منطقه ای نا آرام با نقاطی آرام

تدبیر24: سید امیررضا اردهالی - منطقه ای که کشورما در آن واقع شده است از دیرباز شاهد حوادث غیرعادی بی شماری بوده است. خاورمیانه نظیر اروپای شرقی و آمریکای لاتین برخلاف مناطقی نظیر اسکاندیناوی همیشه با بحران های بی شماری دست و پنجه نرم کرده است. روزگاری طولانی شاهد تجاوز و اشغالگری های قدرت های فرامنطقه ای به درون کشورهای خود بوده است. روزگاری دیگر با پدیده ناامنی و استبداد حاکمان مواجه شده است و از اوائل سال 2000 میلادی به شکلی جدی با پدیده شوم تروریسم رودرو شد. اما شرایط این منطقه ثروتمند در هیچ برهه ی زمانی مانند امروز ما یعنی سال 2014 این قدر بحرانی نبوده است.به همین دلیل می توان گفت شرایط امروز منطقه در صد سال گذشته بی سابقه بوده است.در این مقاله از آسیای میانه تا مدیترانه شرایط منطقه را به طور خلاصه مورد بررسی قرار می دهیم تا بیشتر با واقعیت های منطقه بحران زده خود آشنا شویم .

سال ها است که افکار عمومی جهان با شنیده اخبار دردناک پیرامون بمب گذاری انتحاری و کشته شدن زنان و کودکان بی گناه از افغانستان آشنا هستند.واقعیت امر اینست که افغان ها بیشتر از هر چیزی چوب جهل و نادانی خود را می خورند. شاید این سئوال ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده باشد که چرا جریان فکری سیاسی طالبان در یک برهه زمانی توانست در افغانستان به قدرت برسد و فجایع تلخی را بیافریند؟ موضوع اساسی اینجاست که افغانستان آن روز آمادگی پذیرش و رشد گروهای تروریستی و ارتجاعی نظیر طالبان را در درون جامعه خود داشت و بی شک طالبان از آسمان نازل نشد که یک دفعه بساط حکومت به اصطلاح اسلامی در کابل برهم بزند. البته باید اضافه کرد که در شکل گیری و گسترش طالبان، سرویس های امنیتی غرب برای جلوگیری از نفوذ شوروی و کمونیسم موثر بودند اما خود لایه های از مردم افغانستان مستعد طالبان بودند و به همین دلیل ویروس طالبان توانست خود را در این کشور اشاعه دهد. افغانستان سال ها است که از تجاوز نظامی رنج می برد وهنوز فرصت کافی برای روی پای خود ایستادن نداشته است و طولانی شدن روند انتخابات ریاست جمهوری و شمارش آرا در این کشور مدعی این ادعا است. با این حال آینده آنچنان تاریک وسیاهی برای افغانستان هم دیده نمی شود. حداقل می شود امیدوار بود که مردم امروز افغانستان دیگر مانند10 یا 20 سال پیش فکرنمی کنند وعلی رغم حضور نیروهای خارجی، خطر تروریسم و معضل جدی مواد مخدر و علی الخصوص تریاک، می توان امیدوار بود که آینده افغانستان بهتر از دیروز و امروز آن خواهد بود.
شرایط همسایه جنوبی افغانستان یعنی پاکستان هم بدتر از آن نباشد بهتر نیست. پاکستان امروز تا به حال با این عمق خطر تروریسم و گسترش طالبان روبرو نبوده است. پاکستان یکی از کشورهای دارای سلاح های اتمی در دنیاست و به داشتن ارتشی نیرومند در منطقه معروف بوده است، اما همین قدرت اتمی در برقراری آرامش و ثبات در داخل خود عاجز است. همین بس که اسامه بن لادن در کنار خانواده خود در کمال آرامش در این کشور زندگی می کرد و این در نگاه اول ضعف حکومت و دستگاه امنیتی این کشور را می رساند. اما در پشت پرده واقعیت دیگری وجود دارد و آن همکاری پلیس مخفی پاکستان با گروهای تروریستی در این کشور است که سیستم اطلاعاتی و دولتی پاکستان به شدت فاسد است و توافقاتی در پشت پرده بین برخی مقامات پاکستانی و سران گروه های تروریستی وجود دارد. از سویی دیگر پاکستان همواره چرخش انتقال قدرت به شیوه هایی نسبتاً دموکراتیک را به خود دیده است و کشوری دارای دولت مرکزی نسبتاً قدرتمند شناخته می شود، تا به حال هم برخلاف افغانستان مستقیماً تحت اشغال نظامی قرار نگرفته ولی دولت این کشور در برابر عملیات نظامی قدرت های خارجی حاضر در منطقه عملاً بی اختیار است. هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی بدون هیچ مانعی و به بهانه مقابله با تروریسم حریم هوایی خاک پاکستان را می شکنند و به راحتی عملیات خود را انجام می دهند و در عین حال دولت پاکستان توانایی بازخواست مقامات آمریکایی را به خاطر کشته شدن انسان های غیرنظامی و خراب شدن منازل مسکونی را ندارد و از این جنبه پاکستان خواسته یا ناخواسته استقلال خود را از دست داده است و با وجود حجم عظیم فساد و زدوبندهای عمیق در میان حاکمان خود و مشکل جدی تروریسم آینده ای روشن برایش ترسیم نمی شود.
