‌جاذبه‌های سیستان و بلوچستان در یک نگاه

تدبیر24:  منطقه سیستان و بلوچستان،‌ در نزدیکی این روستا، تل بزرگی است که بر فراز آن، هنوز آثار خرابه‎های ارگ، قلعه و باروی آن دیده می‌شود. در تپه‌های بلوچستان نیز آثاری به دست آمده که تاریخ این سرزمین را به 3000 سال پیش از میلاد می‌رساند. آن چه مسلم است، ‌کوروش کبیر هنگام لشگرکشی به هند، ‌مکران را نیز تصرف کرد. لفظ زرنگ، قدیمی ترین نام سیستان و زاولستان است که در کتیبه داریوش، «زرنگار» آمده است. به عقیده محققین «زرنگ»، «زریه»، «زریا» و «دریا» به زبان امروزی، همه یک مفهوم داشته و مراد از آن ها دریای «زره» یا «هامون» بوده است. نیم روز، ‌نام دیگر سیستان و به معنی جنوب است. بنای بیش تر سیستان را به پهلوانان اسطوره‎ای ایران چون زال، سام و رستم نسبت می دهند و فردوسی نیز در شاهنامه، از گردان بلوچ سخن گفته است.
 
‌از سوی دیگر سرزمینی که اکنون بلوچستان نامیده می‌‎شود، درگذشته به«مکا» و«مکه» شهرت داشته است. هم چنین از دیر باز این منطقه را «مکران» نامیده‎اند که به نظر می‌‎آید ترکیبی از دو واژه «اراینا یا ایرنیا» و «مکا» باشد که در سانسکریت به معنی سرزمین باتلاق ها است، چرا که در زمان قدیم درسرزمین بلوچستان باتلاق‎های بسیاری وجود داشته است. کلمه بلوچستان نیز از زمانی به این سرزمین اطلاق شد که بلوچ‌ها در آن سکونت کردند. مورخین بنای سیستان را به گرشاسب – یکی از نواده گان کیومرث – نسبت داده‎اند. سیستان در زمان هخامنشیان، منطقه‎ای آباد بود. این امر در کتیبه بیستون و کتیبه های تخت جمشید که سیستان را یکی از ممالک خاوری داریوش ذکر کرده‎اند، ‌منعکس شده است. سکاها در حدود 128 پیش از میلاد، سیستان را به تصرف خود درآورده و در پهنه آن استقرار یافته‎اند.
 
مکان‌های دیدنی و تاریخی
 
استان سیستان و بلوچستان از مکان‌های تاریخی و دیدنی زیادی برخوردار است. باغ‌های مرکبات ایرانشهر، پارک تفتان، پارک جنگلی بمپور، پناهگاه حیات وحش، جنگل‌های نخل، انواع چشمه های آب گرم، رودخانه سرباز و تمساح‌های آن، غارتیس، غارکوه پیرک، کوه تفتان، گردشگاه‌های کشمان، گردشگاه مالیه – گوربند، منطقه حفاظت شده بزمان و گل فشان‌های طبیعی استان از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی سیستان و بلوچستان است. آتشکده کرکوی، بنای امام‌زاده های متعدد، تپه‌های باستانی و با ارزش، شهرهای تاریخی، قلعه‌های باستانی، مسجدهایی با ارزش معماری بالا به همراه جاذبه‌های دیگرچون‌ صنایع دستی جذاب، موسیقی جالب وشنیدنی، مردمانی با فرهنگ‌ها و قومیت‌های مختلف از مهم‌ترین و جذاب‌ترین دیدنی‌های استان سیستان و بلوچستان است.
 
نژاد، زبان، دین:
 
ساکنان بلوچستان از نژاد آریایی هستند، زبان غالب مردم بلوچی است که از نظر ریشه با زبان اشکانیان مشابهت دارد. دین اسلام و مذهب حنفی اکثریت دارد. البته در آدرس‌های دیگر در مورد تارخ قوم بلوچ سخن‌های بیشتری گفته شده است. علایق مذهبی مردم بسیار بالاست و بزرگترین مساجد اهل سنت ایران در آن قرار دارند.
 
