طرح دولت برای همگانی سازی بیمه سلامت

تدبیر24: یکی از مهمترین شاخص های سنجش وضع بهداشتی و درمانی کشورها، سطح پوشش بیمه های سلامت و خدماتی است که این بیمه ها به شهروندان ارایه می کنند.

در جوامع پیشرفته، سطح پوشش بیمه های سلامت فراگیری بسیاری دارد و بخش زیادی از هزینه های جاری دولت ها به بخش رفاه و خدمات بهداشتی اختصاص می یابد.

انتقادهای فزاینده نسبت به کاهش بودجه بهداشت و درمان جوامع اروپایی در اوج بحران اقتصادی قاره سبز نشان داد که خدمات سلامت در این کشورها از چه درجه ای از اهمیت برخوردار است. با این همه، در ایران همچنان شمار چشمگیری از شهروندان از بیمه های درمانی بی بهره اند.

«انوشیروان محسنی بندپی» مدیرعامل سازمان بیمه سلامت ایرانیان، بیست و چهارم فروردین ماه در برنامه ویژه خبری شبکه 2 سیما، شمار ایرانیان بی بهره از بیمه را بین هفت تا هشت میلیون نفر اعلام کرد.

به گفته محسنی بندپی، دولت در تلاش است با تکیه بر منابع مالی حاصل از مرحله دوم هدفمندی یارانه ها تا پایان سال 1393 دستکم پنج تا 6 میلیون نفر را زیر پوشش بیمه همگانی قرار دهد و برنامه های خود برای فراگیری عمومی این بیمه را ادامه دهد.

طرح دولت برای همگانی سازی بیمه سلامت

پس از ابلاغ سیاست های کلی سلامت از سوی مقام معظم رهبری در هجدهم فروردین ماه، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از تصمیم دولت برای آغاز طرح بیمه همگانی ایرانیان خبر داد.

«علی ربیعی» بیستم فروردین ماه به خبرنگاران گفت همزمان با آغاز نام نویسی خانوارها برای مرحله دوم هدفمندی یارانه ها، همه کسانی که از بیمه سلامت بی بهره اند می توانند برای استفاده از خدمات بیمه همگانی به دفترهای پیشخوان دولت یا بیمه سلامت ایرانیان مراجعه کنند.

وی افزود: هر چند این کار هنوز کامل نیست و پیامدهای مثبت آن در سال های آتی پدیدار خواهد شد اما با توجه به منابعی که برای این طرح تامین می شود مردم در مراجعه به بیمارستان ها خواهند دید تا چه اندازه سهمشان در هزینه های درمان کاهش می یابد.

بخش عمده منابع یاد شده (به گفته مدیرعامل سازمان بیمه سلامت ایرانیان به میزان 800 میلیارد تومان) از اجرای مرحله دوم هدفمندی یارانه ها تامین خواهد شد.

به گفته محسنی بندپی، طرح بیمه همگانی «سلامت محور» است؛ به این معنا که این طرح در چارچوب برنامه های بهداشتی و پیشگیری تنظیم شده است و تلاش دارد نگاه سلامت محور را جایگزین نگاه درمان محور کند.

مدیرعامل بیمه سلامت ایرانیان وعده داد «از این پس همه لوازم مصرفی مورد نیاز در بیمارستان های دولتی در دسترس بیماران قرار می گیرد. همچنین بیشترین میزان هزینه پرداختی بیمه شدگان در بخش بستری 10 درصد و در بخش سرپایی 30 درصد حق ویزیت (پذیرش و بازدید برای معاینه و معالجه) بیماران خواهد بود».

با توجه به ویژگی های این طرح که از سوی مسوولان اعلام شده است، بهبود شاخص های عمومی سلامت را می توان هدف اصلی برنامه بیمه همگانی قلمداد کرد.

البته انتظار ارایه خدمات گسترده پزشکی و برداشته شدن بخش عمده بار سنگین هزینه های درمانی از دوش خانواده بیماران با توجه به محدود بودن بودجه بخش بهداشت و درمان و نیز منابع تامین شده برای طرح بیمه همگانی، در کوتاه مدت دور از ذهن است.

تجربه کشورهای توسعه یافته در بیمه همگانی

یکی از مهمترین ویژگی های کشورهای توسعه یافته، نظام کارآمد و منظم خدمات بیمه های درمانی و تامین اجتماعی است که در سال های گذشته تکامل یافته است.

در بسیاری از کشورهای پیشرفته، دولت ها با شعار «رفاه» با قرار دادن شهروندان زیر پوشش بیمه های درمانی و تامین اجتماعی، خدمات گسترده و فراوانی به آنان ارایه می کنند.

در این کشورها، پوشش خدمات بهداشتی، درمانی و تامین اجتماعی از الگوهای گوناگونی پیروی می کند.

در شماری از کشورها، الگوی بیمه های سلامت بر پایه عضویت اجباری سامان یافته است؛ به این ترتیب که همه کارگران، کارفرمایان، شرکت ها و ... باید درصدی از حقوق و درآمد خود را به صندوق های بیمه سلامت واریز کنند. در برابر، دولت افزون بر ارایه خدمات متناسب با حق بیمه ها، هزینه بیمه کسانی را که از توان مالی بی بهره اند، پرداخت می کند.

