سیاست خارجی براساس منافع ملی باشد

خبری درحد سرنگونی پهپاد که خود شخص رئیس‌جمهور آمریکا آن را اعلام می‌کند از این لحاظ جالب است که این اتفاق خیلی برای آمریکایی‌ها مهم بوده و به نوعی شاید به خاطر اتفاقی که چندی پیش افتاد و یکی از پیشرفته‌ترین پهپادهایشان توسط ایران سرنگون شد احساس سرافکندی می‌کردند و حالا می‌خواهند بگویند که تلافی کرده‌اند و در این حد برایشان حائز اهمیت بوده که شخص رئیس‌جمهور آن را اطلاع‌رسانی کند. ضمن اینکه خبری که توسط دونالد ترامپ اعلام شد، توسط مقامات نظامی کشورمان تکذیب و اعلام کردند پهپاد سرنگون شده ادعایی آمریکا از ناوچه آمریکایی عکس هم گرفته و درواقع به صورت مستند کذب بودن خبر اعلام می‌شود. به هر حال خارج از صحت و سقم خبر و اساسا اینکه اگر خبر صحت هم داشته باشد در آن حد نیست که رئیس‌جمهور کشور آن را اعلام کند، اعلام خبر توسط شخص رئیس‌جمهوری آمریکا نشان می‌دهد این اتفاق از لحاظ اینکه سرنگونی پهپاد آمریکا توسط ایران را تلافی کرده باشند برای آمریکایی‌ها مهم است. اما تنش‌ها به سمت و سویی می‌رود که به قدری احتمال هرگونه حادثه ناخوشایندی را می‌توان داد. گرچه دو طرف اعلام کرده‌اند به سمت جنگ تمایلی ندارند اما واقعیت این است که جنگ‌ها در خیلی از موارد حتی جنگ‌های بزرگ جهانی هم از دست در رفته و پیش آمده‌اند و درواقع به شکل مدیریت نشده‌ای، کشورها به آن کشیده شده‌اند. مثلا جنگ جهانی اول به بهانه قتل فرانتس فردینالد، ولیعهد اتریش به دست یک جوان صرب شروع شد و نشد که این اتفاق کوچک را مدیریت کنند و این تبدیل به یک جنگ عالم‌گیر شد که کشورهای متعددی در آن درگیر شدند. اصولا برنامه از برای وقوع جنگ‌ها وجود ندارد و یک جرقه کوچک در شرایطی که سطح تنش بالاست، می‌تواند طبل شروع جنگ را به صدا دربیاورد. درواقع روز به روز سطح تنش‌ها در حال افزایش است. از توقیف نفتکش ایرانی در جبل الطارق گرفته تا اینکه غربی‌ها ادعا می‌کنند و کشتی‌های ناپدیده شده در خلیج‌فارس را به ایران نسبت می‌دهند که کار ایران بوده است! همینطور مسأله توقیف یک کشتی حامل سوخت قاچاق نشان می‌دهد که ظرفیت برای ایجاد تنش رو به افزایش است و چنانچه به شکل مناسبی مدیریت نشود، می‌تواند تبدیل به یک جنگ بین کشورها در منطقه شود. هرچند خواست ملت‌های منطقه و طرف‌های درگیر هم در شرایط فعلی رفتن به سمت چنین جنگی نیست. از طرفی متاسفانه تا حدودی مسائل بین ایران و آمریکا به رقابت‌های درونی در کشور آمریکا گره خورده و اساسا اینکه برجام هم با مشکل مواجه شد نتیجه رقابت بین جمهوریخواهان و دموکرات‌ها بود. همانطور که اخیرا در ایمیل‌های لو رفته سفیر انگلیس در آمریکا هم به خوبی به این نکته اشاره شده که ترامپ از لج اوباما از توافق هسته‌ای با ایران خارج شده و به نوعی سردرگمی در این زمینه بین زمامداران کاخ سفید اشاره کرده است و نتیجه بی‌برنامگی و صرفا به خاطر لجاجت‌های داخلی دانستند که برجام را با مشکل مواجه کرده اند. بحث ایران یکی از بحث‌های خیلی داغ در انتخابات آمریکا و در رقابت‌های جمهوریخواهان و دموکرات‌ها بود. اینکه درمجموع ترامپ برای دور بعدی انتخاب می‌شود یا نمی‌شود، با توجه به بعضی مواضعی که داشته، فعلا جای تردید دارد. اما ترامپ در مواضع اقتصادی موفقیت‌هایی هم به‌دست آورده، هرچند شاید مردم آمریکا به لحاظ نژادپرستانه و از جنبه‌های دیگر خیلی از ترامپ راضی نباشند اما از اقداماتش به لحاظ اقتصادی نوعی رضایت نسبی وجود دارد و این احتمال که مجددا ترامپ انتخاب شود در آمریکا وجود دارد. بحث دیگری که مطرح می‌شود، این که در نبود ترامپ آیا یک رئیس‌جمهور احتمالی دموکرات به کاخ سفید راه پیدا می‌کند به برجام برمی‌گردد و با ایران تعامل می‌کند که این هم به نظر می‌رسد فعلا در ابهام است و ما نباید استراتژی خودمان را در بحث هسته‌ای به مسائل داخلی آمریکا معطوف کنیم. گرچه متاسفانه اتفاقاتی که در آنجا افتاد بر روند پیشرفت برجام و بر سیاست خارجی ما تاثیرگذار بود اما در کل نمی‌توانیم الان منتظر باشیم که چه اتفاقی در آینده در آمریکا می‌افتد و براساس اینکه دموکرات‌ها به کاخ سفید راه یابند یا جمهوریخواهان، استراتژی سیاست خارجی خودمان را تدوین کنیم. حتی به فرض اینکه یک رئیس‌جمهور دموکرات هم انتخاب شود، این احتمال وجود دارد که کنگره دست جمهوریخواهان باشد و کارشکنی‌ها تداوم پیدا کند. ضمن اینکه دموکرات‌ها هم درمجموع خیلی موافق سیاست خارجی ما به نظر نمی‌رسند و در زمان دموکرات‌ها هم تحریم‌هایی داشتیم. درواقع جدا از اینکه در زمان اوباما توافقی در قالب برجام داشتیم، ارتباط چندانی با آنها نداشتیم. بنابراین اینکه دموکرات در آمریکا سر کار باشد یا جمهوریخواه در آینده نمی‌تواند مبنای کار ما باشد و ما باید منافع ملی خودمان را درنظر داشته باشیم و براساس پیشبرد منافع ملی خودمان تصمیم گیری کنیم. اینکه سرنوشت سیاست خارجی کشور را به اتفاقات داخلی آمریکا ربط دهیم، یک اشتباه استراتژیک است و نباید به این سمت و سو برویم. گرچه باز هم تاکید می‌کنم اتفاقاتی که اینبار در آمریکا رخ داد متاسفانه بر روند سیاست خارجی و قضیه برجام تاثیرگذار بود. باید تلاش کنیم تا بحث سیاست خارجی‌مان و مسأله مناسبات ایران و آمریکا از رقابت‌های جناحی داخل آمریکا کنار گذاشته شود و به دنبال پیشبرد سیاست خارجی خودمان براساس منافع ملی باشیم.

داریوش قنبری، استاد دانشگاه