بزرگترین شهر بلوچستان در قسمت ایرانی آن است. بطور کلی زاهدان یکی از کلانشهرهای بزرگ ایران است که به سرعت رشد می‌کند.
 
نوری عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران‌(ایسنا)، منطقه سیستان و بلوچستان در این باره اظهار کرد: زاهدان از شمال به کویر لوت و زابل از مشرق به مرزهای افغانستان و پاکستان از جنوب به شهرستان خاش و سراوان و ایرانشهر و از مغرب به شهرستان بم محدود می‌گردد.
 
‌وی بیان کرد: این شهر دارای سه بخش به نامهای مرکزی میرجاوه و نصرت آباد و 6 دهستان به نام‌های انده‌، لادیز، شورو، حرمک، کورین و حومه است‌. سه نقطه شهری آن زاهدان میرجاوه و نصرت آباد هستند. از نقاط توریستی و دیدنی آن منطقه لادیز متعلق به دوره پارینه سنگی قلعه لادیز غار و آبشار لادیز پارک ملت زاهدان مجتمع تفریحی براسان باغ خانواده موزه مردم شناسی کتابخانه پروفسور کامبوزیا ساختمان‌های قدیمی پست و دادگستری با معماری سبک هندی مسجد مکی بزرگترین مسجد اهل سنت در ایران مسجد جامع و مساجد ریبای دیگرچهارراه رسولی و دیگر نقاط دیدنی هستند.
 
وی ادامه داد: چابهار جنوبی‌ترین شهرستان بلوچستان است که در فاصله 756 کیلو متری زاهدان قرار دارد. این شهر در زمان‌های قدیم " تیس" نام داشته که در حال حاضر خرابه های آن در 5 کیلو متری چابهار امروزی به جای مانده است‌. بندر تیس در آن ایام اهمیت و اعتبار فراوان داشت و یکی از مراکز مهم تجاری کرانه‌های دریای عمان بود، اینک بندرچابهار اهمیت سوق الجیشی ممتازی دارد و در حال حاضر یکی از مناطق آزاد تجاری ایران محسوب می‌شود.
 
نوری گفت: چابهار یکی از دیدنی‌ترین مناطق بلوچستان است. سواحل زیبای دریای عمان و دریای بزرگ اسکله شهید بهشتی پزم گواتر گل فشان در کهیر جنگل‌های حرا که گویی درختان سر بر آورده از آب هستند، مقبره سید غلامرسول درخت کهن سال مکرزن غار تیس مقبره‌های باستانی چابهار که به چند هزار سال قبل تعلق دارند و کتیبه‌های کهن این شهر قلعه قدیمی تیس قلعه پرتغالی‌ها و نقاط دیدنی و سیاحتی بسیار فراوان دیگر.
 
وی در خصوص پوشش گیاهی چابهار افزود: جنگل‌ها و بیشه‌های دریایی همانند سایر نقاط مشابه طبیعت چابهار در کنار دریا و بین دریا تا ساحل بسیار دیدنی است، جنگل‌های دریایی در محل ریختن رودخانه‌ها به دریا یا مناطق دلتا بوجود می‌آیند، این جنگل‌ها در هنگام مد و بالا آمدن آب دریا همچون درختان بیرون زده از آب هستند و در هنگام جزر تنه آنها نیز از آب بیرون می‌آید و منظره دلپذیری بوجود می‌آورد، جنگل‌های حرا در چابهار بیش از 200 هکتار وسعت دارند. این جنگل‌ها در حدود 150 کیلومتری شهر چابهار در گواتر هستند.
 
وی خاطرنشان کرد: گل فشان در 90 کیلومتری شهر کنارک و منطقه کهیر قبل از روستای تنگ تپه‌های بسیار جالبی وجود دارد، یکی از این تپه‌ها همانند آتشفشانی از گل عمل می‌کند، تپه‌های دیگر نیز در گذشته چنین بوده‌اند دهانه این گل فشان در حدود چند سانتی متر بوده و در هر 10 الی 15 دقیقه 3 الی 5 لیتر گل را توام با لرزش زمین به دهانه پرتاب کرده و این گل بر روی شیب موجود می‌لغزد که منظره‌ای زیبا و دیدنی است.
 
