دلیل ترس از بچه دار شدن زوج ها چیست؟

 تدبیر24:  تا کنون با زوجهای بسیاری مواجه شدید که هنوز به میل خود بچه دار نشده و تصمیمی برای آن نگرفته اند و یا از بچه دار شدن ترس داشته و آنقدر روی این حس پافشاری می کنند که ترجیح می دهند راجع به آن صحبت نکنند.اغلب این عده از تجربه شیرین پدر و مادر شدن غافل اند. عاطفه به فرزند و ایجاد حس مسوولیت در والدین و دلایل بسیار دیگر همه عواملی هستند که باعث شده اند بشر از آغاز تا امروز برای تولد و ادامه نسل احترامی ویژه قائل باشد. بیشتر نگرانی ها بیهوده اند و اغلب مشکلات به راحتی حل می شوند.برخی از دلایل ترس از بچه دار شدن را از نگاه کارشناسان مرور می کنیم. 

 علل و ریشه های فرزند گریزی و ترس از بچه دار شدن

دکتر روزگار قادر پور، مشاور ازدواج و خانواده:  این روزها در مراکز مشاوره شاهد مراجعه زوج هایی هستیم که یکی از آنها حاضر به بچه دار شدن نیست. جالب اینکه قبلاً این خواسته بیشتر از طرف آقایان مطرح می شد اما امروزه خانم هایی نیز هستند که تمایلی به بچه دار شدن ندارند. حتی برخی شرط ازدواجشان را فرزند دار نشدن قرار می دهند. خیلی ها معتقدند شرایط زندگی کنونی پیچیده و سخت تر شده است اما به نظر من، به عنوان متخصص در حوزه مشاوره ازدواج و خانواده، این گونه نیست؛ زندگی سخت تر نشده چون امروزه امکانات و رفاه بیشتر است اما پیچیده تر شده، به این معنا که زندگی خانوادگی از حالت سنتی و ساده خود فاصله گرفته و پیش به سوی مدرنیته و پیچیدگی های ناشی از آن در حرکت است بنابراین لزوماً برای استحکام و رضایتمندی در زندگی مشترک، باید مهارت هایی داشته باشیم و آنها را به کار بگیریم.

 

پدیده به تعویق انداختن فرزند آوری و همچنین نداشتن تمایل به داشتن فرزند، به تازگی در جامعه ما شیوع پیدا کرده و احتمال اینکه آسیب جدی به بدنه خانواده و سیستم جامعه وارد کند، وجود دارد. در ادامه به بررسی علل و همچنین توصیه های برخورد صحیح با این پدیده می پردازم.

 

 

ساختار خانواده تغییر یافته

 

یکی از علل شیوع این پدیده را می توان در تغییر ساختار خانواده های امروزی یافت. در گذشته خانواده ها شکل گسترده ای داشتند؛ یعنی عروس ها و دامادها در کنار بزرگ ترها زندگی می کردند ولی این حالت از زندگی به دلیل شرایط کنونی غیرممکن شده و زندگی ها به شکل هسته ای درآمده، یعنی زن و شوهر به دور از خانواده هایشان زندگی می کنند. در نتیجه امکان یاد گرفتن مهارت های زندگی مشترک از بزرگ ترها و مَجال حل مسالمت آمیز اختلافاتشان به وسیله آنها را از دست داده اند. البته در کنار از دست دادن این مزایا، از عوارض آن که گاهی کاهش رضایتمندی از زندگی زناشویی را به دنبال داشت نیز به دورند. موضوع قابل تأمل دیگر در شیوه سنتی، مشخص بودن نقش ها و وظایف همسران بود اما در زندگی های امروزی نقش ها و وظایف تغییر یافته و همین امر باعث استرس زوج می شود. استرسی که باعث شده زن و شوهر تصمیم بگیرند فرزند آوری را به تأخیر بیندازند که به هیچ وجه در شیوه سنتی پسندیده نبود.

