نقدی بر فیلم خانه دختر با محوریت جامعه

تدبیر24: یکی از دغدغه های آینده نگر همه جوان ها، ازدواج و تشکیل زندگی زناشویی است. جوانان، مسائل زیادی را در مسیر ازدواج پیش روی خود می بینند. یکی از مهمترین مسائل، سلامت فکری، آرامش روانی و اعتماد متقابل زن و شوهر، مخصوصا در ابتدای شروع زندگی مشترک خود است. که مطالعه در مورد شیوه رسیدن مطلوب هر کدام از آنها می تواند در تحکیم روابط نقش مهمی داشته باشد. با شروع سی وسومین جشنواره فیلم فجر، به آثار متفاوت هنری برمی خوریم که برخی از آنها از آسیب های جامعه و از دل جامعه بیرون آمده و در قالب فیلم اکران شده است. تماشای فیلم خانه دختر، به کارگردانی شهرام شاه حسینی، اینجانب را با موضوعی نو در سینمای ایران مواجه و بر این داشت تا با نگاهی آسیب شناسانه به اهمیت فیلم و جایگاه اجتماعی این مسئله در فرهنگ ایران در این مختصر نوشتار، بپردازم. این فیلم به خوبی نقش مهم بودن اعتماد و تعهد بر آغاز زندگی مشترک افراد و اجرای نادرست عرف های سنتی گذشته به شکل امروزی که از طریق گواهی سلامت پزشکی صادر می شود را نشان داده و تحمیل آن به دختر، قبل از ازدواج را به تصویر می کشد. در عرف های گذشته، همین طور در دوران قاجاریه، نداشتن رابطه احساسی و جنسی قبل از ازدواج برای مرد و خصوصا زن ارزش ویژه ای محسوب می شد که خروج از آن، بی ناموسی محسوب و بدنامی بزرگی برای افراد و خانواده ها به دنبال داشت. نمونه ای از به تصویر کشیدن این عقاید به نوعی مرد سالارانه را در فیلم" خانه پدری " اثر کیومرث عیاری می توان مشاهده کرد. با پیشرفت علم، ارتباطات گسترده افراد، تقابل فرهنگ های جوامع غربی پیشرفته و گره خوردن با رسم و رسوم های ایرانی دیرین، خصوصا از زمان ظهور روزنامه و رسانه های جمعی، همچنین وضع قانون به طوری گسترده تر با ضمانت اجرای خاص هر مورد، خیلی از عرف ها دستخوش تغییر شدند. امروزه روابط متقابل افراد در محیط های جدید و متنوعی که بعضا در گذشته در دسترس نبودند، سبب تغییر برخی از عرف های گذشته و حتی تاثیر آن در وضع قوانینی نو متناسب با جامعه کنونی شده است.
ارزشهای اخلاقی، مذهبی و قانونی در جوامع توسعه یافته هرچند وابسته به هم ولی قابل تفکیک است. در خیلی از خانواده های مذهبی و سنتی نقش اعتقادات مذهبی خیلی پررنگ تر از ارزشهای اخلاقی، خود را نشان می دهد. فیلم" خانه دختر " تقابل اخلاق و اعتقادات عرفی گذشته را به خوبی با بازی خوب هنرمندان محبوب سینما و تاتر نشان می دهد. به عقیده نگارنده، نبش خاطرات گذشته افراد در شروع زندگی مشترک نه تنها کمکی در بهبود رابطه افراد نمی کند بلکه بسیاری از مسائل روانی و فکری و بی اعتمادی را می تواند به دنبال داشته باشد.
حال چگونه باید تعادلی میان اخلاق و این عقیده به گونه ای برقرار کرد که آسیبی متوجه افراد جامعه نشده و همگی آن را به عنوان یک امر جا افتاده و نه غیر اخلاقی بپذیرند؟ به نظر می رسد رشد فکری خانواده ها و فرزندان، جامعه را برای پذیرش این گونه عرف های به ظاهر غیر اخلاقی ولی در عین حال با اهمیت، حداقل برای گروهی از افراد جامعه، بیش از پیش آماده ساخته و از اثرات منفی و نادرست اعمال کردن این گونه طرز تفکرات در جامعه بکاهد. در فیلم" خانه دختر " عرف های گذشته به صورت غیر اخلاقی، علارقم توافق طرفین به شکل گیری زندگی زناشویی بر مبنای اعتماد اخلاقی، بر دختر تحمیل می شود و اثرات جبران ناپذیری را برای زن و شوهر و خانواده های آنها به دنبال می آورد. نظر بر آن است که اعمال افراد در اینگونه موارد باید بر اساس توافق و اراده آزاد آنها و در زمان ابتدایی آشنایی بوده تا جایی که دختر اگر مخالفتی در مورد اینگونه گواهی قبل از ازدواج داشته باشد با تحمیل در اجرای آن از سوی شوهر یا خانواده او مواجه نشود. حتی لزومی به برملا ساختن این تفاهم یا تضاد فکری در میان خانواده ها نیست و نگرش زن و شوهر به زندگی خود بر مبنای عشق و علاقه متقابل و اعتماد، از هرچیز دیگری از جمله طرز فکر های افراط گونه خانوادها که نه تنها کمکی به زندگی افراد جوان نمی کند بلکه زمینه اعتماد سازی را در همان اوایل زندگی در بین زن و شوهر از میان برمی دارد، مهمتر است. به نظر تغییر افکار در فرهنگ کشورهایی که بکارت به عنوان ناموس جامعه شناخته می شود نیاز به زمان و فرهنگ سازی صحیح، هم جهت با ارزش های جامعه دارد. و اجرای غیر اخلاقی این گونه ارزش های فرهنگی در برخی کشورها، هیچ منفعتی را برای فرد و اجتماع به دنبال نخواهد داشت.
امروزه فقر قانون حمایتی در مورد دخترهایی که به دلایل مختلف (که لزوما گناه و ناصواب می تواند نباشد) از سلامت جسمانی مورد نظر برخی تفکرات برخوردار نیستند، و بعضا غیر قانونی دست به جراحی های ترمیمی می زنند، وجود دارد. بنابراین چطور می توان انتظار داشت که دختر با این ترس، زندگی کند و آسیبی متوجه آرامش روانی او و خانواده اش در آینده نشود.
ساختن فیلم های بیشتر که هر کدام آسیب های جامعه را به تصویر میکشد می تواند مورد توجه جامعه شناسان و پزشکان و روانشناسان و حتی قانونگزاران قرار گیرد و عرفی سازی برخی عقاید و عدم توجه ارزشی به عرف هایی که پایه آن بر جهالت افراد بنا نهاده شده است را در بر داشته باشد. که در این راه قدم هایی هرچند به نسبت کوتاه برداشته شده است.


محمدرحیم گرجی فرد
دانش آموخته جزا و جرم شناسی