عضو هیات علمی دانشگاه بیان کرد: مقبره سید علامرسول که از بزرگان عهد تیموری است در شرق شهرستان چابهار قرار دارد.
 
زابل
 
شهرستان زابل با مساحتی حدود 15 هزارو 197 کیلومتر مربع و تاریخی کهن، زادگاه کیقباد، کیکاوس و رستم دستان و مرکز سیستان بوده است.
 
نام قدیمی آن ناصر آباد یا نصیر آباد بوده که در زمان پهلوی زابل نام گرفت.
 
فاصله این شهرستان تا پایتخت هزارو 435 کیلومتر وتا مرکز استان 205 کیلومتر است.
 
شهر سوخته
 
این شهر بزرگ شناسنامه پر افتخار سیستان و اولین و بزرگترین استقرار شهر‌نشینی در شرق فلات ایران است که با توجه به بررسی‌های به عمل آمده کمتر ابزار جنگ در آن کشف شده و مردم در صلح و آرامش زندگی می‌کرده اند.
 
گورستان شهر سوخته با 25 هکتار وسعت و40 هزار گور به عنوان یکی از وسیع‌ترین گورستان‌های قبل از تاریخ، کمک زیادی به پژوهش در روند شکل گیری تمدن حاشیه هیرمند و نوع اعتقادات ساکنان آن می‌کند.
 
بر مبنای یافته‌های باستان شناسان شهر سوخته 151هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان می‌دهد که این شهر دارای، سه بخش اصلی و سه بخش فرعی است که عبارتند از: منطقه بزرگ مرکزی شامل بخش های مسکونی شرقی، مرکزی و بناهای یادمانی، منطقه صنعتی شمال غربی و بخش جنوبی یا منطقه گورستان.
 
اشیاء سفالی اصلی ‌ترین موادی هستند که تقریبا در همه گورها وجود دارند.
 
در کنار این دسته از اشیاء، هدایای دیگری ساخته شده از سنگ، چوب، پارچه و انواع مهر در قبور دیده می‌شود.
 
در یک تقسیم بندی کلی، اشیاء پیدا شده در قبرهای شهر سوخته عبارتند از: اشیاء زینتی، اشیاء آیینی، اشیاء مربوط به پیشه‌ها، اشیاء مورد استفاده در زندگانی روزمره و مواد‌غذایی.
 
یک نمونه شاخص و بی نظیر کشف شده از این بنای تاریخی، چشم مصنوعی است که بررسی‌های انسان شناسانه نشان داده به احتمال بسیار زیاد این چشم متعلق به زنی دارای سنی بین 28 تا 33 سال بوده است.
 
کوه خواجه
 
کوه خواجه به صورت برجستگی سیاه رنگ در فاصله 30 کیلومتری جنوب غربی شهر زابل و در میان دریاچه هامون به طرز شگفت انگیزی خود نمایی می‌کند.
 
آثار کوه خواجه یا در حقیقت سلسله آثار موجود بر روی این کوه که در میان دریاچه هامون قرار گرفته، شامل یک بنای وسیع و آتشکده درون آن دو قلعه خشتی بقایای راه قدیمی و حصارهای مختلف چند زیارتگاه مربوط به دوران اسلامی و تعداد بی شماری قبور سنگی است.
 
این کوه دارای قداست چند هزار ساله است که از دوران مختلف تاریخی بر روی آن آثاری بر جای مانده و در شاهنامه نیز به نام کوه سپند به آن اشاره شده است.
 
آثار معماری کوه خواجه را می‌توان قلعه‌ای بزرگ یا شهری کوچک دانست که حداقل در دوره مشخص پارتی و ساسانی ویک دوره اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است.
 
شاخص‌ترین و قدیمی‌ترین بنا از مجموعه بناهای کوه خواجه، کهن دژ است که در دامنه شرقی کوه مستقر بوده و با نام‌های مختلفی از جمله قلعه رستم و قلعه کافرون نیز شناخته می‌شود.
 
