نقش ايران در انتخاب دبيركل جديد سازمان‌ ملل

تدبیر24 :زینب اسماعیلی-از عضويت ايران در سازمان‌ملل بيش از شش دهه مي‌گذرد؛ سازماني كه بايد به موضوعات متنوع و متفاوتي كه در سرتاسر جهان وجود دارد، بپردازد. اكنون اين سازمان در تلاش براي انتخاب دبيركل جديد است. جمهوري اسلامي ايران به‌عنوان يك عضو قديمي سازمان‌ملل - همچنين رئيس دوره‌اي جنبش عدم تعهد - مي‌تواند در فرايند انتخاب دبير كل تأثيرگذار باشد. دوره دبيركلي «بان‌كي‌مون» كره‌اي بر سازمان‌ملل متحد، در انتهاي سال‌جاري ميلادي (آذرماه ٩٥) پايان مي‌‌يابد و ١٩٣ كشور عضو اين سازمان بايد درباره يافتن فرد جايگزين براي نشستن بر صندلي خالي او تصميم بگيرند. اين موضوع را در گفت‌وگو با غلامعلي خوشرو، نماينده ايران در سازمان‌ملل متحد، مطرح كرديم.

‌ دبيركل سازمان‌ملل باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد، یعنی فردی با چه خصیصه‌هایی را می‌پسنديد؟
به‌تازگی طنزی در فضای مجازی منتشر شده بود که می‌‌گفت: آسان‌ترین شغل دنیا را دبیرکل سازمان‌ملل متحد دارد، چون تنها کاری که می‌‌کند، ابراز نگرانی است! نکته‌ای که در این طنز نهفته است، ناشی از فاصله بین توقعات مردم و وظایف دبیرکل است. درواقع، پست دبیرکل سازمان‌ملل متحد شغلی پرمسئولیت و دشوار و مهم است. دبیرکل ملل متحد براساس منشور این سازمان، رئیس دبیرخانه، یعنی یکی از ارکان سازمان‌ملل متحد، است. بدین ترتیب، یکی از دلایل اهمیت شغل دبیرکل، ریاست او بر یک سازمان بزرگ است که در سراسر جهان فعالیت‌های مختلف و متنوعی، از حفظ صلح و مأموریت‌های میدانی و عملیاتی تا اقتصادی و توسعه‌ای، دارد. دبیرکل از اختیارات وسیعی در تعیین مقامات ارشد اجرائی نظام ملل متحد، از قبیل قائم‌مقام، معاونان، دستیاران، رؤسای سازمان‌ها و نهادهای وابسته به ملل متحد و... برخوردار است. به‌همین‌دلیل، هر شخصی که پست دبیرکلی سازمان‌ملل متحد را برعهده گیرد، در معرض انواع فشارها و اعمال نفوذها از جانب کشورها و بازیگران پرقدرت درباره عزل و نصب این مناصب و مقامات اجرائی قرار خواهد داشت. به‌همین‌دلیل، یکی از ویژگی‌های اصلی دبیرکل سازمان‌ملل متحد باید شخصیت قوی، استقلال رأی و مقاومت وی در برابر فشارها و لابی‌گری‌ها برای حفظ ماهیت مستقل و بی‌طرف دبیرخانه سازمان‌ملل متحد باشد.
از دیگر دلایل اهمیت این شغل، اختیارات دبیرکل در دست‌زدن به ابتکارات و اقدامات برای جلوگیری از ایجاد یا تشدید و نیز حل‌وفصل‌کردن و پایان‌دادن به بحران‌ها و منازعات بین‌المللی به طرق مسالمت‌آمیز و از طریق توسل به روش‌هایی مثل میانجیگری، مساعی جمیله و... است. تجربه کار سازمان‌ملل متحد نشان داده است توانایی شخصی دبیرکل در این زمینه بسیار مهم است و برخی دبیرکل‌ها بیش از دیگران در این زمینه موفق بوده‌‌اند. بنابراین لازم است دبیرکل دارای مهارت‌های دیپلماتیک در سطح عالی و نیز صاحب بصیرت و بینش عمیق درباره فضای جامعه بین‌‌المللی و انواع تهدیدات و خطرات موجود علیه صلح و امنیت بین‌‌المللی و چگونگی برخورد با آنها باشد. گاهی اوقات یک اظهارنظر دبیرکل درباره یک مسئله حساس در روابط بین‌‌الملل می‌تواند باعث تشنج و ایجاد تنش در ابعاد منطقه‌ای و بین‌‌المللی شود. ازاین‌رو، دبیرکل باید بر حساسیت موضوعات و مسائل در روابط بین کشورها واقف باشد و از اختیارات وسیع خود برای کاستن از تنش‌ها و نه دامن‌زدن به آنها، استفاده کند.
