تدبیر24»ادامه یا لغو برجام به بحث روز رسانه‌ها تبدیل شده است. بسیاری از تحلیلگران لغو برجام را بعید و آینده‌برجام را مبهم می‌دانند و کارشناسان دیگری نظری خلاف این را دارند. حسن بهشتی‌پور، کارشناس روابط بین‌الملل، در این رابطه به گفت‌وگو با «آرمان» پرداخته که می‌خوانید.
اخیرا برخی‌رسانه‌ها پیش‌بینی‌هایی برای لغو برجام انجام دادند. چقدر این پیش‌بینی‌ها را درست می‌دانید؟
اگر ترامپ می‌خواست برجام را بهم بزند، از همان موقعی که برای نخستین‌بار بر سر تمدید یا عدم‌تمدید برجام قرار گرفته بود، این قرارداد را بهم می‌زد. با اینکه برخی این توافق را باختی بزرگ برای آمریکا می‌دانند، اما این توافق بهترین قرارداد ممکن میان همه طرف‌های مذاکره بود. همه به حداقل انتظارات راضی شدند تا به طرح مشترکی به نام برجام برسند. اینکه خواسته‌های حداکثری طرف‌های مذاکره اعمال نشده، محدود به آمریکا نیست، بلکه چین، روسیه، اروپا و ایران هم در شرایط مشابه قرار دارند. ترامپ عملا نمی‌تواند برجام را بهم بزند؛ برای همین راه دیگری اندیشید. طبق این راه ده روز دیگر اعلام می‌کنند ایران ناقض روح برجام بوده و تصمیم‌گیری در مورد ادامه یا خاتمه برجام را به کنگره آمریکا واگذار خواهند کرد. کنگره از ابتدا با اوباما بر سر امضای این توافق مشکل داشت و به همین دلیل رئیس‌جمهور را موظف به ارائه گزارش پایبندی ایران به برجام کرد. با توجه به اکثریت جمهوریخواهان در هر دو مجلس، آینده برجام بسیار پیچیده خواهد شد، اما بعید می‌دانیم که برجام در نهایت لغو شود.
وقتی که برجام در پارلمان آمریکا در حال بررسی بود، نه‌تنها صد‌درصد جمهوریخواهان مخالف اجرای برجام بودند، بلکه بخشی از دموکرات‌ها را نیز به سمت خود کشاندند. به‌نظر شما چه عاملی باعث می‌شود مخالفان دیروز برجام امروز با لغو برجام موافقت نکنند؟
برجام یک سند بین‌المللی ذیل قطعنامه 2231 شورای امنیت است، از این رو آمریکا نمی‌تواند به‌تنهایی در مورد ادامه یا عدم‌ادامه برجام تصمیم‌گیرنده باشد. آنها نهایتا می‌توانند تحریم‌ها را از حالت تعلیق خارج کنند و مجددا به جریان بیندازند که این موضوع دو راهکار پیش روی ایران می‌گذارد. نخست، اتحادیه اروپا، چین، روسیه، کره، ژاپن و چین، که طرف‌های اصلی معامله ایران هستند، آمریکا را همراهی نکنند؛ یعنی طرح شش منهای یک اجرا شود. دوم، اگر کشورهای مذکور با آمریکا همراه شوند، اوضاع به پیش از برجام بازخواهد گشت. احتمال چنین موضوعی زیاد نیست، اما در دنیای سیاست باید به هر احتمالی بها داد و برای آن استراتژی نوشت. آمریکا نمی‌تواند دنیا را با خود همراه کند، چراکه آژانس بر اجرای بدون فروگذار برجام از سوی ایران صحه گذاشته است.
برجام وقتی به دست آمد که ایران به مذاکرات مستقیم با آمریکا روی آورد. چگونه برجام پس از کنارکشیدن ایالات‌متحده ادامه می‌یابد؟
آمریکایی‌ها به این بهانه که ایران غنی‌سازی خود را ادامه می‌دهد تحریم‌های خود را لغو نکردند، بلکه آن را تعلیق کردند. آمریکا با ما مراودات و معاملات چندانی ندارد، بنابراین تحریم‌های آمریکا بر ایران تاثیرچندانی نخواهد گذاشت، مگر اینکه کشورهای اروپایی و شرق آسیا آمریکا را در این مسیر همراهی کنند. خانم اشمیت در موضع‌گیری اخیر خود با قاطعیت به ادعای آمرکایی‌ها پاسخ داد و گفت اتحادیه اروپا مصر به ادامه همکاری با ایران برسر برجام است. اگر چنین روندی ادامه یابد، به انزوای آمریکا می‌انجامد، از این رو برجام بدون آمریکا نیز برقرار خواهد بود.