 

 

فرزند، مانع رضایت است؟

 

دو موضوع مهم در یک زندگی مشترک، دوام و رضایتمندی است که بسیار اهمیت دارند. قبلاً دوام زندگی مشترک اولویت داشت و شعار «بساز و بسوز» ترویج می شد، اما امروزه با توجه به اینکه آگاهی های عمومی افزایش یافته، به کیفیت زندگی مشترک و رضایتمندی از آن بیشتر بها داده می شود و به نوعی در اولویت قرار گرفته است. شاهد این مدعا هم افزایش سرسام آور آمار طلاق است. این رویکرد زمانی آسیب گونه می شود که به شکل افراطی به آن نگریسته شود. به طوری که زوج ها با پیشگیری از فرزند دار شدن بخواهند سطح رضایتمندی شان بالا نگه داشته شود. این تفکر از نوعی فوبیا (ترس بیمارگونه و مبالغه آمیز) نشأت می گیرد که گاهی ناشی از اختلالات روانی و نداشتن مهارت های لازم در فرزند پروری و اعتمادبه نفس پایین است.

 

 

چشم و هم چشمی ای که مانع فرزند دار شدن می شود

 

در جامعه کنونی، متأسفانه گاهی چشم و هم چشمی ها نیز باعث می شود افراد از فرزنددارشدن امتناع کنند؛ مثلاً چون فکر می کنند فلان زوج فرزندی ندارند و زندگی شان (در ظاهر!) خوب است، پس آنها هم بهتر است فرزندی نداشته باشند و این چرخه معیوب ادامه پیدا می کند. علاوه بر اینها، سیستم آموزش و پرورش هم متأسفانه تمهیدی جدی و کارآمد برای آموختن مهارت های زندگی فردی و زوجی به دانش آموزان و دانشجویان نیندیشیده تا در آینده بتوانند تعامل مثبتی با زندگی و شرایط آن برقرار کنند در حالی که نیاموختن مهارت های لازم در شرایط پیچیده زندگی کنونی، باعث می شود افراد جامعه یا بر اساس آزمون و خطا پیش بروند یا با نادیده گرفتن اخلاقیات و ارزش های انسانی برای رسیدن به خواسته هایشان گام بردارند. هر دوی این روش ها باعث می شود سطح ناکامی ها و تعارض های درونی بیشتر شود و کار به دچار شدن به اختلال های روانی، مشکل در فرزند پروری و حتی فرزند آوری و در نهایت سست شدن پایه های زندگی مشترک بکشد. خیلی مهم است بدانیم که نداشتن مهارت برای انتخاب همسر، زندگی زناشویی و فرزند آوری و فرزند پروری، باعث می شود نگرانی و ترس هایی در افراد به وجود بیاید که قبلاً در زندگی ها کمتر معنا داشته اند.

 

 

نداشتن امنیت اقتصادی، ترس قابل تأمل

 

برخی از زوج های امروزی از نداشتن امنیت اقتصادی و اینکه فردای خود و فرزندشان چه خواهد بود، نگران هستند. نبود ثبات اقتصادی خیلی وقت ها باعث می شود زوج بترسند اوضاع نابسامانی پیدا کنند و نتوانند از عهده آن برآیند و فکر کنند در این صورت اگر پای بچه ای در میان باشد، وضعیت سخت تر و بغرنج تر خواهد شد.

 

 

نداشتن امنیت شغلی و ترس از آینده

 

نداشتن ثبات و امنیت شغلی هم گاهی دغدغه های ذهنی ای در افراد ایجاد می کند و زندگی شان را دچار فراز و نشیب هایی می کند که به آنها القا می کنند برای فرزندآوری ابتدا باید از این فراز و نشیب ها رها شوند تا در آینده فرزندشان دچار مشکل نشود.

 

 

نبود سیستم جامع و هماهنگ حمایت از نظام خانواده

 

یک نقص است و ای کاش روزی در دولت، وزارتخانه ای به نام «وزارتخانه خانواده» داشته باشیم. درست است که در حال حاضر وزارت ورزش و جوانان داریم که به ظاهر گوشه ای از کار را برعهده گرفته است، اما این وزارتخانه بیشتر به عرصه ورزش توجه دارد و عملکرد آن در عرصه خانواده و جوانان کمرنگ است. اگر وزارت خانواده وجود داشته باشد، می تواند سیستم جامع و هماهنگی را برای حمایت از نظام خانواده طرح ریزی کند تا از نگرانی ها، آسیب ها و درصد طلاق ها کاسته شود. در شرایط کنونی جامعه ما، یکی از مشکلات، ناهماهنگی و نامتناسب بودن سیستم آموزش و پرورش با شرایط روز است. در نظر بگیرید مادر شاغلی را که مدام این دغدغه فکری در ذهنش جولان می دهد که اگر فرزندی بیاورم و صبح تا ظهر یا عصر سرکار باشم، چه کنم؟ سیستم آموزش و پرورش هم نهایتاً تا ظهر فرزند او را نگه می دارد. بقیه روز چه باید بکند؟