‌ ایران چقدر در مورد انتخاب دبیر کل از قدرت لابی‌گری برخوردار است؟
به طور سنتی این‌گونه بوده است که پنج کشور اعضای دائم شورای امنیت سازمان‌ملل متحد از بیشترین اختیارات و قدرت در انتخاب دبیرکل سازمان برخوردار بوده‌اند. علت این مسئله را باید در سازوکار پیش‌بینی‌شده در منشور سازمان‌ملل متحد جست‌وجو کرد که براساس آن، دبیرکل به وسیله مجمع عمومی سازمان‌ملل‌ متحد و پس از توصیه شورای امنیت سازمان انتخاب می‌شود. یعنی مجمع عمومی رأسا و بدون توصیه شورای امنیت نمی‌تواند اقدام به تعیین دبیرکل سازمان کند. تا به حال، اعضای شورای امنیت از این ترتیبات بیشترین بهره‌برداری را برای افزایش اختیارات خود به عمل آورده‌‌اند و غالبا بدون مشورت با اعضای دیگر (حتی اعضای غیردائم شورای امنیت) و پشت درهای بسته و بدون شفافیت، شخص مورد نظر خود برای دبیرکلی را انتخاب و به مجمع عمومی معرفی کرده‌اند. مجمع عمومی نیز که در آن همه اعضای سازمان‌ملل متحد حاضرند، تا به حال صرفا اشخاص معرفی‌شده از سوی اعضای شورا را تأیید کرده است. مشخص است این سازوکار اشکالات متعدد دارد، ازجمله اینکه دموکراتیک و شفاف نیست.
اما خوشبختانه درباره انتخاب دبیرکل آتی تغییرات مهمی شروع شده است. مجمع عمومی سازمان‌ملل متحد سال گذشته قطع‌نامه‌ای را به تصویب رساند که براساس آن، سازوکار انتخاب دبیرکل شفافیت بیشتری پیدا می‌‌کند و همه اعضای سازمان می‌توانند به نحوی در این فرایند مشارکت کنند. براساس مقررات جدید، همه کاندیداهای پست دبیرکل باید به صورت شفاف و رسمی توسط اعضای سازمان به مجمع عمومی و شورای امنیت پیشنهاد شوند. مجمع عمومی جلسات غیررسمی با این کاندیداها برگزار می‌کند و در این جلسات، افراد کاندیدا ضمن اعلام رئوس برنامه‌ها و مواضع خود، به سؤالات طرح‌شده از سوی کشورهای عضو سازمان‌ملل متحد پاسخ می‌دهند. اولین دور این جلسات غیررسمی در فروردین‌ماه سال جاری برگزار شد و ٩ کاندیدای معرفی‌شده تاکنون، همگی در این جلسات حاضر شدند و به سؤالات کشورهای عضو پاسخ دادند. در این جلسات سؤالات بسیاری از سوی کشورها، ازجمله جمهوری اسلامی ایران، مطرح و نظرات و پیشنهادهای کاندیداها درباره آنها ارائه شد. به گفته برخی رسانه‌ها، این جلسات را می‌توان در حکم مصاحبه‌های شغلی برای سخت‌ترین شغل جهان در نظر گرفت. مشخص است این‌گونه جلسات علاوه بر اینکه به کشورها کمک می‌کند تا افراد، داوطلب دبیرکلی سازمان‌ملل متحد را بیشتر بشناسند، فضایی ایجاد می‌کند که اعضای شورای امنیت را با توجه به نحوه عملکرد داوطلبان در این جلسات، محدود خواهد کرد. به عبارت دیگر، اگر کاندیدایی در این مراحل ضعیف باشد، فضای عمومی حاکم در سازمان به شورا اجازه نخواهد داد به‌آسانی وی را بر دیگر کاندیداها ترجیح دهند.