این نوع الگو را که بر پایه نظام تامین اجتماعی، تامین مالی و بیمه شهروندان استوار و در کشورهایی چون آلمان، فرانسه و ژاپن اجرا شده است، الگوی بیمه اجتماعی سلامت یا مدل «بیسمارکی» (Bismarck) می نامند.

در برابر این الگو، در کشورهایی چون انگلیس، ایتالیا و دانمارک الگویی به نام «بوریج» (Beveridge) به کار برده می شود که در آن، نظام های تامین اجتماعی و بیمه ای در نظر گرفته نشده است، به این ترتیب که دولت به طور مستقیم و با بهره گیری از منابع مالیات عمومی، افراد را زیر پوشش خدمات درمانی و تامین اجتماعی قرار داده و خود، متصدی مراقبت های سلامت رایگان می شود.

در شماری از کشورها مانند کانادا تلاش شده است نظام بیمه فراگیر سلامت ملی با بهره جویی از کارکردهای مثبت الگوهای بیسمارکی و بوریج کارآمدتر شود.

همچنین شهروندان کشوری چون آمریکا با اتکا به صندوق های بیمه خصوصی در همسنجی با کشورهای اروپایی از کمینه خدمات بیمه ای بهره مند می شوند.

همین مساله سبب شد طرح بیمه همگانی درمانی به یکی از مهمترین شعارهای «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا، در مبارزه های انتخابات ریاست جمهوری تبدیل شود و زمینه اقبال شمار زیادی از شهروندان آمریکایی به نامزد دموکرات ها را فراهم آورد.

البته اجرای این طرح در آمریکا با دشواری ها و موانع بسیاری روبرو شد تا جایی که حتی کناره گیری وزیر بهداشت این کشور در هفته های گذشته را به دنبال داشت.

بایسته های طرح بیمه همگانی در ایران

هر چند در همسنجی با کشورهای پیشرفته، طرح بیمه همگانی برنامه ای با دامنه ارایه خدمات و نیز منابع محدود به شمار می رود اما به هر روی پیاده سازی آن در گرو بایسته های فراوانی است.

ایجاد بانک اطلاعاتی جامع از شهروندانی که زیر پوشش خدمات بیمه قرار دارند و نیز دریافت اطلاعات دقیق از شهروندان بی بهره از بیمه، نخستین این بایسته ها است.

برآوردهای تخمینی مسوولان سلامت کشور از شمار افراد بی بهره از بیمه نشان می دهد اطلاعات و آمار دقیق و کاملی در این زمینه وجود ندارد. در این پیوند، برخی کارشناسان بر این باورند که در ایران برخی شهروندان دارای چند نوع بیمه هستند و برخی دیگر بی بهره از حتی یکی. از این رو ممکن است شمار افراد بدون بیمه افزون بر برآوردهای مسوولان باشد.

همچنین در سال های گذشته معضل بیکاری از شمار شاغلان زیر پوشش خدمات بیمه ای کاسته و هنوز روشن نیست این افراد، زیر پوشش انواع بیمه ها قرار گرفته اند یا نه.

با توجه به این شرایط، زمینه سازی برای ایجاد یک نظام جامع اطلاعات کشوری از جمله جدی ترین بایسته های پیش روی مسوولان به شمار می رود که می تواند در فرایند هدفمند سازی یارانه ها نیز کاربردی اساسی یابد.

مساله شفافیت جریان های مالی بخش بهداشت و درمان نیز از چالش هایی است که برخی آگاهان به آن اشاره کرده اند.

از دید آنان اختصاص بخشی از بودجه بهداشت و درمان به طور مستقیم به بیمارستان ها و مراکز درمانی از میزان شفافیت این جریان مالی خواهد کاست و تزریق این بودجه به بیمه های همگانی و خدمات تامین اجتماعی به شکل بیشینه، چالش هایی از این دست را برطرف می کند.

یکی دیگر از چالش های نظام بیمه ای و خدمات تامین اجتماعی در ایران، غیر متناسب بودن حق بیمه های پرداختی با توان مالی و شرایط ویژه شهروندان است؛ به این معنا که در کشورهای پیشرفته این امکان وجود دارد که نظام بیمه همگانی خدماتی گوناگون و متناسب با نیازها، شرایط افراد و وضعیت مالی شهروندان ارایه دهد، حال آنکه نظام تامین اجتماعی کشورمان در این زمینه از انعطاف پذیری چندانی برخوردار نیست و سازوکاری واحد بر خدمات بیمه ای و تامین اجتماعی افراد حاکم است.

همچنین روشن نیست شهروندان با توان مالی متفاوت با چه معیاری زیر پوشش بیمه همگانی و خدمات سلامت قرار می گیرند.

در مجموع باید گفت طرح تازه دولت برای گسترش بیمه همگانی راهی دشوار برای تبدیل شدن به یک نظام توانمندساز شهروندان در زمینه بهداشت و درمان پیش رو دارد.

با این همه، این طرح می تواند زمینه ای مناسب برای ارایه خدمات گسترده تر و موثرتر به منظور ارتقای سطح سلامت در جامعه فراهم آورد و به مسوولیت ها و اهداف دولت در زمینه بهره مندسازی شهروندان از خدمات تامین اجتماعی که در قانون اساسی (همچون اصل 29) بر آن تاکید شده است، جامه عمل بپوشاند.