اما و اگر تحريم‌هاي تسليحاتي

 تدبیر24»سرگئي ريابكف، معاون وزير خارجه روسيه در واكنش به تهديد امريكا مبني بر تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي عليه ايران، گفته است كه روسيه بر مبناي «اصل وفاي به عهد» اجازه تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي عليه ايران را نخواهد داد. 

واقعيت اين است كه روسيه در شوراي امنيت حق وتو دارد و مي‌تواند در صورت وجود اراده سياسي جلوي‌ تصويب هر قطعنامه‌اي را بگيرد. اگر روسيه مخالف تحريمي عليه ايران باشد، اين امكان را دارد كه اجازه ندهد واشنگتن با استفاده از ابزار شوراي امنيت سازمان ملل متحد، تحريمي بين‌المللي عليه ايران وضع كند. در كنار اينها بايد در نظر گرفت كه ايران اصولا تخلفي از قطعنامه 2231 شوراي امنيت كه بر اساس آن قرار است اكتبر سال آينده تحريم‌هاي بين‌المللي تسليحاتي عليه ايران حذف شود، نداشته است، چه از لحاظ اجراي برجام و چه از لحاظ اجراي ديگر مواد قطعنامه 2231، تاكنون مراجع مرتبط به رسيدگي به اجراي تعهدات، گزارش تخلفي از سوي ايران نداده‌اند. 

روسيه مادامي كه اراده سياسي داشته باشد، به لحاظ حقوقي كاملا در موضع برتر قرار دارد تا از ايران و قطعنامه 2231 حمايت كند. در واقع هر عضو ديگر شوراي امنيت سازمان ملل متحد هم بخواهد منطقي، مشروع و صادقانه اقدام كند و تحت فشار ايالات متحده امريكا نشكند، به قطعنامه‌ها و اقدامات ضدايراني راي نخواهند داد. 

واقعيت اين است كه به نظر مي‌رسد مساله تمديد يا اتمام تحريم‌هاي تسليحاتي عليه ايران، نه در اختيار امريكا باشد و نه در اختيار روسيه، چرا كه امريكا از برجام خارج شده است و ديگر توانايي استفاده از ابزار داوري و حل اختلاف پيش‌بيني شده در اين توافق را ندارد. در شرايط كنوني به نظر مي‌رسد، سرنوشت برجام در گروي تهديد اروپا مبني بر اجرايي كردن روند حل اختلاف پيش‌بيني شده در برجام است. 

اگر كليد زدن فرآيند حل اختلاف به ارجاع پرونده ايران به شوراي امنيت و كليد زدن فرآيند موسوم به مكانيسم ماشه منجر شود، به شكل خودكار 6 قطعنامه تحريمي پيش از برجام بدون نياز به راي‌گيري و توجه به وتوي اعضاي دائم از جمله روسيه، به شكل خودكار باز مي‌گردد. البته اين فرآيند حل اختلاف برجام يك مسير طولاني از زمان ثبت شكايت طرف‌هاي برجام از نقض تعهد يك طرف، تا رسيدن به مكانيسم ماشه است، فرآيند پيچيده‌اي كه از جلسه كميسيون مشترك شروع مي‌شود و بعد از آن در صورت حل و فصل نشدن به جلسه وزراي خارجه كشورهاي طرف برجام مي‌رود، سپس باز هم در صورت باقي ماندن اختلاف به يك جلسه حكميت سه‌جانبه مي‌رود و نهايتا به شوراي امنيت ارجاع مي‌شود. در شوراي امنيت هم در صورتي‌كه اعضاي شورا نتوانند بر تصويب يك قطعنامه جديد براي حل و فصل اختلاف برجامي توافق كنند، آنگاه مكانيسم ماشه اجرا مي‌شود و قطعنامه‌هاي پيشين به شكل خودكار باز مي‌گردند. اما اروپايي‌ها هم واقعا از استدلال كافي حقوقي براي آغاز چنين فرآيندي برخوردار نيستند. 

آنها خودشان به هر بهانه‌اي، نقض‌كننده اوليه تعهدات برجامي هستند و به بخش بزرگي از تعهدات‌شان عمل نكرده‌اند. با توجه به شواهد نقض عهد طرف‌هاي برجام و واقعيت‌هاي كنوني، اگر طرفي نهايتا بتواند، با استفاده از ابزارهايي مشروع همچون مكانيزم حل اختلاف يا شوراي امنيت، ايران را به نقض عهد متهم كند، عملا نشان مي‌دهد كه مكانيزم‌هاي موجود حقوق بين‌الملل، از ناكارآمدي شديد و ساختار به وضوح غيرمنصفانه رنج مي‌برند، كه در آن يك ناقض عهد و متهم، مي‌تواند شاكي و متعهد را تنبيه كند.

 در واقع اجرايي شدن تهديد امريكا به تنبيه ايران به دليل اجراي تعهداتش ذيل قطعنامه 2231، به معناي مضحكه ساز و كارهاي حقوق بين‌الملل از معنا و قرباني كردن عدالت خواهد بود.

برجام تاكنون به اندازه كافي كارايي خود را براي ايران و ديگر طرف‌ها نشان داده است. ايران توانسته است حق مشروع غني‌سازي خود را به تاييد قدرت‌هاي جهاني برساند و بدون كوچك‌ترين مانع حقوقي به اجراي غني‌سازي در ايران ادامه دهد. اين ادعا كه برجام فقط روي كاغذ معتبر است و منفعتي براي ايران در برنداشته است، از بنيان حرفي باطل است.

قطعا لغو قطعنامه‌هاي شوراي امنيت و به رسميت شناخته‌شدن حق غني‌سازي ايران، دستاورد بي‌ترديد برجام هستند. حتي از لحاظ اقتصادي و در حوزه تحريم‌ها هم ايران از برجام در دوره‌اي مشخص بهره‌مند شده است، اگر منتقدان قادر به مشاهده عيني فوايد اقتصادي برجام نبودند، مردم دست كم مي‌توانند تفاوت وضعيت اقتصادي كشور را در دوره تعليق تحريم‌ها بين تيرماه 1394 تا ارديبهشت 1397 با بعد از آن درك كنند. كساني كه ادعا مي‌كنند برنامه هسته‌اي ايران بر اثر برجام نابود شده است هم خلاف واقع مي‌گويند. 

در كنار تمام پروژه‌هاي عملياتي غني‌سازي در كشور، دست‌كم دو دستاورد جديد در حوزه فناوري هسته‌اي، از جمله عملياتي شدن سانتريفيوژ‌هاي نسل شش و راه‌اندازي مدار دوم راكتور بوشهر، نشان از پويايي و جريان برنامه هسته‌اي ايران دارد. واقعيت اين است كه اگر مشكلي اكنون وجود دارد، محصول اجراي برجام و تعهد به آن نيست، بلكه محصول عدم تعهد و عدم اجراي مفاد برجام از سوي برخي طرف‌هاست. كساني كه ادعا مي‌كنند وجود برجام واجد هيچ ارزشي نيست، در واقع عملا رويكرد نقض عهد از سوي برخي از مخالفان خارجي برجام را ترويج و تشويق مي‌كنند.

حسن بهشتی پور،کارشناس