دو قرن پس از غدیر

تدبیر24»رویکرد خلفای عباسی درطول 524 سال تکیه بر زمام امور مسلمانان نسبت به امامان شیعه متفاوت بود، پیش از روی کار آمدن متوکل که خلیفه‌ی هم‌عصر امام هادی(ع) بود سیاست خلفا همان سیاست مامون بود که فضایی نسبتاً مناسب را برای علویان ایجاد کرده بود.با سرکار آمدن متوکل تنگ‌نظری‌ها دوباره آغاز شد .تخریب مقبره‌ی امام حسین(ع) و شخم زدن و هموار کردن زمین‌های اطراف مقبره آن حضرت و سخت‌گیری به زائران امام حسین(ع) از جمله این سخت‌گیری‌ها است که ابوالفرج اصفهانی در کتاب "مقاتل‌الطالبین" به آن اشاره دارد.

بر اساس همین سیاست سختگیرانه امام هادی(ع) بازدداشت و از مدینه به سامرا تبعید شد، هر چند متوکل در صدد بود این برنامه را طوری اجرا کند که حساسیت مردم برانگیخته نشود اما مردم برآشفته شدند و آشکارا ناله راه انداختند و "یحیی‌بن هرثمه" مامور بازداشت امام به مردم اطمینان می‌دهد که خطری امام و پیشوای آنان را تهدید نمی‌کنند.

این بازداشت امام 20 سال یعنی تا آخر عمر مبارک وی طول کشید و هر چند امام به ظاهر زندگی آرامی داشت اما تحت کنترل بود و دستگاه قدرتمند خلافت بر آن بود تا امام را از چشم مردم بیندازد اما مگر می‌شود نوری که خدا آن را روشن کرده خاموش کرد.

امام هادی بارها در روبرو شدن با خلیفه متوکل ظلم و ستم دستگاه را به آنان گوشزد کرد. هنگامی که امام در حضور متوکل که او را به اتهام تحرک نظامی علیه خلافت احضار کرده بود  با خواندن این اشعار که «شاهان بر قله کوهسارها شب را به روز آوردند، در حالی که مردان نیرومند از آنان پاسداری می‌کردند، ولی قله‌ها نتوانستند آنان را از خطر مرگ برهانند.

آنان پس از مدت‌ها عزت از جایگاه های امن به زیر کشیده شدند و در گورها جایشان دادند. چه منزل بد و ناپسندی!

پس از آنکه به خاک سپرده شدند، فریادگری فریاد برآورد: کجاست آن دست بندها و تاج‌ها و لباس‌های فاخر؟ کجاست آن چهره‌های در ناز و نعمت پرورش یافته که به احترامشان پرده‌ها می آویختند؟ بارگاه و پرده و دربان داشتند.

گور به جای آنان پاسخ داد: بر آن چهره‌ها هم اکنون کِرم‌ها راه می‌روند. اکنون کِرم ها بر سر خوردن آن چهره‌ها با هم مجادله می کنند.

آنان مدت درازی در دنیا خوردند و آشامیدند؛ ولی امروز آنان که خورنده همه چیز بودند، خود خوراک حشرات و کرم های گور شده‌اند».

مجلس شراب‌خوری متوکل را به عزا تبدیل کرد برای هر کسی روشن بود که تاثیر این کلمات که خلیفه‌ی شراب به دست عباسی را به گریه درآورد از کجاست.

هر چند متوکل برنامه‌هایی برای به شهادت رساندن این امام داشت اما پیش از آنکه به این هدف خود برسد به قتل رسید.

با روی کار آمدن منتصر فشار حکومت بر خاندان علوی کاستی گرفت و همین امر زمینه‌ی سازماندهی شیعیان و پا گرفتن نظام وکالت را فراهم کرد.سیستمی که ضامن استحکام پیوند شیعیان و ایفای نقش امام در اداره امور اجتماع بود.

با تلاش امامان شیعه نظام وکالت که از زمان امام رضا(ع) آغاز و در زمان امام جواد(ع) و امام هادی(ع) جایگاه مهمی پیدا کرد.

وکالت ارتباط میان امام و شیعیان را نظم داد و جمع‌آوری خمس و تبیین اصول فقهی را برای شیعیان بر عهده داشت و بر اساس منابع تاریخی چهار منطقه برای تعیین وکلا مدائن، سواد و کوفه – بصره و اهواز – قم و همدان – حجاز و یمن و مصر بودند.

تعریف نظامی با عنوان وکالت نشان می‌دهد که امامان شیعه با وجود اختناق همواره نسبت به امور مسلمانان و شیعیان آگاه بودند و امامت آن را در سخت‌ترین شرایط برعهده داشتند و در ضمن با تعریف این سیستم جامعه را برای عصر غیبت و  دوران انتظار آماده می‌کردند، تا در دوره‌ای که ما هم در آن  هستیم راه هادیان را گم نکنیم.

چند روز دیگر تا غدیر باقی نمانده و برگه‌های تقویم تشیع از جریان مستمری می‌گوید که با نام امامت و ولایت مزین شده است.

نوشتار: مجید کیان، کارشناس ارشد تاریخ اسلام