برجام؛ سند معتبر بین المللی با حمایت های جهانی

تدبیر24 »مذاکرات سخت و نفس گیر هسته ای پس از 22 ماه در تیرماه 94 به توافق تاریخی انجامید اما اجرای این توافق دی ماه آن سال کلید خورد. از دی ماه آن سال تا پایان سال 95 روند رو جلوی اجرایی سازی طرح جامع اقدام مشترک ادامه یافت که در این گزارش به چند نمونه از مهمترین آنها اشاره می شود.

** سلسله نشست های ششگانه کمیسیون مشترک برجام
مذاکره کنندگان ایران و گروه 1+5 در زمان توافق به این نتیجه رسیدند که برای پیشبرد درست برجام، کمیسیونی تحت عنوان «کمیسیون مشترک برجام» مشتمل بر نمایندگان ایران، 6 کشور طرف مقابل و نماینده اتحادیه اروپا تشکیل شود و در مواقع ضرورت تشکیل جلسه دهد. تاکنون شش نشست تشکیل شده است که دو نشست نخست به ترتیب مهرماه و آذرماه 94 در وین برگزار شد.
سلسله نشست ها در سال 95 نیز ادامه یافت به طوری که سومین دور از نشست‌های کمیسیون مشترک برجام سوم اردیبهشت آن سال با حضور هیات مذاکره‌کننده ایرانی و 1+5 در وین برگزار شد و دو طرف در این نشست ضمن بررسی روند اجرای برجام توافق کردند که برای تضمین اجرای لغو تحریم ‌ها یک گروه کاری ویژه تشکیل شود. همچنین در حاشیه این نشست قرارداد فروش 32 تن آب سنگین بین سازمان انرژی اتمی ایران و یک شرکت‌ آمریکایی به امضا رسید.
چهارمین نشست این کمیسیون نیز تیرماه سال گذشته در وین برگزار شد. در این کمیسیون مشکلات و موانع حوزه بانکی به خصوص در زمینه برقراری مجدد اتصالات بانکی و سایر موانع و مشکلاتی که در اجرای برجام پیش آمده بود، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
پنجمین دور از نشست های کمیسیون مشترک برجام، شهریور ماه در نیویورک برگزار شد. هر چند نشست های انجام شده در سطح معاونان و کارشناسان انجام می گیرد اما کمیسیون مشترک در سطح وزیران امور خارجه نیز تشکیل جلسه داده است که نمونه آن نشست مهرماه سال گذشته در نیویورک بود.
ششمین و آخرین دور از این نشست ها در سطح معاونان و مدیران سیاسی ایران، کشورهای 1+5 و «هلگا اشمید» معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اواخر دی ماه پارسال در هتل کوبورگ وین برگزار شد.
در این نشست اجرای برنامه جامع اقدام مشترک و نامه اخیر وزیر خارجه ایران به فدریکا موگرینی به عنوان هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام درباره تمدید قانون آیسا از سوی کنگره آمریکا مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.

** فشارهای بین المللی بر ترامپ با هدف اجرای برجام
پس از انتخابات ریاست جمهوری 2016 آمریکا و ورود «دونالد ترامپ» به کاخ سفید، نگرانی جهانی از اقدامات وی به ویژه در زمینه توافق هسته ای شدت یافت چرا که او در شعارهای انتخاباتی، برجام را بدترین توافق می نامید و وعده داد در صورت راهیابی به کاخ سفید آن را پاره می کند.
بعد از مدتی ترامپ از بازنگری در برجام سخن به میان آورد اما طرح اقدام مشترک توافقی چندجانبه و جهانی است و با تحولات سیاسی یک کشور نباید انتظار دگرگونی در آن را داشت.
از این رو کشورهای اروپایی که تا پیش از برجام در کنار آمریکا به اعمال تحریم های ضد ایرانی دست می زدند در مقابل سران واشنگتن قد علم کردند.
سفر «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به آمریکا و سپس سفر «یوکیا آمانو» مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران را می توان در راستای ضرورت پایبندی به برجام تفسیر کرد. ضمن این که سران کشورهای عضو 1+5 نیز در همان روزهای نخست ریاست جمهوری ترامپ، حمایت خود را از برجام اعلام کردند.
مهمترین اقدامی که با این هدف صورت گرفت، انتشار گزارش های آژانس بین المللی انرژی اتمی بود که عقیده داشت ایران به تعهدات برجامی خود عمل کرده است.

