آیا شورای راهبردی روابط خارجی متحول می شود؟

تیرماه 1385 بود که رهبر معظم انقلاب در حکمی با انتصاب آقایان ولایتی، خرازی، شمخانی، شریعتمداری و طارمی به مدت 5 سال نهادی را تاسیس کردند که بعد از گذشت 3 دهه از انقلاب جای خالی آن به خوبی در فصول مختلف دیپلماسی جمهوری اسلامی احساس می شد . شورای راهبردی روابط خارجی به عنوان یک شورای مهم فراقوه ای که مستقیماٌ زیر نظر مقام اول کشور تشکیل شد هر چند در کشور ما تجربه ای نوپا و شاید هم دیرپا محسوب می شد اما در دیپلماسی بین المل و در کشورهای مختلف چنین شورایی مرکز اصلی تصمیم سازی های سیاست خارجی برای اجرا توسط وزرات خارجه آن کشورها به شمار می رفت .

انتخاب به جا و درست در تلفیق حضور نیروهایی با تجربه طولانی دیپلماسی در کنار مردانی با تجربه اقتصادی و امنیتی نوید حضور شورایی استراتژیک بود که بتواند نه تنها نقش خود را به عنوان بازوی مشورتی رهبری در این حوزه مهم به خوبی ایفا کند بلکه خروجی موثرتری در روند تعاملات بین المللی ایران و شاخه های مختلف سیاست خارجی داشته باشد .اما برآیند بررسی ها پس از گذشت 7 سال نشان می دهد این شورا هنوز در رسیدن به جایگاه واقعی خود راه درازی در پیش دارد .

یکی از مشکلات مهمی که به نظر می رسد شورای راهبردی روابط خارجی نتوانسته هنوز آن را حل کند ارتباط موثر این شورا با پژوهشگران داخلی و بین المللی و افراد صاحب سبک در این عرصه است . اگر چه رهبری در حکم تشکیل این شورا به صراحت دستور کارهای پیش روی را مشخص نکردند اما به نظر می رسد اساس تشکیل یک شورای راهبردی در هر حوزه ای ارتباط وسیع و گسترده نخبگان و پژوهشگران با یکدیگر در آن حوزه است تا از مجموع ایده ها و نظرات، اعضا بتوانند به یک تصمیم نهایی برای ارجاع به مقام مسئول خود برسند .تجربه کشورهای مختلف دنیا به خوبی اثبات کرده است که شورای راهبردی روابط خارجی باید محل آمد و شد افرادی باشد که از تضارب آرای آن ها بتوان سریع ترین راه تحقق منافع ملی را از طریق بهترین تصمیم اتخاذ کرد .به همین منظور است که به طور مثال شورای راهبردی روابط خارجی آمریکا و یا کشورهای اروپا علاوه بر حضور نخبگان همواره و به بهانه های مختلف میزبان روسای جمهور، وزرای خارجه و مسئولان بلند پایه از سراسر جهان هستند .

به نظر می رسد شورای راهبردی روابط خارجی کشور ما در طول این سال ها از فرصت های مغتنمی همچون بیداری اسلامی ، موضوعات سوریه، اجلاس غیرمتعهدها و موضوعات منطقه ای و جهانی کم ترین استفاده را برای یک نمود مشخص و از طرفی استفاده بهینه از این فضاها برای تبیین منافع ملی کشور برده است . از سوی دیگر در عصر ارتباطات که امروزه وجود ابزار ارتباطی برای کوچک ترین واحد های سیاسی اجتماعی جزو بدیهیات محسوب می شود نداشتن یک برونداد رسانه ای متناسب با شأن و جایگاه این شورا نکته ای نیست که بتوان به سادگی از آن عبور کرد . این شورا حتی از داشتن یک سایت پیش پا افتاده و ساده هم بی بهره است و کلیه وجوه خبری پیرامون این شورا در موتورهای جست و جوگر نهایتاٌ به خبر انتصاب اعضای این شورا در سال 85 و دیدار همین اعضا در سال 86 با رهبری و یا اشاره به عضویت افراد در شورا جهت طرح سوابق کاری افراد منحصر می شود در حالی که چنین شورایی در محیط بین الملل همواره از بعد رسانه ای و ارتباطی گسترده ای برخوردار است . شاید انتظار داشتن سایت و یا یک راه ارتباطی از شورایی که طبیعتاٌ باید دارای سخنگو یا روابط عمومی فعال، نشریات متناوب، کتب اختصاصی و دیگر خروجی های مناسب رسانه ای باشد کم ترین انتظار از چنین نهادی است اما شورا تا کنون همان را هم برآورده نکره است .