اوضاع منطقه حاشیه خلیج فارس هم خیلی خوب نیست. البته نباید انتظار داشت که در کشورهای کوچک و درعین حال بسیار ثروتمند خلیج فارس حواث ناگواری مانند پاکستان و افغانستان رخ دهد و کمپانی های نفتی و دولت های غربی از اساس به خاطر منافع وسیع اقتصادی و حتی نظامی خود در این کشورها اجازه بی ثباتی جدی را نمی دهند. اما باید با این نکته توجه داشت که ناآرامی های صورت گرفته در بحرین که به انقلاب 14 فوریه معروف شد، آرامش شیوخ عرب خلیج فارس را بهم زد و سرآغاز تحولاتی مهم در این کشور ها شد. انتقال سلطنت از امیر به ولیعهد قطر تنها نمونه علنی این ماجرا بود.
اما عراق در بدترین روزگار خود در یک قرن اخیر به سر می برد. از حمله نظامی آمریکا ومتحدانش به عراق شاهد موج بی سابقه ناامنی در این کشور بودیم چراکه حکومت صدام حسین با وجود همه معایبش توانسته بود آرامش و ثبات را به هر نحوی در این کشور نگه دارد اما با سقوط صدام آرامش در این کشور به هم خورد و جنگ های قومی و قبیله ای در این سرزمین فتنه خیز احیا شد.
باید گفت که مشکل اساسی و جدی عراق امروز خطر تروریسم نیست بلکه برادرکشی است که پس از سقوط صدام در عراق به وجود آمد. داعش که امروز به بلای جان ملت عراق تبدیل شده است با تعامل برخی سران قبایل سنی از در مقابل شیعیان که دست بالا را در قدرت در داخل عراق داشتند، افراد خائن در ارتش و پلیس عراق به قدرت رساند. بی شک اگر همکاری اشتباه برخی از سنی های عراق برای مخالفت با دولت وقت نوری مالکی نبود، داعش چنین حجمی از خاک عراق را به تسخیر در نمی آورد.
از طرفی در بحران فعلی عراق عوامل خارجی متعددی هم دخیل بودند. برگزاری نخسین انتخابات پارلمانی در این کشور و در غیاب نیروهای اشغالگر نقطه ی عطفی در گذار عراق به سمت استقلال و دموکراسی بود که با مداخلات آشکار عربستان سعودی شکست خورد. نتایج انتخابات حاکی از پیروزی حامیان نوری المالکی و مجلس اعلای اسلامی عراق که هم شیعه هستند و هم رابطه ای گرم وصمیمی با ایران دارند بود که این به مذاق سعودی ها که جریاناتی نظیر العراقیه را راهی انتخابات کرده بودند نبود و برای همین مستقیم و غیرمستقیم به مداخله آشکار دست زدند و برخی مخالفان دولت عراق را تسلیح کردند و سرانجام داعش از این کمک بیشترین استفاده را برد و به پیروزی های برق آسایی دست پیدا کرد.
اما وجود شخصیت هایی نظیر آیت الله سیستانی در این کشور عامل اصلی در مقابله با تروریسم تکفیری محسوب می شود و با جرات می توان گفت اگر سیستانی نبود بسیاری از شهر های مهم و شیعه نشین عراق نظیر سامرا تا الآن سقوط کرده بودند وحتی داعش در خیابان های کربلا و نجف قدم می زد و به اصطلاح مانور اقتدار برقرار می کرد. اما بحران داعش با همه بدی هایش یک حادثه خوب هم رقم زد و آن سرعقل آمدن بسیاری از مردم عراق بود که دست از دعواهای شیعه – سنی - کرد که پس از سقوط صدام به وجود آمده بود بردارند و ببیند مشکل امروز عراق دعوای شیعه و سنی و اصطلاحاً تکفیر عقاید دینی برادران هم نیست بلکه دعوای عقل و جهل و انسانیت و تروریسم است. اتحادی که میان آحاد مردم عراق به وجود آمد نکته مثبتی بود که در سال های اخیر بی سابقه بود. اما متاسفانه می توان گفت که دولت داعش به این راحتی ها و حتی با حمله نظامی آمریکا و متحدانش از بین نخواهد رفت و حتی اگر بتوان نیروهای داعش را در مدتی نه چندان کوتاه از بین برد ولی تفکر داعش در منطقه ما جاخوش کرده است و نیازمند یک عزم واقعی جهانی به دور از شعار و اقدامات نمادین خواهد بود.