 

سیستم آموزش و پرورش باید با شرایط کنونی و امروزه هماهنگ و منطبق باشد. از طرفی، بالا بودن هزینه تحصیل و آموزش هم مزید بر علت شده. هر چند که ادعای رایگان بودن تحصیل وجود دارد اما والدین مجبورند هزینه های گزافی را به بهانه های مختلف مثلاً برای مکمل های درسی فرزندشان بپردازند و مشکل تأمین این هزینه ها و نداشتن امنیت اقتصادی که به آن پیش تر اشاره شد، زوج ها را از بچه داشتن منصرف می کند.

 

 

قوانین نامناسب برای فرزند آوری خانم های شاغل

 

امروزه باید پذیرفت که خانم های زیادی شاغل هستند و درآمد آنها برای خانواده های زیادی لازم است ولی قوانین وضع شده برای مادران شاغل و خصوصاً آنهایی که تازه فرزند دار شده اند، برای سیستم خانواده و زندگی مشترک بسیار نامناسب و آسیب زاست و مسئولان امر باید به این نکته قابل تأمل توجه ویژه ای داشته باشند. بر اساس نتایج تحقیقات قابل استناد، طبق روال معمولی رشد کودک، برای پرهیز از ایجاد دلبستگی ناایمن و دیگر اختلالات روانی و رشد سالم، به حضور مستمر مادر در کنار کودک تا 2 سالگی نیاز است اما متأسفانه قوانین ما با این پیش شرط فرزند آوری مغایرت دارند و همین امر باعث ترس از فرزند آوری همسران، مخصوصاً خانم ها شده به طوری که ممکن است تصمیم بگیرند هرگز فرزندی نداشته باشند. در واقع آنها صورت مسئله را پاک می کنند چراکه حل مسئله در توان آنها نیست. به عقیده من، به بازنگری در قوانین مربوط به خانواده بر اساس مبانی علمی نیاز است.

 

نداشتن محلی مناسب برای سکونت و تربیت فرزند نیز دغدغه ای دیگر برای زوج است. در کنار مسئله تأمین مسکن، موضوع سیستم شهرسازی امروزه ایران، خصوصاً در کلان شهرها که در آنها فضاهای کافی برای تفریح و سرگرمی فرزندان در حد لازم وجود ندارد، یکی دیگر از منشأهای نگرانی می تواند باشد. برخی والدین به زوج های جوان توصیه می کنند صبر کنید طعم زندگی دو نفره را در کنار هم بچشید و بعد برای بچه دار شدن اقدام کنید اما امروزه این توصیه با بالا رفتن سن ازدواج (میانگین سن ازدواج در آقایان به 34 سال و در خانم ها به 27 سال رسیده)، چندان مطلوب نیست چون سال های بعد، تصمیم گیری برای این کار سخت تر می شود و آنها را در تردید می اندازد و مدام این کار به تعویق می افتد. گاهی هم برادران و خواهران و دوستان متأهلی که فرزند دارند، به زوج جوان از سختی بچه دار شدن، شرایط بغرنج و مشکلات زیادی که با کودک یا نوجوانشان دارند می گویند که ترس ها و نگرانی هایی در وجود آنها ایجاد می کند. این در حالی است که هر زندگی مشترکی منحصر به خودش است و زوج باید به جای توجه به این توصیه ها، موضوع را عالمانه نزد مشاور خانواده بررسی کنند.

 

 

نداشتن مهارت فرزند پروری

 

گاهی زوج به گذشته و شیوه تربیتی والدینشان و آسیب هایی که به دلیل ناآگاهی آنها از شیوه فرزند پروری دیده اند، فکر می کنند و چون نمی خواهند این اتفاق برای فرزندانشان تکرار شود، ترجیح می دهند هرگز فرزندی نداشته باشند. معمولاً این افراد الگوی خاصی از افراد موفق در این زمینه نداشته اند و به همین دلیل به شدت می ترسند و به خود اعتماد لازم در تربیت و پروراندن صحیح فرزند ندارند در حالی که علم تا آنجا پیشرفت کرده که بتوانند با مراجعه به مشاور خانواده مهارت های لازم برای فرزند پروری صحیح را آموزش ببینند و آنها را در خود پرورش دهند.