این بنا با معماری منحصر به فرد و وسعتی بیش از چهار متر مربع از بزرگترین بناهای خشتی باقی مانده از دوران پیش از اسلام در ایران است.
 
نقاشی‌های دیواری که در ایران کمتر دیده شده نیز در این بنای عظیم خودنمایی می‌کرده که در حال حاضر تنها آثار و بقایای آن در نقاط مختلف قلعه به چشم می‌خورد.
 
روستای قلعه نو
 
درزمان قاجار شکل روستاهای سیستان دفاعی بوده و از آنجا که قبل از تاسیس این روستا در نزدیکی آن روستایی به اسم قلعه کهنه وجود داشت و برخی ساکنان آن به این روستا مهاجرت کرده‌اند، به این دلیل نام آن را قلعه نو گذاشتند.
 
این روستا با بافت معماری سنتی سیستانی در شهرستان زهک واقع شده است.
 
دهانه غلامان
 
در واقع بقایای شهری عظیم از روزگار هخامنشیان است.
 
این شهر از جهات گوناگون دارای اهمیت است، از یک سو تنها شهر خشت و گلی روزگار هخامنشیان به شمار می‌رود که بر خلاف سایر شهرهای این دوره نشانگر زندگی پادشاهان و کاخ‌های مربوط به آن‌هاست و از طرف دیگر بدون برنامه ریزی رشد نکرده بلکه احداث شهر با نقشه و برنامه ریزی مدون صورت پذیرفته است.
 
این شهر در دو کیلومتری روستای قلعه نو از توابع شهرستان زهک واقع شده است.
 
آیین مردم دهانه غلامان یکی از آئین های مشترک ایرانی هندی منطقه بوده که به خاطر تسامح مذهبی هخامنشیان توانسته به موجودیت خود در سیستان ادامه دهد.
 
شهر دهانه غلامان با همان سرعتی که به وجود آمده از بین رفته است و عدم وجود هر گونه شیء و خالی بودن محوطه‌های حفاری شده از بقایای سکونت، نشان دهنده تخلیه شهر با نظم و ترتیب بوده است و در نتیجه نمی‌توان عاملی خارجی چون جنگ و یا آتش سوزی را در تخلیه و ترک آن دخیل دانست.
 
آتشگاه
 
آتشگاه یا آتشکده در غرب روستای خمک در حدود هشت کیلومتری تپه شهرستان بر روی لبه شمالی یک برجستگی بزرگ گلی و در میان زمین های باتلاقی سیستان و در جهت جنوب شرقی به شمال غربی قرار گرفته است.
 
آثار برخی از اتاق‌ها با سقف گنبدی شامل زنجیره‌ای از بناهای بزرگ و کوچک است که بخش‌هایی از آنها باقی مانده و به نظر می‌رسد یکی از ساختمان‌های بنایی مهم بوده است.
 
سفال‌های پراکنده در سطح این محوطه شبیه سفال های تپه شهرستان و کوه خواجه است و وضعیت، شکل و پلان ساختمان‌ها نشان می‌دهد واقعا آتشکده‌ای از دوران ساسانی وجود داشته و نام امروزی آن یادگاری بسیار کهن از کاربرد اصلی این محوطه بوده است.
 
چاه نیمه
 
در شهرستان زهک، در فاصله 50 کیلومتری جنوب شرقی شهر زابل و در کنار روستای قلعه نو چاله‌های طبیعی بزرگی وجود دارد که آب مازاد رودخانه هیرمند بوسیله کانالی به آن سرازیر می‌شود وگنجایش این مخازن 700میلیون متر مکعب است که به صورت دریاچه مصنوعی درآمده است.
 
چاه نیمه آب شرب سیستان و قسمتی از آب کشاورزی را در مواقع بی آبی تامین می‌کند.
 
مجتمع بزرگ فرهنگی و پژوهشی چاه نیمه که بیش از 500 هکتار وسعت دارد، زمینه‌های کاربردی، پژوهشی و تحقیق را برای استادان ودانشجویان فراهم آورده است.
 