** پایبندی ایران به برجام؛ محور گزارش های آژانس
آژانس بین المللی انرژی اتمی به طور ماهانه و فصلی گزارش هایی را در ارتباط با میزان پیشبرد برجام منتشر می کند. در سال 95 نیز چند گزارش در مورد فعالیت های هسته ای ایران انتشار داده که همگی از پایبندی جمهوری اسلامی به برجام حکایت داشتند.
آخرین گزارش آژانس جمعه ششم اسفندماه (24 فوریه) انتشار یافت که نخستین گزارش رسمی این نهاد بین المللی در سال 2017 به شمار می رفت. در این گزارش آمده بود که درجه غنی‌سازی اورانیوم ایران از 3.67 درصد فراتر نرفته و میزان ذخائر اورانیوم کشورمان نیز در زمان تهیه گزارش برابر با 101.7 کیلوگرم بوده است. این میزان بسیار کمتر از اندازه پیش ‌بینی ‌شده در برجام است.
طبق توافق هسته ای، ایران پذیرفت که ذخایر اورانیوم با غنای تا 3.67 درصد خود را کمتر از 300 کیلوگرم و ذخایر آب سنگین را در سطح 130 تن نگهدارند.
آمانو در بخش «فعالیت های مربوط به آب سنگین و بازفرآوری» به میزان آب سنگین موجود اشاره کرد و آورد: ایران به اطلاع رسانی به آژانس درباره موجودی آب سنگین در این کشور و تولید آب سنگین در تاسیسات تولید آب سنگین ادامه داده است و به آژانس اجازه داد بر میزان ذخایر آب سنگین این کشور و میزان آب سنگین تولید شده در تاسیسات تولید آب سنگین نظارت کند.
مدیرکل آژانس در پایان گزارش خود از پایبندی ایران به موافقت نامه پادمان خبر داد و نوشت که ایران همچنان عجالتا پروتکل الحاقی موافقت نامه پادمان را طبق بند 17 این پروتکل اجرا می کند و آژانس به ارزیابی اظهارات ایران در چارچوب پروتکل الحاقی و اجرای دسترسی های مکمل به تاسیسات و سایر امکان در ایران در چارچوب این پروتکل ادامه می دهد.
همچنین آمانو آذرماه پارسال سفری به ایران داشت. مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در جریان این سفر با رییس جمهوری، «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان در زمینه‌ های گوناگون فنی، پادمانی و دیگر موضوع های همپیوند با برجام گفت وگو کرد.

** مبادلات هسته ای
ایران در سال گذشته با تکیه بر بندهای 56 و 57 متن توافق چند مبادله هسته ای انجام داد که مبادله با روسیه و آمریکا بیش از دیگر موارد رسانه ای شد.
کمتر از سه هفته به روز اجرای برنامه جامع اقدام مشترک و لغو تمامی تحریم های قید شده در متن توافق، زمان باقی بود که 197 تُن کیک زرد از روسیه و قزاقستان وارد ایران شد و در مقابل تهران 11 تُن اورانیوم غنی شده خود را به مسکو تحویل داد. این همکاری ها همچنان ادامه یافت تا تازه ترین معامله که به نوزدهم بهمن ماه پارسال برمی گردد، سخنگوی سازمان انرژی اتمی کشورمان از انتقال محمولۀ 149 تُنی کیک زرد از روسیه به ایران خبر داد.
افزون بر آن، ایران و روسیه پارسال توافق نامه‌هایی را برای ساخت دو رآکتور بزرگ در بوشهر امضا کردند.
همچنین بر پایه برخی گزارش ها، تهران و مسکو در چارچوب برجام در زمینه‌های دیگری ازجمله تولید ایزوتوپ‌ های پایدار در مرکز فردو و صادرات آب ‌سنگین تولید ایران به روسیه همکاری کردند.
از طرف دیگر اردیبهشت ماه سال گذشته ، مبادله ای نیز بین ایران و آمریکا در زمینه آب سنگین انجام شد. همزمان «سیدعباس عراقچی » معاون وزیر خارجه اعلام کرد که قرارداد فروش 32 تن آب سنگین تولیدی کارخانه اراک بین سازمان انرژی اتمی و یک شرکت آمریکایی به امضا رسیده است. خبرگزاری ها به نقل از وی نوشتند که قرار است بر اساس این توافق ایران 32 تن آب سنگین تولیدی کارخانه اراک را به آمریکایی‌ها ارائه کند که ارزش این قرارداد 8 میلیون و 600هزار دلار برآورد شد.

** نشست مقامات عالی رتبه ایران و اتحادیه اروپا
همکاری ایران و اروپا برای پیشبرد توافق هسته ای همچنان در سال گذشته تداوم داشت. آخرین همکاری ها با حضور نمایندگان پارلمانی دو طرف دهم اسفندماه در بروکسل برگزار شد.
همچنین روزهای دهم و یازدهم اسفند سمیناری در این ارتباط تشکیل شد. این سمینار فرصت خوبی برای بازبینی جزئیات آخرین پیشرفت‌ها در حوزه معاهدات هسته‌ای شامل ایمنی هسته‌ای در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی و تبادل درس‌های آموخته شده میان شرکت کنندگان را فراهم آورد و موجب تقویت این برداشت گردید که همکاری های بین الملل هسته‌ای و مقررات هسته‌ای به صورت توامان به یکدیگر کمک کرده و مکمل یکدیگرند و برای استفاده حداکثری از تمامی مزایا همه طرف‌ها می بایست به صورت موازی آن را توسعه دهند.
از بحث‌های مطرح شده در سمینار این فهم مشترک به وجود آمد که ضمیمه 3 برجام در خصوص همکاری‌های هسته‌ای چارچوب مشخصی برای همکاری در حوزه هسته‌ای فراهم می آورد که اجرای آن نقش تعیین کننده‌ای در اجرای موفقیت آمیز برجام خواهد داشت. این دست از سمینارها همچنان ادامه دارد و قرار است تا در سال 1396 نیز سمیناری در اصفهان برگزار شود.