سوریه نیز گام هایی درجهت حرکت به سوی ثبات و آرامش برداشته است ولی از اقبال بد سوری ها، کشورشان تبدیل به مرکز پخش داعش به کشورهای منطقه شده و این کشور برای قدرت های غربی در راستای نابودی تروریسم دارای اهمیت شده است. علی رغم همه تبلیغ های فراوان رسانه های غربی - عربی پیرامون نابودی حکومت سوریه و شخص بشاراسد سناریو سرنگونی اسد تقریباً شکست خود را اعلام کرد و با وجود همه انتقاداتی که می توان به شخص اسد و یا اصولاً حاکمیت سیاسی سوریه که در انحصار حزب بعث قراردارد وارد ساخت ولی باید قبول کرد که بشاراسد دربین بخش عمده ای از مردم سوریه محبوبیت بالایی دارد و سیاست کشورهای نظیر روسیه، چین، امریکا و اتحادیه اروپا و شیوخ عرب منطقه فائق آمد و البته شجاعت شخص بشاراسد هم مثال زدنی بود که میدان را ترک نکرد و برخلاف تبلیغات و تهدیدات وسیع برخی دولت ها عقب ننشست و خط مقدم مقابله با تروریسم محسوب شد. در شرایطی که برخی سران دولت هادر کاخ های خود فقط شعار مبارزه با تروریسم می دادند این ارتش سوریه و به فرماندهی بشار اسد بود که درمقابل داعش و یا جبهه النصره جنگید. در این بین بسیاری از شهرهای سوریه ویران شد و با توجه به منابع زیرزمینی بسیار کمتری که این کشور در مقایسه با همسایگان خود در اختیار دارد راه را برای سازندگی در این کشور دشوار کرده است. از سویی دیگر بسیاری از شهروندان این کشور خانه و زندگی خود را ترک کرده و آواره کشورهایی نظیر ترکیه شده اند. سوریه هنوز راهی طولانی و درعین حال دشواری در بازگشت به آرامش و ثبات و امنیت دارد و فقط خدا می داند سرنوشت ملت و به خصوص نوجوانان و جوانان سوریه در آینده چگونه خواهد بود...
تجربه نیز به ما ثابت کرده است که لبنان نیز هیچ گاه شرایط با ثباتی نداشته است. این کشور در معرض خطر جدی تهاجم تروریست ها قرار دارد و دولت این کشور بدون کمک حزب الله قادر به مقابله احتمالی با داعش نخواهد بود. اما فقط و فقط تروریسم افراطی و تکفیری تهدید زا نیست و احتمال حمله نظامی اسرائیل عروس خاورمیانه را تهدید می کند. از طرفی هنوز رئیس جمهور جدید از جانب مجلس این کشور معرفی نشده است و نشان دهنده اختلافات جدی در میان سردمداران سیاسی در داخل لبنان است. با همه این اوصاف لبنان به مراتب شرایط بهتر و آرام تری در مقایسه با همسایگانش داشته و انتظار می رود مردمانش هم به همین راحتی این نعمت را کفران نکنند و برای ملتی که تجربه تجاوزات مکرر اسرائیل و جنگ های داخلی دهه 80 میلادی را دارد، با چنگ و دندان آن را حفظ کنند.
اوضاع یمن هم مساعد نیست و باید هر لحظه آمادگی سقوط دولت منصور الهادی را داشته باشم و تحولات یمن نشان داده است عربستان سعودی و برخی حامیان غربی اش نتواسته اند به مقصود خود برسند.
متاسفانه همان گونه که در بالا اشاره شد منطقه ما در یک فاجعه عمیق و بی سابقه گرفتار شده است و راه خروج از این بحران هم چندان آسان نیست. خاورمیانه و برخی همسایگان این منطقه کماکان در آتش نفاق و دعواهای قومی و قبیله ای می سوزد که اولین ثمره ای آن پیدایش تروریسم تکفیری نظیر داعش است که عظمی جدی در عرصه بین المللی برای کنترل آن دیده نمی شود.