‌ایران اکنون ریاست جنبش عدم تعهد را برعهده دارد. آیا به واسطه این مسئولیت، ملاحظه خاصی درباره دبیرکل دارد؟
جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان ریاست فعلی جنبش غیرمتعهدها، یکی از حامیان و مدافعان ایجاد اصلاحات در فرایند انتخاب دبیرکل ملل متحد با هدف افزایش شفافیت و دموکراتیک‌‌ترکردن این فرایند بوده است. ما خواستار توجه بیشتر به توسعه و همکاری جهانی هستیم و از مداخله شورای امنیت در امور غیرمرتبط با امنیت و صلح حمایت نمی‌کنیم بنابراین از دبیرکلی پشتیبانی می‌کنیم که به صورت اصولی نظرات و گرایش‌های عام مجمع عمومی را بر منافع چند کشور خاص در شورای امنیت رجحان دهد.

امیدواریم در ادامه این فرایند نیز از طریق همکاری کشورهای عضو جنبش و سایر اعضای سازمان‌ملل متحد، شاهد انتخاب فردی شایسته به این عنوان باشیم.

‌ آیا اکنون ما درباره یکی از نامزدهای مطرح‌شده موضع موافق‌تری داریم؟
معرفی و پیشنهاد افراد برای تصدی پست دبیرکل آتی سازمان هنوز ادامه دارد. یعنی کشورها کماکان می‌توانند افراد مورد نظر و حمایت خود را به مجمع عمومی و شورای امنیت معرفی کنند. ممکن است با ورود افراد جدید، صحنه رقابت آرایش دیگری به خود بگیرد. اما آنچه تا این مرحله می‌توان گفت، این است در انتخاب دبیرکل آتی سازمان‌ملل متحد، خانم‌ها از شانس مساعدتری نسبت به دوره‌های قبل برخوردارند. هشت دبیرکل قبلی سازمان‌ملل متحد همگی مرد بوده‌‌اند و همین امر باعث شده است بسیاری از افراد، نهادهای مدنی و کشورها از انتخاب یک زن به عنوان دبیرکل آتی سازمان‌ملل متحد حمایت کنند. از بین ٩ کاندیدای فعلی، چهار نفر زن و پنج نفر مرد هستند. همچنین این موضوع به طور کلی در سازمان‌ملل متحد پذیرفته شده است که در همه مناصب سازمان، ازجمله پست دبیرکل، باید به چرخش پست در مناطق مختلف جغرافیایی توجه شود. ازاین‌رو، کشورهای منطقه اروپای شرقی که تاکنون دبیرکلی از میان این کشورها انتخاب نشده است، معتقدند نوبت این گروه از کشورهاست که دبیرکل آتی را معرفی کنند. البته بسیاری از کشورها نیز معتقدند توجه به این دو معیار نباید معیارهای اصلی یعنی صلاحیت و شایستگی فردی داوطلبان را تحت‌الشعاع قرار دهد و به‌عبارتی، این معیارها ثانویه و فرعی هستند. در هر صورت، جمهوری اسلامی ایران با توجه و دقت تحولات مرتبط با انتخاب دبیرکل آتی سازمان را دنبال می‌کند و در این بین به ویژگی‌های شخصی افراد کاندیدا و برنامه‌‌های پیشنهادی آنها توجه خاص دارد. البته همان‌طور که گفته شد، برعهده شورای امنیت است که فرد یا افرادی را برای این پست به مجمع عمومی معرفی کند. در آن مرحله است که سایر کشورهای عضو سازمان می‌توانند در قالب کشور یا گروه، در انتخاب دبیرکل نقش‌‌آفرینی کنند.