گرفتاری‌های پول مجازی

واقعیت آن است که جهان دیجیتال نیازمند اقتصاد دیجیتالی است و بسیاری افراد ترجیح می‌دهند که معاملات خود را به صورت ناشناس انجام دهند تا علاوه بر محفوظ و محرمانه‌ بودن معاملات از پرداخت هزینه‌های اجتماعی نظیر مالیات نیز فرار کنند. علاوه بر آن معاملات شبکه‌ای بیت‌کوین راهکاری مناسب جهت پولشویی نیز است زیرا هیچ‌گونه فرآیند قانونی بر آن مترتب نیست؛ مضافا بر آن که انجام عملیات فیزیکی بانکی مدت‌بردار (تحت ضابطه ساعات کار بانک) بوده اما انجام عملیات بیت کوین مدت‌بردار و تعطیل‌بردار نبوده و کارمزد آن بسیار نازل است.

مزیت ویژه معاملات بیت‌کوین به‌ ویژه برای باندهای مافیایی و جنایتکاران سازمان‌یافته مالی عدم انتقال اطلاعات مالی یا شخصی به شبکه‌های دیگر است؛ البته نباید فراموش کرد که اصل محرمانگی در بیت‌کوین کاملا بستگی به نرم‌افزار قابل استفاده دارد که به ‌هر حال طراحان نرم‌افزار و شبکه‌های اپلیکیشن قادر به استفاده از این اطلاعات هستند.

و با توجه به جوی که عمدتا از سوی بازیگران سهم باز اندر فواید بیت‌کوین و بیت‌کوین‌بازی درآورده‌اند به‌ ناچار تا آن‌جا که اطلاعات در دسترس است، این پدیده مورد کنکاش قرار می‌گیرد.

١- پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و صرفه‌جویی حاصل از بودجه جنگ ستارگان و روانه‌ شدن این منابع مالی در بازارهای مالی و مسکن و از آن‌جا که حجم عظیم منابع آزادشده قادر نبود بازار سهام را ببلعد، ایده ابزارهای مالی و توسعه فناوری‌های غارت پول در قالب پدیده‌های نوینی به نام قراردادها، آپشن، اولویت‌بندی خرید و فروش آتی مطرح و به‌سرعت ابزارهای مالی به‌ عنوان سلاح‌های کشتار جمعی مالی مطرح شدند. در واقع بنیاد فروپاشی بازارها در سال‌های ٢٠٠٨ به بعد همین ابزارهای مالی بوده که فاقد هرگونه پشتوانه عملی بوده و صرفا تولید ثروت کاغذی می‌کردند. امروزه اقتصاد مبتنی بر ابزارهای مالی را بخش غیر واقعی اقتصاد و اقتصاد مبتنی بر تولید و خدمات را بخش واقعی اقتصاد می‌نامند.

٢- بعد از نخستین سقوط آزاد بازار سهام در ‌سال ١٩٩٨، طراحان و مبدعان بازارهای نوین پدیده جدیدی را به نام ارز سری که بعدها ارز دیجیتالی هم نامیده شد، راه‌اندازی کردند. از آن‌جا که در بحران‌های ١٩٩٨ به بعد اشخاص و نهادهای متعددی به‌ عنوان بنیان سقوط بازار معرفی و افشا شدند، طراحان این پدیده جدید از اساس ناشناخته و با نام‌های مستعاری که هیچ‌گونه رد و نشانی از آنان وجود ندارد، ایده‌پرداز بیت کوین شدند و در واقع برای تبری از مسئولیت عملا مسئولیت آتی این پدیده را که یک مفهوم بیش نیست، بر عهده خود خریداران و فروشندگان بیت‌کوینی واگذار کردند تا هیچ‌کس مقصر شناخته نشود؛ زیرا عملا به‌ ظاهر هیچ دولت، بانک مرکزی و یا نهاد مستقل قانونی مسئولیت بیت‌کوین را بر عهده نگرفته و صرفا گفته می‌شود که شخصی به‌ نام ساتوشی ناکاموتو در یک فهرست ایمیل رمزنگاری‌شده مشخصات نخستین بیت‌کوین را منتشر کرده است. این‌ که این شخص مذکر، مونث، شخصیت حقیقی با چه ملیتی و کجا مستقر است تاکنون مشخص نشده است؟! یعنی در جهانی که شبکه‌های ماهواره‌ای از راه دور لرزش دست، شبکه‌های چشمی و یا شناسه‌های کامپیوتر افراد را شناسایی می‌کنند، این بانی بیت‌کوین شناسایی نشده است که همین خود بر ترفند جهانی این پدیده تأکید دارد.