 

 

بالا بودن سطح تعارض ها و اختلاف های زناشویی

 

آمارها نشان می دهد 55 درصد طلاق ها در 6 سال اول زندگی مشترک اتفاق می افتد، سال اول بیشترین میزان طلاق را به خود اختصاص می دهد (14.2 درصد)، سال دوم 12 درصد، سال سوم 9.2 درصد، سال چهارم 7.4 درصد، سال پنجم 6.5 درصد و سال ششم 5.7 درصد و پس از آن تقریباً زندگی مشترک به یک وضعیت ثبات می رسد و عموماً تغییرات و ناپایداری در آن مشاهده نمی شود. این آمارها حاکی از آن است که اختلاف ها و تعارض هایی که در زندگی مشترک در سال های اولیه زندگی بروز می کند، کار را به جایی می رساند که زوج نتوانند به نقطه آرامش و ثباتی برسند که بتوانند تصمیم بگیرند فرزندی داشته باشند. یکی از دلایلی که آمار طلاق در سال اول زندگی به 14.2 درصد می رسد، این است که زن و مرد مهارت های لازم برای زندگی مشترک را بلد نیستند و نمی دانند چطور باید آنچه آموخته اند، به کار گیرند بنابراین باوجود هزینه های بسیار زیاد مادی و روانی، کارشان به طلاق می کشد. چنین شرایطی بی شک زهر چشمی از زوج های جوان امروزی گرفته که باعث شده تا مدت ها فرزند داشتن را به تعویق بیندازند یا عطای آن را به لقایش ببخشند! توصیه ام به عنوان مشاور خانواده آموزش دیدن مهارت های انتخاب صحیح همسر و مهارت های زندگی مشترک است که رسیدن به قله ثبات و رضایتمندی زندگی زناشویی را آسان و پایدار می کند. علاوه بر آنچه در مورد تعارض ها و اختلاف ها و نداشتن مهارت برخورد با آنها بیان کردیم، اینکه بعد از فرزند دار شدن کار به طلاق بکشد نیز ترس زوج ها را افزایش می دهد. در جامعه، برای بچه های طلاق برچسب های ناگواری وجود دارد و حتی بارها دیده ایم برخی والدین از اینکه فرزندشان با فرزند طلاق معاشرت داشته باشد، واهمه دارند. متأسفانه سیستم دولتی هم اقدام های لازم را برای شکستن این تابو انجام نداده است.

 

 

امنیت روانی با بچه می رود یا می آید؟

 

همه این نگرانی ها زوج را به این نتیجه می رساند که آرامش درونی و امنیت روانی شان ممکن است با بچه دار شدن به خطر بیفتد. البته اگر بخواهیم واقع بینانه به قضیه نگاه کنیم، می بینیم بسیاری از این نگرانی ها (در حد واقع بینانه آنها) به حق اند و باید مسئولان امر تدابیری برای رفع آنها بیندیشند. تاکید می کنم پیشنهاد من تشکیل وزارتخانه خانواده است اما نگرانی های افراط گونه را باید به کمک متخصص مشاور خانواده حل کرد. برخی از اختلال ها و این واقعیت مهم را هم نباید نادیده گرفت که بچه دار نشدن برخی از افراد که دچار نوع های خاصی از اختلالات روانی هستند، به نفع آنها و جامعه است که تشخیص آن بر عهده متخصصان مربوط (کمیسیون روان شناس بالینی و روان پزشک) است.

 

 

 

چه می توان کرد؟

 

• امکان دارد زوج بر اثر این تصمیم در صورت مشورت نکردن با متخصصان مربوط، دچار انواع اختلال های جسمی، روانی و حتی اجتماعی شوند که مشکلاتی را برایشان ایجاد می کند و حل این مشکل ها هزینه های گزافی را نسبت به هزینه های داشتن فرزند در زمان مناسب خواهد داشت بنابراین بهتر است برای فرزندآوری با مشاور خانواده مشورت کنند که اوضاع را به دقت بررسی کند و در روشن کردن وضعیت زندگی شان کمک کند تا در زمان مناسب، عاقلانه و آگاهانه برای بچه دار شدن تصمیم بگیرند؛ حتی اگر تصمیمشان مبنی بر به تعویق انداختن موقت بچه دار شدن باشد.