البته برخی این عدم خروجی بیرونی شورا را به دو موضوع مربوط می دانند . اول شخصیت آرام و غیر رسانه ای کمال خرازی در جایگاه ریاست این شورا و دوم محرمانه بودن تصمیم ها و عملکردهای این شورا برای ارائه به رهبری جهت اجرا در سطوح عالی نظام.البته پاسخ به این دو پرسش بسیار ساده است چرا که آقای خرازی پس از 8 سال کار در سطح عالی سیاست خارجی باید به خوبی بدانند که اساس چنین شورایی ارتباط گیری مستمر و داشتن نمادهای بیرونی از قبیل سخنرانی، کتاب، رسانه و . . . است . از طرف دیگر مگر سایر نهادهایی که زیر نظر رهبری فعالیت می کنند و نمود بیرونی دارند مسائل محرمانه و یا اصول تصمیم سازی ها را افشا می کنند؟ مگر مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان عالی ترین بازوی مشوری رهبر معظم انقلاب که سیاست های کلی کشور را هم تنظیم می کند اما بروندادهای فروان دارد خللی در مسائل کشور پدید آورده است؟

از اساس چه ایرادی دارد که شخصیت های طراز اول بین المللی به شورای راهبردی روابط خارجی ایران تردد کنند و در آنجا به بحث و بررسی مسائل مختلف بپردازند و یا شورا با تشکیل اندیشکده هایی و با داشتن نماد بیرونی به دفاع منطقی از روند تصمیم سازی های سیاست خارجی کشور در داخل و خارج بپردازد . چرا نباید شورایی به این مهمی مرجع و مأخذ مراجعه پژوهشگران و صاحب نظرانی باشد که خارج از کار اجرا که در حیطه وزارت خارجه است می خواهند به فعالیت بپردازند و برای نظریات خود تبادل اطلاعات کنند ؟

اساس این نوشتار بر پایه لزوم تقویت جایگاه این شورا و تحول اساسی در ساختار آن استوار شده است چرا که این شورا می توان بدون موازی کاری و حتی کوچک ترین ورود به اختیارات وزارت خارجه با یک ساختار قوی و منسجم و با یک چارت سازمانی پژوهشی علاوه بر کار کلان راهبردی در سطوح عالی تصمیم سازی ، مشاور و پشتیبان خوبی هم برای بدنه دستگاه دیپلماسی و هم برای علاقه مندان به این حوزه باشد .

نکته دیگر این که با گذشت 2 سال از حکم 5 ساله رهبر معظم انقلاب برای اعضای این شورا و در حالی که 2 نفر از اعضای این جمع 5 نفره با قرار گرفتن در پست های اجرایی حساسی همچون دبیری شورایعالی امنیت ملی و معاونت اجرایی رئیس جمهور عملا از فرصت کافی برای حضور در این شورا برخوردار نیستند تقریباٌ باید دوره اول این شورا را پایان یافته تلقی کرد اما باید دید با توجه به حضور چهره های کارکشته دیگری که اکنون از کار اجرا در حوزه دیپلماسی فراغت یافته اند و با توجه به بررسی عملکرد اولین دوره فعالیت این شورا رهبری انقلاب چه افرادی را برای دوره جدید منصوب خواهند کرد و فعالیت های جدیدی را در دستور کار قرار خواهند داد./