٣- بیت‌کوین (Bitcoin) نوعی واحد پول دیجیتال و درواقع واحد پول رایج در شبکه است که اخیرا در بین کاربران ایرانی رواج پیدا کرده است اما واقعا بیت‌کوین چیست و از کجا آمده است؟ این پدیده نخستین‌بار اوایل فوریه‌ سال ۲۰۰۹ در پی مقاله‌ای که توسط برنامه‌نویس ژاپنی به نام ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) منتشر شد به دنیا معرفی شد.

بیت‌کوین بر پایه رمزنگاری است؛ نه اعتماد

هیچ‌کس از خارج سیستم قادر به تولید پول بیشتری نیست. بانک‌های مرکزی و دولت‌ها نقشی در تولید بیت‌کوین ندارند. در بیت‌کوین همه چیز بر پایه رمزنگاری است؛ نه بر پایه اعتماد.

بانک‌ها همواره بر تبادل الکترونیکی مالی نظارت دارند تا کسی نتواند یک پول را دو بار خرج کند! درباره پول نقد چنین مسأله‌ای مطرح نیست، زیرا نمی‌توان یک اسکناس را به دو نفر همزمان داد اما در مورد پول دیجیتال همواره این خطر وجود دارد که یک پول چند بار خرج شود. ناکاموتو راه‌حل هوشمندانه‌ای با استفاده از روش رمزنگاری ارایه کرد. نرم‌افزار بیت‌کوین تمام تبادلات مالی را رمزنگاری می‌کند؛ فرستنده و دریافت‌کننده بیت‌کوین در هر مبادله با رشته‌ای از اعداد شناخته می‌شوند اما یک مدرک عمومی از حرکت هر بیت‌کوین در تمام شبکه منتشر می‌شود. در این مبادلات نام طرفین مبادله محفوظ است اما همه می‌توانند انتقال پول را مشاهده کنند؛ بنابراین، این نرم‌افزار اجازه نمی‌دهد یک پول دو بار خرج شود. یک زنجیره بلوکی (Block chain) محلی برای ثبت تراکنش‌های عمومی است که به اشتراک گذاشته شده است و کل شبکه بیت‌کوین را شامل می‌شود. همه تراکنش‌های تأییدشده در این زنجیره ثبت می‌شوند. به این ترتیب می‌توان در تراکنش‌های جدید بررسی کرد که بیت‌کوین‌هایی که خرج می‌شوند متعلق به فرستنده هستند یا خیر.

نمی‌توانیم بگوییم هیچ‌کس صاحب بیت‌کوین نیست

گفته می‌شود همان‌طوری که هیچ‌کس مالک تکنولوژی‌ که در ورای ایمیل استقرار دارد، نیست؛ هیچ‌کس هم صاحب یا مالک بیت‌کوین نیست؟ این گزاره بغایت نادرست است، زیرا همگان می‌دانند که تکنولوژی که ایمیل ماحصل آن است در شبکه‌های اینترنتی نهفته و چنانچه شبکه گوگول و یاهو  دچار اشکال شود gmail و  yahoomail کارکرد خود را از دست می‌دهند لذا مالکان گوگول، یاهو، ‌هات‌میل و... در واقع صاحبان واقعی تکنولوژی و  ایمیل‌ها و اپلیکیشن‌های حادث از آن هستند؛ بنابراین نمی‌توان پذیرفت که تکنولوژی بیت‌کوین نیز بی‌صاحب باشد. تحقیقات شبکه‌های شیپوری نظیر ویکی‌لیکس، آسانژ و... نشان می‌دهد که صاحبان تکنولوژی‌های برتر (ایالات متحده آمریکا، سازمان مرکزی اطلاعات آمریکا) از طریق اپلیکیشن‌های سفارشی به شرکت‌های سازنده موبایل نظیر اپل، سامسونگ و... عملا اختیار کنترل استفاده‌کنندگان موبایل‌ها را به دست گرفته‌اند، لذا در عصر حاضر جاسوسی فناوری و حملات سایبرفتسیک جایگزین عملیات فیزیکی شده است بنابراین این که هیچ‌کس مالک بیت‌کوین نیست بیشتر یک شوخی است؟!

