«پسابرجام»؛ فرصتی برای رفع بحران های زیست محیطی

تدبیر24 :محیط زیست تا همین چند سال پیش، در نگاه بسیاری جغرافیایی بی اهمیت بود که هر نوع بدرفتاری و بی توجهی نسبت به آن به دلایل گوناگون از جمله ناآگاهی، جایز شمرده می شد، غافل از اینکه تخریب زیست بومِ انسان ها، تاثیرهایی جدی بر حیات همگان در ابعاد گوناگون بر جای خواهد گذاشت. کم یا بی اهمیت شمردن مشکل های زیست محیطی باعث شد تا چالش ها به بحران های عمیق در انواع گوناگون تبدیل شود. طی 2.5 سال گذشته اما با روی کار آمدن دولت یازدهم تا اندازه زیادی این نوع نگاه به محیط زیست تعدیل و توجه مردم و فعالان این حوزه به چالش های زیست محیطی افزایش یافت. امید به رفع کامل مشکل های زیست محیطی و نیز اقلیمی زمانی قوت بیشتری یافت که برنامه جامع اقدام مشترک یا همان «برجام» اجرا و تحریم ها رفع شد.
محیط زیست ایران که تا پیش از برجام به دلیل برخی تصمیم گیری های نادرست داخلی، تحریم ها و محدودیت های بین المللی دچار مشکلات جدی بود، اینک با رفع تحریم ها و باز شدن درهای ارتباط با جهان، وضعیت امیدوارکننده ای را شاهد خواهد بود.
در همین راستا، سازمان حفاظت محیط زیست نیز برنامه تازه ای را در سال نو با توجه به سیاست های کلی ابلاغی رهبر انقلاب در حوزه محیط زیست، اعلام کرد. «معصومه ابتکار» رییس سازمان حفاظت محیط زیست در کانال تلگرامی خود به تازگی برنامه های این سازمان برای سال 1395 را تشریح کرده است. وی با توجه به اجرای برجام و ورود به دوره پسابرجام، نسبت به بهره گیری از فناوری های نوین و سبز، توان افزایی کارمندان و مدیران، ارتقای سطح آموزش تخصصی در دوره بین المللی، همکاری های بین المللی برای رفع چالش های زیست محیطی، دسترسی به علوم نوین، اجرایی ساختن اقتصاد کم کربن، اصلاح الگوی کشاورزی و جایگزینی کشاورزی صنعتی به جای کشاورزی سنتی و احقاق حقوق حیات وحش ابراز امیدواری کرده است.
با توجه به این برنامه ها و همچنین ورود به دوره پسابرجام نکته هایی لازم به یادآوری است:
1- همکاری های بین المللی حاصل از اجرای برجام و استفاده از تجربه های دیگر کشورها در زمینه حل معضل های زیست محیطی، نقش مهمی در رفع چالش ها و نیز بحران های این حوزه خواهد داشت. نمونه این همکاری را در کمک مالی کشور ژاپن به برنامه احیای دریاچه ارومیه شاهد بودیم که در اقدامی مبلغ یک میلیون دلار برای احیای دریاچه ارومیه به برنامه توسعه ملل متحد اهدا کرد. با توجه به تلاش های ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه و همچنین این نوع از همکاری های بین المللی، تازه ترین گزارش ها حاکی از افزایش سطح آب دریاچه و بهبود وضعیت زیست محیطی آن است. تجربه این نوع همکاری می تواند در مورد دیگر مسایل زیست محیطی نیز به کار رود تا افزون بر استفاده از توان ملی در این زمینه از تازه ترین پیشرفت های علمی نیز سود جست.
رفع چالش های ناشی از تغییرات آب و هوایی همچون خشکسالی های پی در پی و کاهش بارش ها که چند سالی است گریبان ایران را گرفته است، از دیگر مشکل هایی است که می توان برای حل آن از تجربه های بین الملی سود جست. همچنین همکاری های دوجانبه و بین المللی برای مهار گرد وغبار با توجه به قطعنامه تازه مجمع عمومی سازمان ملل درباره مقابله با این پدیده هم از دیگر فرصت هایی است که در سایه اجرای برجام می توان از آن بهره برد.