این مجتمع که در فهرست بزرگ‌ترین اردوگاه‌های فرهنگی کشور قراردارد با دارا بودن سواحل زیبا، فضای مشجر، نهالستان‌ها، مزارع، باغات زیتون، پسته، نخلستان، موزه تاریخ طبیعی، پرورش حیوانات غیر مرسوم از جمله شتر مرغ، گلخانه‌های گل، گیاهان زیتونی، مکان تفریحی جذاب و باغ وحش متنوع از گونه‌های جانوری همه ساله در ایام عید نوروز پذیرای ده‌ها هزار نفر است.
 
رودخانه هیرمند
 
رود بزرگ هیرمند از رودهای پرآب شرق فلات ایران وآسیا به شمار می‌رود که سالانه میلیاردها متر مکعب آب در آن جریان می‌یابد وطول آن هزار و 100 کیلومتر است.
 
این رود درازترین رود واقع بین سند وفرات محسوب می‌شود.
 
دریاچه هامون
 
این پهنه وسیع شامل دریاچه‌ها، برکه‌ها، نیزارها و مراتعی که به تناوب تمام یا بخشی از آن به وسیله آب گرفته شده است زیستگاه انواع پرنده های مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، درنا، کفچه، نوک، انواع اردک، غاز، قو، چنگر(چور) و تاووسک است.
 
دریاچه هامون از مناطق بسیار زیبا و دیدنی در شرق ایران است که قداست خاصی در نزد زرتشتیان دارد.
 
خاش
 
شهرستان خاش 12 درصد خاک بلوچستان را تشکیل داده و تا زاهدان 176 کیلومتر فاصله دارد. مهم‌ترین دهستان‌های آن عبارتند از سنگان نازیل کارواندر افضل آباد کوشه تمندان گوهر شهر ده قلعه و اسکل آباد.
 
خاش خوش آب و هواترین نقطه بلوچستان بوده و زمین‌های کشاورزی بسیار حاصلخیزی دارد. گرچه تاریخ اسکان مردم در خاش به قبل از اسلام می‌رسد، ولی نقطه شهری خاش در زمان نادر شاه افشار اهمیت بیشتری یافت.
 
‌نقاط دیدنی شهر خاش عبارتند از: کوه تفتان یا کوه چهل تن بزرگترین آتشفشان نیمه فعال ایران با ارتفاع 4042 مترکه در فاصله 50 کیلومتری شمال شرق خاش واقع شده است و گاز و بخار از دهانه آن متصاعد می‌شود که در اطراف دهانه مقادیر زیادی گوگرد وجود دارد و سالانه بیش از 20000 ورزشکار از آن صعود می‌کنند. دریاچه زیبا و دیدنی سر دریا در بالای قله تفتان قلعه حیدر آباد و کمال آباد و قلعه ناصری مناره مسجد جامع خاش مسجد جامع اهل سنت قبرستان چند هزار ساله هفتاد ملا درخت کهنسال سرو سنگان(میر عمر) درخت کهنسال روستای دهپابید چشمه آبگرم تفتان و دره های سرسبز و زیبای آن چون تمین سنگان تمندان خلبند روپس و.. قلعه میر رضایی در نازیل و نقاط دیدنی بسیار دیگر.
 
سراوان
 
سراوان در شرق و مرکز بلوچستان قرار دارد فاصله آن تا زاهدان بیش از 320 کیلومتر است و یکی از معروف‌ترین شهر‌های گذشته منطقه است.
 
آب و هوای آن بسیار گرم بوده و خاک آن دارای مقدار زیادی رس است که موجب شده تا در گذشته و حال صنعت سفالگری و کاشی تزئینی در روستاهای آن رونق زیادی داشته باشد. از جمله روستاهای پیشرو در سفالگری کلپورگان است که سفال آن به نقلط بسیاری صادر می‌شده است. نقاط باستانی بسیاری در این شهر یافت شده‌اند از آن جمله خزانه مهتاب کلاتک اپسیچ تپه‌های باستانی میر مراد و سید عمر قلعه سب قلعه کنت روستاهای تاریخی گشت و مدرسه قدیمی آن روستای کوه ون کوهک نقش‌های بر روی سنگ در دره نگاران و مهرگان کشتگان باغات نخیل و چشمه‌های زبیای آهوران یکی از قدیمی‌ترین نقاط سروان جالق است.
 