آنچه پیشابرجام می‌دیدیم، مجازات افراد حقوقی و حقیقی معامله‌کننده با آمریکا بود. آیا آمریکا می‌تواند این روند را بار دیگر از سر بگیرد؟
پیش از برجام 12قطعنامه آژانس و شورای‌حکام و 6 قطعنامه شورای‌امنیت علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران وجود داشت. از همه مهم‌تر آمانو در 12فصل و 66بند تحت عنوان پی.ام.دی به‌معنای ابعاد نظامی پرونده‌اتمی ایران علیه کشورمان پرونده‌سازی کرده بود. اینها بهانه‌های حقوقی بود که آمریکا را برای اعمال‌فشار بر روی ایران یاری می‌کرد، اما اکنون ایالات‌متحده چنین بهانه‌هایی را در اختیار ندارد. اکنون منافع اروپا و شرق آسیا اقتضا نمی‌کند که برجام را نقض کنند. از سوی دیگر عده‌ای دیگر دلیل می‌آورند، چون معاملات و مبادلات اروپایی‌ها با آمریکا چندین‌برابر تبادلات آنها با ایران است، آنها به‌خاطر ایران مبادلات خود با آمریکا را قطع نخواهندکرد. به این افراد یادآور می‌شوم که در سال1996 تحریم‌های داماتو شرایط‌مشابهی را برای ایران به وجود آورده بود، اما اروپا و شرق آسیا همکاری نکردند و طرح معوق ماند. منافع آمریکایی‌ها در این است که به‌صورت جدی موضع نگیرند و راه خود را کجدارومریز ادامه دهند. باید هشت‌روز دیگر منتظر ماند؛ بعید می‌دانم کنگره، آمریکا را وارد بازی خطرناک رویارویی بدون‌بهانه با اروپا و شرق آسیا بکند.
آیا آمریکا می‌تواند برای خروج از برجام از فرایند ماشه استفاده کند؟
فرایند ماشه گونه‌ای طراحی شده که آمریکا برای تحریم‌های جدید نیاز به قطعنامه نداشته باشد و در مرحله آخر برای ادامه برجام تصمیم می‌گیرد، اما هنگامی چنین موضوعی در حقوق‌بین‌الملل مطرح است که جامعه‌جهانی بتواند چنین موضوعی را از آمریکا بپذیرد. با توجه به صحه‌گذاشتن آژانس، هرچند آمریکا می‌تواند از جنبه تئوری این فرایند را اجرا کند، اما در عمل با مشکلات بسیاری روبه‌روست. اینکه آمریکا در فرایند حدودا 65روزه موفق بشود و مساله را در شورای امنیت باز طرح کند، با ابهامات زیادی روبه‌روست. به‌نظر می‌رسد کار به هیچ‌کدام از مراحل نرسد، اما در عالم سیاست هرچیزی امکانپذیر است. برخی تصور کردند ایران محکوم به فناست، درحالی که این‌چنین نیست، بلکه ایران می‌تواند متناسب با شرایط کار را دنبال کند و نیازی به اعلام راهکار خود در شرایط فعلی وجود ندارد.
گفتید از لحاظ تئوری مانعی برای فرایند ماشه وجود ندارد؛ بیشتر توضیح می‌دهید؟
در برجام پیش‌بینی شده که کمیسیونی ادعای نقض برجام را بررسی می‌کند و به وزرای خارجه1+5 و ایران گزارش می‌دهد. این وزرا با هم جلسه‌ای برگزار می‌کنند که آنها تصمیم می‌گیرند. در تمام موارد به اکثریت یا اتفاق آرا نیاز است. درمجموع این فرایند به‌گونه‌ای تعبیه شده که اگر آمریکا بتواند رضایت دو یا سه عضو کمیسیون را به دست آورد، می‌تواند این روند را به‌سمت شورای امنیت ببرد. آنها بهانه‌هایی مانند موشک، تروریسم و حقوق‌بشر را به‌عنوان روح برجام طرح می‌کنند که چیزی جز بهانه‌تراشی نیست. به برنامه موشکی در برجام اشاره نشده، اما صرفا در قطعنامه2231 از ایران خواسته شده که از ساخت موشک‌هایی با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای جلوگیری کند. ایران اصلا سلاح هسته‌ای ندارد که بخواهد کلاهک هسته‌ای داشته باشد و موشکی بر این اساس طراحی کند. بنابراین موشک‌های ایران همگی دفاعی هستند و مصداق این بحث محسوب نمی‌شود. موضوعی که آنان مطرح می‌کنند ارتباطی به برجام ندارد.
ایران درصورت خروج آمریکا از برجام چه راهکارهایی پیش رو دارد؟
ایران می‌تواند با کشورهای اروپایی و شرق آسیا علیه آمریکا متحد شود و برجام را ادامه دهد و آمریکا را منزوی کند، اما اگر به‌فرض بعید این کشورها با آمریکا متحد شوند، ایران به پیشابرجام بازخواهدگشت و در چارچوب NPT با آژانس همکاری می‌کند و فعالیت‌های هسته‌ای خود را ادامه می‌دهد. ایران اقدامات بیشتری نیز می‌تواند انجام دهد که طرح این مسائل در رسانه‌ها صحیح نیست. ایران می‌تواند آمریکا را همچون گذشته از رفتار خود پشیمان کند.
ارسال به دوستان 
نسخه چاپی 