 

• با وجود همه حسن های داشتن فرزند، آوردن بچه لزوماً به رفع مشکلات و اختلاف های زناشویی کمک نخواهد کرد و این توصیه قدیمی و ناکارآمد را فراموش کنید که: «اگر بچه ای به دنیا بیاورید، همه اختلاف هایتان حل می شود.» این سفارش به هیچ وجه علمی نیست و تا زندگی به یک ثبات واقع بینانه (نه کمال طلبی) نرسیده، اقدام به فرزند آوری می تواند آسیب زا باشد و حتی مشکلات عدیده ای به وجود آورد. تشخیص رسیدن به این ثبات بر عهده مشاور خانواده است.

 

• توصیه و پیشنهاد نهایی من این است که هر فردی که بخواهد ازدواج کند یا فرزندی به دنیا بیاورد، دوره های پیش از ازدواج (شامل آموزش مهارت های یافتن و انتخاب صحیح همسر و نیز دوره های ایجاد و پرورش مهارت های زندگی زوجی و مهارت های فرزند پروری و داشتن خانواده سالم) را بگذراند.

 

 

 

نگاه جامعه شناس

 

دکتر سعید معدنی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی

 

 

 

در «تله جمعیتی» نیفتیم!

 

یکی از مسائلی که دنیای امروز با آن دست و پنجه نرم می کند، کاهش تمایل به فرزند آوری تقریباً در سراسر جهان است. به طور کلی، از زمانی که زندگی شهرنشینی و مهاجرت به شهرهای بزرگ گسترش یافت، شیوه زندگی مردم هم تغییر کرد و تمایل به فرزند آوری هم کمتر شد. برخلاف باور بسیاری از مردم که گمان می کنند مشکلات اقتصادی و اجتماعی، مهم ترین عامل کاهش میزان رشد جمعیت در کشور است، عوامل مهم تری مانند افزایش سطح سواد زوج ها (مخصوصاً خانم ها) و اشتغال خانم ها، در کاهش نرخ فرزند آوری، سهم بزرگ تری نسبت به مشکلات اقتصادی داشته اند. گواه این مساله هم آنکه اگر نگاهی به اطرافمان بیندازیم، خانواده های بسیار متمول و شهرنشینی را می بینیم که یک یا دو فرزند دارند و در مقابل، خانواده هایی با درآمد پایین تر یا خانواده های روستایی با بیش از 2 یا 3 فرزند. تفاوتی که در این میان برای افزایش و کاهش تمایل به فرزند آوری وجود دارد، اختلاف سطح تحصیلات و شاغل بودن یا نبودن مادران است.

 

این روزها نرخ رشد جمعیت در بسیاری از کشورهای صنعتی و پیشرفته جهان، به زیر یک، صفر و حتی منفی رسیده است و در مقابل، میزان رشد جمعیت در کشورهای درحال توسعه، همچنان بالاست. این مساله هم می تواند نشان دهنده آن باشد که پیشرفت های تحصیلی، شغلی و گسترش شهرنشینی، باعث ایجاد فرهنگ و تغییراتی در الگوی فرزند آوری زوج ها شده است. در کشو ما هم رفته رفته با افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها، بالا رفتن سطح سواد زنان و اشتغال خانم ها بیرون از منزل، نرخ رشد جمعیت با کاهش چشمگیری مواجه شد و از حدود 6.4 فرزند در دهه 60 به حدود 1.8 در سال های اخیر رسید.

 

ما نمی توانیم از این مساله چشم پوشی کنیم که مادران قدیمی تر، بیشتر وقتشان را در خانه سپری می کردند و تقریباً کار و اشتغال ذهنی چندانی جز فرزند آوری و تربیت اولاد نداشتند در حالی که شرایط زن شهرنشین امروزی، به کلی تغییر کرده است. بیشتر مادران امروز ما، تحصیل کرده و شاغل هستند و دوست دارند در کنار همسر و فرزندان خود، به تفریح، استراحت، مسافرت و خوش گذرانی هم بپردازند. مادران امروز، بیشتر از مادران دیروز به فکر پیشرفت و موفقیت در تحصیل، پایگاه اجتماعی و کار خود هستند و برای دست یافتن به این موفقیت و پیشرفت، نمی توانند فرزندان زیادی داشته باشند. به عبارت ساده تر، زوج های جوان امروز ما دوست دارند که زندگی کنند و طعم خوشی های زندگی را بچشند و برای رسیدن به این اهداف، بچه های زیاد را سد راهشان می بینند. از طرف دیگر، در گذشته کمتر به تحصیلات و پایگاه اجتماعی فرزندان بها داده می شد اما بسیاری از والدین تحصیل کرده امروزی، ترجیح می دهند که به جای 4 یا 5 فرزند متوسط، یک یا دو فرزند موفق و در رفاه داشته باشند.