ایرانشهر
 
ایرانشهر قدیمی‌ترین شهر بلوچستان و بزرگترین شهر منطقه مکران و پایتخت قدیم آن بوده است.
 
بمپور
 
این ناحیه در 22 کیلو متری غرب ایرانشهر قرار گرقته است. رود‌خانه با اهمیت بمپور که از کوه‌های شمال شرقی ایرانشهر(ایرندگان ودامن) سر چشمه می‌گیرد، از جنوب بمپوربه طرف غرب جریان می‌یابد و در انتها به هامون جازموریان می‌ریزد.
 
بمپور ناحیه‌ی جلگه‌ای است که 510 متر ازسطح در یا ارتفاع دارد و ارتفاعاتی در حدود 1700 متر زمین‌های جنوبی آن را پوشانده است. آب و هوای آن به طور کلی گرم و نسبتا مرطوب است که از مراکز عمده‌ صادرات خرما‌، تره بار وغلات محسوب می شود.
 
نقاط دیدنی ایرانشهر عبارتند از: قلعه ناصری مربوط به زمان قاجاریه قلعه دوست محمد خان کوه بزمان آبگرم بزمان گل مورتی گز شاهان هامون جازموریان تپه های بمپور متعلق به عهد ساسانی قلعه دامن قلعه چهل دختر قلعه اسپیدز محل کشته شدن اشرف افغان در بین راه دلگان و بزمان و باغات و کشتزارهای وسیع این شهر.
 
نیکشهر
 
این شهر دارای سه نقطه شهری به نام‌های نیکشهر قصرقند و فنوج است فاصله شهر نیکشر با زاهدان680 کیلومتر است، یکی از نقاط دیدنی بلوچستان بشمار می‌آید. این شهرستان از نظر آب و هوایی گرم وخشک بوده و دارای درجه حرارت متوسط 25 درجه بالای صفر در روز است، قلعه قدیمی نیکشهر قلعه چهل دختران قلعه قدیمی قصرقند درخت انجیر معابد و مکرزن و تپه‌های ماقبل تاریخ نیکشر از نقاط به یاد ماندنی آن به شمار می‌روند.
 
سرباز
 
سرباز از زیباترین نقاط دیدنی ایران زمین به شمار می‌رود که در امتداد رود بزرگ سرباز قرار داشته و محصولات آن از خرما گرفته تا برنج دارای تنوع بسیاری است. رودخانه سرباز زیست گاه یکی از عجیب‌ترین حیوانات حیات وحش یعنی تمساح پوزه کوتاه است. به گفته کارشناسان این تمساح بازمانده تمساح های مربوط به دوره مزوزوئیک یعنی حدود 225 الی 265 میلیون سال قبل است. این حیوان در طی 65 میلیون سال گذشته هیچ تغییری در ظاهر نداشته است‌. تمساح پوزه کوتاه دارای پوزه‌ای پهن با 19 دندان در بالا و 15 دندان در پایین است. پاها ی تمساح کوتاه و دارای 5 انگشت با ناخن‌های بلند است. رنگ آن زیتونی مایل به قهوه‌ای است. بزرگ ترین آنها به 5 متر طول هم رسیده است، اما به طور نرمال طولی حدود 2 متر دارند. منطقه زیست آنها باهو کلات اکنون به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شده است. این تمساح‌ها که در زبان محلی به آنها گاندو گفته می‌شود بسیار کمرو و ترسو بوده در عین حال بسیار زیرک هستند‌. معمولا شب‌ها به شکار می‌روند. غذای اصلی آنها پرندگان و پستانداران حول رودخانه هستند، ولی سابقه حمله به انسانها نیز وجود دارد.