منطق حقوق در برابر زبان زور

 تدبیر24: علی نجفی توانا- شصت وسه سال سال پیش در چنین روزی یعنی 31 تیرماه 1331 دادگاه لاهه نتیجه شکایت دولت انگلستان علیه دولت ایران و دکتر مصدق را به نفع ایران رقم زد. هفته گذشته نیز مذاکرات هسته‌ای در دولت حسن روحانی که خود حقوقدان است به بار نشست. در این میان پرسیده می‌شود که مگر در عالم حقوق چه می‌گذرد که سیاستمداران مسلح به علم حقوق و قانون توانسته‌اند این دستاوردها را به ارمغان آورند. در این خصوص باید اذعان داشت؛ هرچند مدیران جامعه برای هدایت و اداره کشور تابع اصول علم سیاست هستند، اما تاریخ حداقل در یک قرن اخیر نشان داده است آن بخش از سیاستمدارانی که در چارچوب اصول حقوقی وظیفه اداره کشور را به عهده گرفته‌اند با قبول و حاکمیت منطق و گفتمان با هزینه کمتر دستاوردهای اصلاحی بیشتر و نام نیکوتر برای خود به جا گذاشته‌اند. هرچند ممکن است علم به خودی خود در اداره کشور و اصولا در مدیریت فردی و اجتماعی چندان موثر به نظر نرسد، اما آشنایی و تکیه به دانش حقوق قدرت و نبوغی به فرد اعطا می‌کند که برخورد با مسائل، مشکلات و پیچیدگی‌های فردی و اجتماعی را با محوریت گفتمان و اتکا به منطق در چارچوب قانون مورد حل و فصل قرار می‌دهد. در این میان می‌توانیم از سیاستمدارانی نام ببریم که در برخورد با مشکلات و معضلات برمبنای حقوق و قدرت استدلال حقوقی موضوعات را تحلیل نموده و در نهایت برای برون‌رفت راه‌حلی منطقی پیدا کرده‌اند. مرحوم دکتر مصدق در خصوص بحث ملی شدن نفت در برخورد با ابرقدرت زمان، یعنی انگلستان، به گونه‌ای با گفتمان به جنگ توپ و تانک رفت که قاضی انگلیسی را وادار به پذیرش استدلالی نمود که حکم بر علیه دولت متبوعه‌اش یعنی کشور انگلستان صادر کرد و وقتی عضوی از اعضای هیات همراه مرحوم دکتر مصدق از وی تشکر می‌کند او در پاسخ می‌گوید از من تشکر نکنید، از حاکمیت قانون تشکر کنید که اجازه می‌دهد من بر علیه منافع کشورم حکم قضایی صادر کنم. در زمان دولت روحانی نیز با وصف مخالفت‌های بیرونی و درونی دوباره نشان داده شد که مدیران مسلح به علم حقوق و قانون در تقابل با معضلات و مشکلات داخلی و خارجی با گفت‌وگو و منطق به جای استفاده از زور به حل مشکلات می‌پردازند. فراموش نکنیم که تنها در ایران نیست که سوابقی از این دست می‌تواند مورد اشاره قرار گیرد. سیاستمداران و حتی مبارزان راه حق، عدالت و آزادی مانند نلسون ماندلا با نوعی مبارزه منطقی بر اساس اصول قانونی به جنگ بی‌عدالتی استعمار و استکبار رفتند، موفق بیرون آمدند و دنیای استکباری را به تعجب واداشتند. هرچند تا امروز مطالعه دقیقی از زندگی مدیران حقوقدان و اثر آن بر فرایند اداره کشورها و جهان انجام نشده است، اما واقعیت این است سیاستمدارانی موفقند که به علم حقوق مسلح هستند. ما در تاریخ برخی از کشورها می‌توانیم نمونه هایی از این دست را به عنوان مثال یادآوری کنیم. مسلما دانش حقوق به دلیل تغییر منطق به جای استفاده از زور به مدیران کشور این اجازه را می‌دهد که به جای استفاده از اسلحه با زبان و قلم در مسیر حل مشکلات حرکت کنند. استفاده از زبان منطق زمانی میسر و ممکن است که سیاستمدار بر اساس اصول در برخورد با معضلات حرکت کند و طبیعتا اصول حقوقی حتی در مقایسه با اصول مربوط به علم سیاست از ثبات قدرت و تاثیر بیشتری برخوردار است؛ زیرا علم سیاست نسبت به تحولات اجتماعی منعطف و اثرپذیر است، اما علم حقوق در این راستا مستحکم، اثرگذار و دارای اصولی لایتغیر است. شاید به این دلیل است که معتقدین به اصول حقوقی معمولا در مسیر زندگی فردی و اجتماعی لغزش‌های کمتری دارند تا سیاستمداران که مجبورند تابع شرایط باشند و اثرپذیر از احوال دائم الاستحاله. 

* حقوقدان