سردرگمی شرکت‌ها در اخذ تسهیلات

بر این اساس مصوب شد که این صندوق با سرمایه اولیه 30 هزار میلیارد ریال تاسیس شود که 5 درصد از  بودجه عمومی سالیانه کشور نیز باید هرسال به این صندوق تخصیص یابد.

در سال 1391 اساسنامه این صندوق به تأیید شورای نگهبان رسید و متعاقب آن دولت وقت آئین‌نامه اجرایی آن را مصوب کرد و صندوق نوآوری و شکوفایی ایجاد شد. بر اساس این اساسنامه صندوق نوآوری و شکوفایی از نظر حقوقی مستقل است و به وزارتخانه‌ها، دستگاه‌ها و سازمان‌های کشور از جمله وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری وابستگی ندارد.

این صندوق یک نهاد "هیات امنایی غیر دولتی" و دارای هیات امنا بوده و ریاست آن بر عهده رئیس‌جمهور است.

تأمین و ارائه خدمات مالی به شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی یا تعاونی، مشارکت و سرمایه‌گذاری خطرپذیر و غیر خطرپذیر در شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی یا تعاونی، توانمندسازی شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی یا تعاونی و حمایت از شرکت‌های خصوصی خدمات تجاری‌سازی، تنظیم‌گری و رگولاتوری صندوق‌های پژوهش و فناوری کشور به منظور بهبود فضای کسب و کار شرکت‌های دانش‌بنیان، هدایت سرمایه‌های ملی و بین‌المللی به سمت توسعه فناوری و ‌ایجاد مزیت رقابتی فناورانه شرکت‌های دانش‌بنیان در فضای ملی و بین‌المللی از جمله مأموریت و اهداف این صندوق به شمار می‌رود.

بر این اساس، این صندوق تاکنون خدماتی چون "ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری"، "مشارکت در طرح و شرکت"، حمایت از شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات"، "تامین دفاتر کاری"، "حمایت از تولید صنعتی"، "حمایت از قبل تولید صنعتی"، "صدور ضمانت‌نامه"، "لیزینگ"، "سرمایه در گردش"، "تسهیلات قرض‌الحسنه" و "توانمندسازی" را به شرکت‌های متقاضی مشروط بر آنکه دانش‌بنیان بودن آنها احراز شده باشد، اعطا شده است.

بررسی کارنامه 4 ساله صندوق نوآوری و شکوفایی

تا 14 اسفند سال 96 از 3 هزار و 371 شرکت دانش‌بنیان تعداد 2 هزار و 602 شرکت به صندوق نوآوری و شکوفایی درخواست‌های خود را برای دریافت تسهیلات ارائه کردند. کل درخواست‌های وارد شده به این صندوق 4 هزار و 202 درخواست بوده که به معنای آن است برخی از شرکت‌ها بیش از یک درخواست از صندوق داشته‌اند. علاوه بر آن هزار و 551 درخواست در زمینه"توانمندسازی"بوده است.

از تعداد درخواست‌های ارائه به این صندوق 274 درخواست در حال بررسی، هزار و 541 طرح درخواست خروج از دستور و یا انصراف داشتند و 2 هزار و 469 درخواست نیز مصوب شده است.

مجموع مبالغ تخصیص یافته که شامل پرداخت‌ها و تعهدات مصوب از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی به شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود بالغ بر 1845 میلیارد تومان می‌شود که 1225 میلیارد تومان آن برای تسهیلات، 31 میلیارد تومان بابت ضمانت‌نامه (ریسک پذیرفته شده) و 115 میلیارد تومان آن بابت تسهیلات فناوری پرداخت شده است.

علاوه بر آن 137 میلیارد تومان بابت سرمایه‌گذاری، 123 میلیارد تومان بابت منابع پشتیبانی و خدمات اهرمی، 192 میلیارد تومان بابت دفاتر کاری شرکت‌های دانش‌بنیان و 2 میلیارد تومان بابت خدمات توانمندسازی از سوی صندوق به شرکت‌های دانش‌ بنیان ارائه شده است.

