علاجی برای توسعه کاغذی بدنما

تدبیر24:  لیلا زلفی گل-این چشم آزارها در فضاهای مسقف شهری مانند بانک ها، اداره ها و سازمان های دولتی یا خصوصی به شکل تلی از صفحه های کاغذی درمی آیند که سرنوشت بهترین هایشان خاک خوردن در بایگانی ها است و بخش عمده نیز سرنوشتی نامعلوم می یابند که از مقوای شانه تخم مرغ تا ترکیب با دیگر زباله ها متغیر است. 

نکته جالب اینجا است که همین چشم آزارها در بسیاری از کشورها، شاخصی از توسعه یافتگی به شمار می آیند. بنابر اعلان رییس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران، سرانه مصرف کاغذ در کشورمان حدود 22 کیلوگرم است که حتی نصف میزان متوسط جهانی آن هم نیست. به گفته وی متوسط جهانی مصرف کاغذ برای هر نفر سالانه 55 کیلوگرم است که این میزان در کشورهای غربی و آمریکا از 150 کیلو هم تجاوز می کند. 

یکی از دلایل قرار گرفتن مصرف کاغذ در زمره معیارهای توسعه کشورها (به طور ویژه توسعه انسانی) به مصرف آن در صنعت چاپ و در نهایت سطح مطالعه افراد در جوامع بازمی گردد و اینجا است که این پرسش فرعی نیز پیش می آید که کاغذ مصرفی در کشور تا چه میزان با بالا بردن سطح مطالعه شهروندان زمینه ساز توسعه خواهد بود؟ نگاهی به وضعیت شمارگان کتاب ها در کشور که گاهی از یکصد جلد تجاوز نمی کند، شاید پاسخی تلویحی را به ذهن ها متبادر سازد. 

از این رو می توان ادعا کرد کاغذ به عنوان کالایی گرانبها که بخش عمده آن از طریق واردات و در ازای خروج میزان هنگفت ارز در دسترس قرار می گیرد، در کشور ما بیشتر مسیر دورریز یا در بهترین حالت بازیافت را درپیش می گیرد و نه زمینه سازی توسعه. این در حالی است که بنا بر اعلان مسوولان، طی سال های اخیر رقمی بین یک تا 1.5 میلیارد دلار برای واردات کاغذ هزینه شده و تنها 30 درصد کاغذ مصرفی از داخل تامین شده است. 

اگر بخواهیم از دامان اعداد و ارقام و توسعه کاغذی دوباره به بحث چشم آزاری این کالا بازگردیم، پرسش هایی را باز پیش روی خود می بینیم که با روایت دردناک مصرف کاغذ گره خورده است. به اطرافمان خوب نگاه کنیم؛ در خانه و خیابان و اداره ها، چقدر کاغذ و برگه های باطله و دورریز می بینیم؟ هیچ وقت به عمق ماجرا فکر کرده ایم؟ به اینکه یک چالش جبران ناپذیر پیش رو داریم؟ به اینکه دغدغه ای برای این همه مصرف انبوه اما بی حاصل نداریم؟ اگر به همین شکل پیش برویم چه میراثی بر جای خواهیم گذاشت؟ ما میراثدارانی هستیم که به آیندگان تعهد داریم و ناگزیریم که حتی در عرصه کاغذ هم نگرانی داشته باشیم. برای خودمان این پرسش را مطرح کنیم که مگر ما دشمنان بلامنازع این کره خاکی هستیم؟ ما زیست کنندگانی هستیم که در کنار این شتاب و هیاهوی روزافزون زندگی باید دغدغه مند مسایل اطراف خود نیز باشیم. 

شهری را درنظر بگیریم با دیوارهایی که پر از کاغذهای تبلیغاتی بزرگ و کوچک است و به جز منظره ناخوشایند شهری در گذر بی تفاوت شهروندان نقشی بر خاطر نمی نشاند، پیاده روهایی که مملو از زباله های کاغذی است. شهر ما با این منظره زیبا نیست. به طور قطع یکی از پنهان ترین حقوق شهروندی داشتن شهری چشم نواز است که به واسطه سوءمصرف کاغذ آسیب می بیند. اداره ها و سازمان های گوناگون نظیر بانک ها از عمده ترین مصرف کنندگان کاغذ اند؛ نهادهایی درگیر عرف و سازوکارهای دست و پاگیر که به اصطلاح کاغذبازی خوانده می شود. در این سازوکارها بازی با سرنوشت کاغذ چنان بی حاصل و آزاردهنده است که همه آسیب های بوروکراسی را زیر عنوان کاغذبازی نمایندگی می کند. 

در اغلب اداره ها، مدرسه ها و بانک ها پرونده های قطوری بدون نیاز به پشته ای از کاغذ تشکیل می شود؛ کاغذی که 85 تا 90 درصد آن از پیکر درختان تامین می شود. از این منظر که به مساله کاغذ بنگریم می بینیم مصرف غیربهینه یعنی شتاب در نابودی جنگل و مراتعی که سرمایه های طبیعی است. در این موضوع نخست باید از خودمان شروع کنیم زیرا هر کدام از ما می توانیم در این زمینه پیشرو باشیم. در این میان، نیاز به فرهنگ نهادینه شونده کاغذی به شکل جدی به چشم می آید؛ یک خود جوشی عمیق برای حفظ منابع و نگهداری محیط زیستمان و یک خِرد جمعی مطلق برای جلوگیری از اتلاف کاغذ.

بیاییم در این فرآیند به خودمان سخت بگیریم. ما روش های زیادی برای بهینه سازی مصرف کاغذ در دسترس داریم. با خرده صرفه جویی روزانه به دستاورد قابل توجهی در این زمینه خواهیم رسید. 

راه حل فراگیر و اساسی مقابله با توسعه بی حاصل مصرف کاغذ البته در گسترش و نهادینه سازی خدمات الکترونیک و دوری از کاغذبازی است. با بهره گیری از سیستم های الکترونیکی می توانیم به الگویی بهینه در زمینه های گوناگون از جمله مدیریت زمان، کاهش هزینه ها و ... برسیم که در این میان دورریز کاغذ نیز در زمره دستاوردهای توسعه سیستم های نرم افزاری و گسترش دولت الکترونیک جای خواهد گرفت. 

به جای خرید روزنامه و مجله های کاغذی که به طور متداول تبدیل به زباله های کاغذی می شوند، از اشتراک اینترنتی این نشریه ها استقبال کنیم. اکنون، به جای انجام امور مالی به صورت حضوری و مراجعه مستقیم به بانک ها به همراه اتلاف برگه های بانکی، می توان از طریق شبکه اینترنتی به دریافت، پرداخت و جابجایی های مالی اقدام کرد. یادداشت های روزانه و نوشته های مورد نیاز را می توان به جای ثبت روی کاغذ، در تلفن های همراه ذخیره کرد. 

ناگفته نماند که این دیدگاه هم منتقدان خاص خود را دارد که طرفدار پابرجایی دستنویسی، دوری از بی تحرکی و یکجانشینی و حفظ سنت های کاغذی هستند اما بی شک تقویت دولت الکترونیک مزایایی انکار ناپذیر به همراه خواهد آورد. تحقق این هدف، در سایه همکاری دولت و تقویت زیرساخت های ارتباطاتی و فناورانه امکان پذیرخواهد بود. در این صورت، فرهنگ عمومی اصلاح مصرف کاغذ نهادینه خواهد شد. نگذاریم شهر و خانه هایمان گورستان زباله های کاغذی شوند.