آمریکا درباره بیت‌کوین چه فکر می‌کند؟

شاید استقبال شدید فعلی از بیت‌کوین واکنش عصبی برخواسته فناوری اطلاعات به نابسامانی نظام مالی و پولی جهانی است که به نوعی در مخالفت با قدرت دلار شکل گرفته است. مرکز تحقیقات کنگره آمریکا بیت‌کوین را یک نوع ارز دیجیتالی نظیربه نظیر (تراکنش‌های فاقد نیاز به بانک‌های واسطه) در فرآیند متن باز (کد رایانه‌ای کنترل‌کننده که برای عموم مردم قابل مشاهده است) این نظام جدید به اصطلاح پولی غیر متمرکز و تراکنش‌های آن به وسیله کاربران نظام پرداخت بیت‌کوین صورت می‌گیرد. فارغ از این‌ که سازمان مالیاتی آمریکا بیت‌کوین را یک نوع دارایی محسوب می‌کند که می‌تواند مشمول مالیات باشد؛ بررسی مختصات و مشخصات بیت‌کوین نشان می‌دهد که بیت‌کوین بیش از آن‌که به یک ارز شبیه باشد یک کالای مجازی (Virtual Merchandise) است. به ‌طور مثال سازمان مالیاتی آلمان آن را یک ابزار مالی جدید و ارز خصوصی تلقی می‌کند که در زمره پول الکترونیکی نمی‌گنجد. در حال حاضر حدود ١٢ میلیون بیت‌کوین در گردش است که در بازار تولید مکرر آن حداکثر در ‌سال ٢٠١٤ در سطح ٢١ میلیون بیت‌کوین محدود خواهد شد. با توجه به این که هر بیت‌کوین تا ٨ رقم اعشار قابل تقسیم است حجم کل بیت‌کوین‌های قابل خرج‌کردن بیش از ٢‌هزار تریلیون خواهد شد.

حجم تراکنش‌های معاملاتی روزانه بیت‌کوین در ششم ژانویه ٢٠١٧ معادل ۳.۶ میلیارد دلار بوده که هر شخص می‌تواند پردازش تراکنش‌های خود را با استفاده از توان محاسباتی سخت‌افزاری که ویژه این کار است، انجام دهد؛ این عمل را استخراج (Mine) می‌نامند. گفتنی است بر خلاف معاملات ارزی که بسیار ساده است، از ضرورت معاملات بیت‌کوین وجود کامپیوتر و نصب‌نرم‌افزار ویژه این معاملات از طریق اینترنت است که به این شبکه به هم متصل شبکه پرداخت یا شبکه بیت‌کوین گفته می‌شود. در حال حاضر در کشور برخی اشخاص و مراکز که عمدتا مراکز خدمات آنلاین ارزی هستند به خریدوفروش بیت‌کوین برای اشخاص اقدام می‌کنند اما هیچ‌گونه ضمانت خاصی برای این مراکز وجود ندارد.