به تازگی تفاهم نامه همکاری صندوق ملی محیط زیست ایران و بانک اتریشی «آر.بی.آی» به امضای معاون سازمان حفاظت محیط زیست و مدیرعامل بانک اتریشی رسید. بر پایه این تفاهم نامه، از ظرفیت این بانک اتریشی برای حمایت از پروژه های مدیریت پسماند، آب و فاضلاب و پساب، سنجش از دور، اندازه گیری آلودگی ها و کاهش آلودگی هوا و دیگر فعالیت های زیست محیطی استفاده خواهد شد و به این ترتیب صندوق ملی محیط زیست از وام و فناوری لازم بهره خواهد برد. با اجرایی شدن و افزایش این نوع از تفاهم نامه های بین المللی می توان چشم انداز روشنی برای بهبود وضعیت محیط زیست ایران متصور شد.
2- صنایع و کارخانه های غیراستاندارد و فرسوده به عنوان یکی از مهمترین منابع آلایندگی محیطی به خصوص آب و هوا از دیگر معضل های موجود در مسیر داشتن محیط زیستی پاک، سالم و به دور از آلودگی است. اگرچه تا پیش از اجرای برجام، سازمان حفاظت محیط زیست عزم جدی در خصوص انتقال صنایع آلاینده به خارج از شهرها از خود نشان داده بود اما بدون شک نوسازی صنایع و دستیابی به فناوری های سبز بر سرعت برطرف شدن این چالش خواهد افزود. با برداشته شدن تحریم ها و گسترش همکاری های اقتصادی ایران با جهان، صنایع فرسوده ایران نوسازی و صنایع سبز جایگزین کارخانه های آلاینده خواهد شد. رعایت استانداردهای آب، خاک، هوا و صوت و انجام خوداظهاری در پسماند و پساب از شاخصه های صنایع سبز به شمار می روند. بر پایه تازه ترین اعلام سازمان حفاظت محیط زیست صنایع مکلف هستند بر اساس زمان بندی درنظر گرفته شده، اقدام های لازم در زمینه برخورداری از استانداردهای جامع و به روز دنیا را در تجهیزات و دستگاه های خود به طور کامل به عمل آورند.
مشارکت با شرکت های خودروساز خارجی نیز نمود دیگری از آثار مثبت برجام در حوزه محیط زیست را نمایان می سازد. تاثیر مستقیم تحریم ها بر واردات قطعات خودرو و نبود فضای رقابتی باعث شد تا خودروهای داخلی با فاصله زیادی از استانداردهای جهانی تولید و در اختیار مردم گذاشته شود اما از این پس حضور شرکت های خارجی در خودروسازی ایران، به تولید خودروهای باکیفیت تر و کاهش آلودگی هوا و تلفات انسانی ناشی از تصادفات کمک خواهد کرد.
3- روابط خارجی محدود و تحریم های گوناگون پیامدهای نامطلوب زیادی را طی سال های گذشته به دنبال داشت از جمله باعث شد تا وضعیت سوخت و تولید بنزین در ایران با چالش هایی جدی روبه رو شود. این وضعیت باعث تولید بنزین بی کیفیت در پالایشگاه ها شد. در این میان تنها رهاورد استفاده از بنزین های بدون کیفیت و غیراستاندارد تولید داخل، افزایش روزهای آلوده در کلانشهرها حتی در فصل های بهار و تابستان بود. شهرهای بزرگ و صنعتی همچون تهران، مشهد و اراک این مدت را در آرزوی تنفس هوای پاک به سر کردند تا با تغییر دولت و مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، بنزین باکیفیت وارد چرخه مصرف شد. اقدام هایی از این دست مردم را از داشتن روزهای پاک بیشتری در طول سال بهره مند ساخت.
آشکار است که مزیت ها و ویژگی های فضای پسابرجام تا اندازه زیادی به کاهش چالش های زیست بوم کمک خواهد کرد و هوا، آب، جنگل، تالاب ها و دریاچه ها را از آلودگی و خشکسالی نجات خواهد داد.