 

نکته دیگر در زمینه کاهش میل به فرزند آوری، تغییرات شیوه زندگی و الگوی تأمین نیازهای اقتصادی خانوار است. در گذشته، فرزندان (به خصوص فرزندان پسر)، بازوی اقتصادی خانواده ها محسوب می شدند و از سنین پایین با فعالیت در مزارع یا سایر امور خانواده، باعث افزایش رونق اقتصادی در خانوار می شدند اما فرزند جامعه امروز، نه تنها هیچ بار مالی ای را از روی دوش خانواده اش برنمی دارد، بلکه گاهی والدین مجبور می شوند تا 30 سالگی هم خرج او را بدهند تا درس بخواند و کار مناسبی پیدا کند. امروزه در سطح ملی هم مشخص شده است که نمی توان فقط به رشد جمعیت برای افزایش اقتدار یک کشور اکتفا کرد. در گذشته، بیشتر جنگ ها تن به تن بوده است و از این رو، بالا بودن جمعیت یک کشور به خودی خود، عاملی برای قدرتمندتر شدن آن محسوب می شد اما این روزها، قدرت یک کشور به افزایش سطح تحصیلات مردم و پیشرفت تکنولوژی در آن بستگی دارد. نمونه بارز این ادعا هم آنکه در حال حاضر، کشور هند چند برابر ژاپن یا کره جنوبی جمعیت دارد اما الزاماً کشور قدرتمندتری نسبت به آنها نیست.

 

نگرانی در مورد کاهش میزان رشد جمعیت، آنجا مطرح می شود که دولت ها نگران ایجاد گسست جمعیتی می شوند. گسست جمعیتی، زمانی اتفاق می افتد که تعداد سالمندان (افراد بالای 65 سال) بسیار بیشتر از تعداد کودکان (افراد زیر 15 سال) یک کشور باشد. نگرانی بیشتر کشورهای غربی و اروپایی، از ایجاد همین گسست در جوامعشان است و با طرح های تشویقی بسیار زیاد، می خواهند جلوی منفی شدن نرخ رشد جمعیت را بگیرند. در علم جمعیت شناسی، اصطلاحی به نام «تله جمعیتی» وجود دارد. هرگاه نرخ رشد جمعیت در کشوری به زیر 1.4 برسد، یعنی کشور در تله جمعیتی افتاده است و تقریباً دیگر نمی توان کار چندانی برای افزایش نرخ جمعیت در آن کشور انجام داد. نگرانی از افتادن در این تله در کشور ما هم وجود دارد و دولت قصد دارد تا با آگاهی بخشی، باعث شود که رشد جمعیت در ایران به این میزان کاهش پیدا نکند. ما در جامعه کنونی با «پنجره جمعیتی» مواجه هستیم. یعنی جمعیت در سن فعالیت ما (15 تا 65 سال) بیش از دوسوم جمعیت کل کشور را تشکیل داده اند که این می تواند فرصتی برای توسعه باشد. باید حواسمان باشد که مشکلات دوران پنجره جمعیتی، کشور را با معضل تله جمعیتی مواجه نکند. زمانی که تعداد سالمندان یک جامعه افزایش می یابد، هزینه های درمانی و نگهداری از آنها هم بیشتر می شود و کمبود نیروی کار، کشور را مهاجرپذیر می کند. با این حال، سیاست های تشویقی در راستای افزایش فرزند آوری باید غیرمستقیم و زیرپوستی باشد. بدترین راه در زمینه تشویق به افزایش جمعیت، انتخاب راه مستقیم در قالب نصیحت های کلامی یا تشویق های مالی است. بهترین روش هم روش های غیرمستقیم است. مثلاً فیلم های هالیوودی اخیر، برخلاف الگوهای پیشین خود، با نشان دادن اینکه زوج های موفق و شخصیت های مثبت دارای چند فرزند هستند، به صورت کاملاً زیرپوستی برای افزایش نرخ باروری تبلیغ می کنند.