انحصار ممنوع؛ بازار ارز راه خود را پیدا می‌کند

تدبیر24» قیمت واقعی ارز در بازار واقعی تعیین می‌شود نه در بازاری که دولت با آن امنیتی برخورد کند. اینکه یک قیمت مصنوعی به بازار تحمیل شود و به‌عنوان قیمت پایه ارز در نظر گرفته شود، بدون شک هیچ نتیجه‌ای جز گسترش رانت در بازار به دنبال نخواهد داشت. این موضوع در روزهای اخیر و به دنبال تعیین قیمت 4200 تومانی دلار به وضوح دیده شد. در طول این مدت کسانی که به ارز 4200 تومانی دسترسی پیدا کردند سودهای نجومی بردند. گاهی ممکن است دولت بنا به اقتضای شرایط در بازار دخالت کند. این رویداد در بسیاری از موارد در کشورهای مختلف روی می‌دهد؛ منتهی تفاوت در هدف و طریقه انجام کار است. دولت در صورتی می‌تواند در شرایط بحرانی در بازار دخالت کند که اقداماتش در راستای ایجاد ثبات نتیجه بخش باشد نه با دخالت خود موجد رانت شود. متاسفانه دخالت دولت در بازار ارز موجب گسترش قابل ملاحظه رانت شد. این موضوع در دولت‌های گذشته هم رخ داده است و به موجب آن افرادی یک شبه به ثروت‌های نجومی دست یافتند. پتروشیمی‌ها نمونه بارزی از ایجاد رانت هستند. پتروشیمی‌ها خوراک خود را با ارز مبادله‌ای تهیه می‌کردند در حالی که محصول خودرا با ارز آزاد می‌فروختند. در این میان واحدهای پتروشیمی از سود قابل توجهی بهره‌مند می‌شدند. پتروشیمی‌ها بسیار قدرتمند هستند و نفوذ بسیار زیادی دارند. در سال‌های اخیر بخشی از توزیع رانت در اقتصاد ایران از طریق پتروشیمی‌ها صورت گرفته و برخی از این واحدها در این سال‌ها، دسترسی مستحکمی به رانت داشتند. اگر قرار است پتروشیمی‌ها محصولات خود را با قیمت آزاد بفروشند، چرا خوراک خود را هم با نرخ آزاد تهیه نکنند؟ تهیه خوراک با ارز دولتی و فروش محصولات با ارزی معادل دو برابر ارز دولتی هیچ توجیهی برای گردش یک فراگرد اقتصاد سالم باقی نمی‌گذارد. اینها همه نتایج انحصار و دخالت رانت‌گونه در بازار است. به هر روی مساله‌ای که اکنون حائز اهمیت است اینکه بدون شک صرافی‌ها باید باز شوند و فعالیت آنها قانونی شود. مردم باید بتوانند آزادانه ارز خود را در بازار خرید و فروش کنند تا بازار، خود به تعادل واقعی و آنچه برسد که درخور یک روند طبیعی در بازار است،. هر گونه انحصار در اقتصاد توجیهی ندارد. نگارنده با هرگونه انحصار در بازار اعم از دولتی و خصوصی مخالف است. انحصار از جانب نهاد یا گروه خاص در اقتصاد بزرگ‌ترین ضربه را بر پیکره اقتصاد وارد می‌کند. اقتصاد ایران در برهه‌های مختلف بیشترین آسیب را از همین انحصار و دخالت‌های غیرمنطقی در بازار دریافت کرده است. دولت باید به شکل‌گیری بازار کمک کند هر چه بازار به سمت ثبات و امنیت حرکت کند شکوفایی بیشتری خواهد داشت. به طور کلی هر چه بازار پلیسی و امنیتی باشد به نفع رانتخواران است و هر چه از انحصار دور باشد به ضرر رانتخواران خواهد بود. راه حل شرایط فعلی اقتصاد ایران و بازار ارز این است که دولت کمک کند بازار ارز شکل بگیرد و از رانت جلوگیری کند. عرضه و تقاضای ارز بدون دخالت دولت و اعمال فشار از جانب آن به ثبات بازار و عبور از بحران‌های پیش آمده منجر خواهد شد. متقاضیان باید بتوانند قیمت ارز خود را با قیمت تعادلی در بازاری به دست آورند که بدون رانت ایجاد شده باشد.

مهدی پازوکی، اقتصاددان