8.8 میلیارد تومان برای عملیات مستقیم ارائه خدمات، 7.24 میلیارد تومان بابت عملیات فعال‌سازی شبکه کارگزاران و حمایت از شتاب‌دهنده‌ها و 3.32 میلیارد تومان برای فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان از دیگر مبالغی است که از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان صرف شده است.

دستاوردهای صندوق بعد از 4 سال فعالیت

بررسی عملکرد صندوق نوآوری و شکوفایی تا 14 اسفندماه سال گذشته نشان می‌دهد تعداد نمونه محصول توسعه یافته از محل تسهیلات قرض‌الحسنه 512 مورد، تعداد تامین مواد اولیه و هزینه‌های جاری برای تولید انبوه (سرمایه در گردش) 190 مورد بوده است.

ایجاد و افتتاح 65 خط تولید، تجهیز 51 کارگاه و خدمات قبل از تولید صنعتی، 34 میلیارد تومان ارزش مصوبات خاتمه یافته موفق لیزینگ، 930 میلیارد تومان قرارداد پوشش داده شده با صدور ضمانت‌نامه و 514 درخواست مصوب دریافت حمایت بلاعوض استانداردها و مجوزها از دیگر خدمات ارائه شده این صندوق برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان بوده است.

مجموع ارزش خدمات قابل دریافت از محل منابع اهرمی صندوق بالغ بر 1165 میلیارد تومان بوده است. علاوه بر آن 154 درخواست مشارکت در برابر بیش از 5 هزار درخواست خدمت در صندوق نوآوری دریافت شده است.

چهار حوزه‌ای که در کشور اولویت‌دار شدند

بررسی عملکرد صندوق نوآوری و شکوفایی نشان می‌دهد که بیشترین تسهیلات این صندوق به چهار حوزه "فناوری زیستی"، "فناوری اطلاعات و ارتباطات"، "الکترونیک و کنترل" و "تجهیزات پیشرفته ساخت و تولید" اختصاص یافته است که این امر نشان می‌دهد این 4 حوزه فناوری جزو فناوری‌های برتر کشور در بخش خصوصی تا 5 سال آینده است.

اثرگذاری خدمات صندوق در حوزه اشتغال‌زایی

بررسی میزان بهره‌وری خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی نشان می‌دهد با ارائه خدمات این صندوق تاکنون 72 هزار شغل مستقیم و غیر مستقیم (18 هزار شغل مستقیم و 54 هزار شغل غیرمستقیم) ایجاد شده است.

علاوه بر آن، این خدمات موجب افزایش سهم شرکت‌های دانش‌بنیان در GDP (رشد ناخالص داخلی) شده است.

دستاورد مهم دیگر خدمات این نهاد مالی غیر دولتی، موج فناورانه در کشور از طریق تامین حدود 1845 میلیارد تومان برای طرح‌ها و دیگر نیازمندی‌های 1660 شرکت دانش‌بنیان است که توانسته‌اند بیش از 2450 مصوبه شامل حمایت‌ها و خدمات متنوع از صندوق نوآوری و شکوفایی دریافت کنند.

وضعیت تولید و توسعه فناوری در استان‌های کشور

بر اساس آمارهای به دست آمده در صندوق نوآوری و شکوفایی تعداد 3 استان با بیش از 100 طرح مصوب در رده استان‌های خیلی فعال قرار گرفته‌اند.

4 استان با دارا بودن 50 تا 100 مصوبه در رده استان‌های فعال، 9 استان با دارا بودن 25 تا 50 مصوبه در رده استان‌های کمتر نیمه فعال، 12 استان با دارا بودن 5 تا 15 مصوبه در رده استان‌های کمتر فعال و 3 استان با کمتر از 50 طرح مصوب در رده استان‌های غیر فعال قرار گرفتند.