ارزش بیت‌کوین در بازار

ارزش کل بیت‌کوین‌های در گردش رقمی حدود ٨/١ میلیارد دلار و جمع ارزش بازاری بیت‌کوین بیش از ١٠ میلیارد دلار است؛ در حالی که حجم دلار در گردش رقمی حدود ١٢٤٠ میلیارد دلار است که ١١٩٠ میلیارد دلار آن اسکناس است. اگر بیت‌کوین را یک‌ نوع ارز تلقی کنیم، قاعدتا نمی‌تواند دچار تغییرات قیمت شود، زیرا قدرت خرید یا توان ارزهای بین‌المللی ممکن است افزایش یا کاهش یابد، اما بهای اسمی آن دچار تغییر نخواهد شد؛ در حالی که بهای بیت‌کوین روزانه دچار تغییر است.

موجودی بیت‌کوین چیست و چگونه کار می‌کند؟

در واقع موجودی بیت‌کوین نه تعدادی سکه و یا مقداری پول کاغذی که صرفا سابقه تراکنش‌هایی است که نشان می‌دهد شما چه تعداد بیت‌کوین دارید. اطلاعات این تراکنش‌ها در یک دفتر کل عمومی به نام بلاک‌چین (زنجیره بلوکی) درج می‌شوند. انتقالات بیت‌کوین از کیف پول شما به کیف پول خریدار صورت می‌گیرد. به ‌طور مثال چنانچه روناک بخواهد تعدادی بیت‌کوین به فرزانه انتقال دهد به سه مشخصه زیر نیاز داریم. اول نشانه ورودی یعنی همان سابقه‌ای که نشان می‌دهد روناک برای ارسال بیت‌کوین به فرزانه از کدام آدرس استفاده کرده است. دوم تعداد بیت‌کوین مورد انتقال و سوم نشانه خروجی یا همان آدرس فرزانه است که بیت‌کوین با آن ارسال شده است. ضمنا برای انتقال این معامله علاوه بر وجود یک آدرس بیت‌کوین، یک کلید اختصاصی لازم است. آدرس بیت‌کوین هر لحظه تصادفی ساخته می‌شود و ترکیبی از اعداد و حروف است (نظیر تولید رمز ورودی حساب‌های بانکی در ایران  که در اینترنت بانکینگ با ریموت کنترل لحظه‌ای تولید می‌شود.) کلید اختصاصی نیز ترکیبی از حروف و اعداد است که آدرس بیت‌کوین روناک یا گاوصندوق اوست در مثال فوق وقتی روناک می‌خواهد تعدادی بیت‌کوین به آدرس فرزانه ارسال کند از کلید اختصاصی برای امضای دیجیتال (یک پیام ورودی) استفاده کرده و آنگاه روناک از کیف پول خود (گاوصندوق مجازی) تعدادی بیت‌کوین را به شبکه بیت‌کوین به آدرس فرزانه با تراکنش تاییدشده ارسال می‌کند.

البته این فرایند انتقال حدودا ١٠ دقیقه طول می‌کشد تا استخراج‌کنندگان (انتقال‌دهندگان) عملیات را تایید کنند.

شبکه بیت‌کوین هم دچار اختلال شد

بر خلاف تبلیغات وطنی که مدعی هستند پیچیدگی و رمزنگاری بیت‌کوین قادر شده از اخلال در بازار آن جلوگیری کند، عملا ‌تاکنون دوبار در آگوست ٢٠١٠ و مارس ٢٠١٣ این شبکه دچار مشکل شده است که باعث کاهش فوری و شدید ارزش بیت‌کوین شد.

پل کروگمن، اقتصاددان برجسته نوکینری برنده جایزه نوبل در سال ٢٠١١ درباره بیت‌کوین گفته بود: «بیت‌کوین هر چند نوسانات شدیدی را پشت سر نهاده اما به‌ طور عموم دارای افزایش شدید بوده لذا خرید آن اگر چه سرمایه‌گذاری مطلوبی بوده اما آیا این موضوع می‌تواند دلیل موفقیت این پروژه باشد؟! نه؛ زیرا چیزی که ما از یک سیستم پولی انتظار داریم این نیست که افرادی که آن را ذخیره می‌کنند، ثروتمند شوند ما از سیستم‌های پولی انتظار داریم که مبادلات را سهولت بخشیده و کل اقتصاد را ثروتمند سازد و این خصیصه در بیت‌کوین وجود ندارد.»