میزان اعتبارات اختصاص یافته به استان‌های مختلف به این شرح است:

مسابقه نهادهای موازی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان

به گفته دکتر بهزاد سلطانی، رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی 30 تا 35 درصد شرکت‌های دانش‌بنیان در پارک‌های علم و فناوری، 33 درصد از شرکت‌ها در مراکز رشد پزشکی و 20 درصد از شرکت‌ها در مناطق آزاد و مرتبط با وزارتخانه‌های صنعتی مستقر هستند، ضمن آنکه 5 درصد از شرکت‌های دانش‌بنیان مرتبط با ستادهای معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری هستند.

سلطانی اضافه می‌کند: هر کدام از این دستگاه‌ها دارای سیاستگذاری‌های خاصی در ارتباط با صندوق نوآوری و شکوفایی هستند، ضمن آنکه هر کدام از این دستگاه‌ها نیز مایل هستند پول‌های صندوق به سمت سیاست‌های آن‌ها حرکت کند، از این رو این صندوق به صورت هیات امنایی تشکیل شده است و در ترکیبات اعضای آن 4 وزیر وجود دارند و هر کدام می‌توانند مصوبات خود را در جلسات هیات امنای صندوق ارائه دهند و پس از تصویب اجرایی کنند.

سلطانی همچنین اضافه کرد: علاوه بر آن بانک مرکزی و وزارت اقتصاد نیز سیاستگذاری‌های خاصی در خصوص این صندوق دارند که می‌توانند این دستگاه‌ها در جلسات هیات امنا سیاست‌های خود را مصوب و به ما برای اجرا ابلاغ کنند.

وی تاکید کرد: ما هرگز سعی نکرده‌ایم که در جایگاه وزارت علوم و یا معاونت علمی قرار گیریم و البته باید گفته شود که این دستگاه‌ها نباید خود را در جایگاه صندوق ببینند.

این گفته در حالی است که دکتر علیرضا دلیری، معاون توسعه مدیریت و جذب سرمایه معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری با اعلام امضای توافقنامه با 12 بانک دولتی و خصوصی گفت: با امضای این توافقنامه‌ در 10 ماه گذشته 2800 میلیارد تومان اعتبار به 1250 شرکت تزریق شد که نشان می‌دهد در بانک‌ها،‌ فضای اعتماد ایجاد شده است.

به گفته وی،‌ در چند سال گذشته حدود بیش از 1200 میلیارد تومان از منابع معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی به شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیلات پرداخت شد که حدود 400 میلیارد تومان از منابع معاونت علمی و مبلغ  830 میلیارد تومان از منابع 3000 میلیارد تومانی صندوق نوآوری و شکوفایی تامین شده است.

در شرح وظایف معاونت علمی 20 وظیفه اساسی عنوان شده که به این شرح است:

1- برنامه‌ریزی، هماهنگی بین بخشی و هم‌افزایی در «نظام ملی نوآوری» در جهت تحقق اقتصاد دانش‌بنیان
2-هماهنگی و هم‌افزایی بین برنامه‌های توسعه کشور و سیاست‌های کلان توسعه علم و فناوری کشور
3-سیاستگذاری و برنامه‌ریزی تامین منابع مالی در نظام علم، فناوری و نوآوری کشور
4- هدفمندسازی، هدایت و توسعه پژوهش‌های کاربردی، تقاضا محور و مأموریت‌گرا و کمک به تجاری‌سازی نتایج آنها
5- توسعه فناوری، تقویت فرآیند تجاری‌سازی و حمایت از موسسات و شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های طراحی مهندسی
6-حمایت از گسترش فعالیت تحقیق و توسعه در کشور و ارتقای توان «مدیریت فناوری» در شرکت‌های دانش‌بنیان
7- آینده‌نگاری و رصد فناوری، توسعه مراکز اطلاع‌رسانی فناوری و ایجاد و ساماندهی فن‌بازارهای عمومی و تخصصی
8-حمایت از ایجاد و تقویت زیرساخت‌های علمی، فناوری و نوآوری
9- ارتقای کارآفرینی فناورانه و بهبود فضای کسب و کار دانش‌بنیان و هدایت سرمایه‌های کشور جهت تولید کالاها و خدمات دانش‌بنیان
10- توسعه سازوکارهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر و تأمین مالی لازم در اقتصاد دانش‌بنیان
11-کمک به ارتقای نظام مالکیت فکری و نظام استاندارد در حوزه علم، فناوری و نوآوری
12-کمک به ارتقای فعالیت‌های رسانه‌ای و فرهنگ‌سازی در حوزه علم و فناوری
13- حمایت از ایجاد و توانمندسازی تشکل‌های خصوصی در زمینه تولید و توسعه صادرات کالاها و خدمات دانش‌بنیان
14-انجام اقدامات لازم جهت توسعه اولویت‌های علم و فناوری نقشه جامع علمی کشور
15-راهبری «ستادهای فناوری‌های راهبردی» و «کانون‌های هماهنگی دانش، صنعت و بازار»
16- حمایت از نفوذ فناوری‌های برتر در صنایع موجود و راهبری اجرای «طرح‌های کلان فناوری و نوآوری» در محورهای راهبردی و نیازهای اصلی کشور
17- تحریک تقاضا، بازارسازی و تضمین بازار برای تولیدات داخلی و بازاریابی و صادرات کالاها و خدمات دانش‌بنیان
18-توسعه دیپلماسی علم و فناوری و ارتباطات بین‌المللی و توسعه سرمایه‌گذاری خارجی در طرح‌های دانش‌بنیان، هدایت سرمایه‌های انسانی و مالی ایرانیان خارج از کشور و توسعه شبکه‌های بین‌المللی علم و فناوری به‌ویژه در جهان اسلام با هماهنگی و همکاری دستگاه‌های ذیربط
19- رصد فرصت‌های بین‌المللی بمنظور توسعه فناوری به‌ویژه شناسایی و کسب فناوری‌های نوظهور با هماهنگی و همکاری دستگاه‌های ذیربط
20-توسعه فرآیندهای شناسایی، جذب و انتقال و انتشار فناوری‌ها در کشور با همکاری و هماهنگی دستگاه‌های ذیربط

علاقه شرکت‌های دانش‌بنیان به چراغ خاموش حرکت کردن 

مقوله تجاری‌سازی و بازارسازی از مهمترین درخواست‌های شرکت‌های دانش‌بنیان است که به گفته بسیاری از مدیران عامل شرکت‌های دانش‌بنیان، دلالان فناوری مانع‌تراشی‌های بسیار زیادی برای عرضه محصولات دانش‌بنیان داخلی به بازار کشور می‌کنند. این امر به گونه‌ای است که با تماس‌هایی که با شرکت‌های دانش‌بنیان بزرگ و موفق گرفته شد، از پاسخ دادن به سوالات ما شانه خالی کردند؛ چرا که به ما اعلام کردند به محض انتشار اخبار حوزه آنها دلالان داخلی بازارها را از دست آنها خارج خواهند کرد.

این شرکت‌ها همچنین اعلام کردند علاقه‌ای به انتشار اخبارشان در رسانه‌ها ندارند و مایلند به صورت چراغ خاموش حرکت کنند.

با توجه به چنین شرایطی به نظر می‌رسد معاونت علمی باید تلاش خود را در ایجاد زیرساخت‌های مناسب که دست دلالان فناوری در این عرصه کوتاه شود، متمرکز کند. موفقیت در این عرصه به معنای ایجاد اقتصاد مقاومتی و دانش‌بنیان است. حمایت مالی از این شرکت‌ها هر چند که اقدامی شایسته است، ولی صندوق‌هایی چون "صندوق نوآوری و شکوفایی"، "صندوق‌های پژوهش  و فناوری"، "صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران" و "صندوق‌های خطر پذیر (VC)" می‌توانند به این امور رسیدگی کنند.