تدبیر24»کمتر کسی از تاثیر آیتا... در تاریخ قبل و پس از انقلاب بیخبر است، چنانکه نقش او در دورههای مختلف الگویی برای مدیران بوده و خواهد بود. پیش از انقلاب مبارزی تمامعیار، در دوران انقلاب نزدیکترین فرد به امامخمینی(ره)، سالهای دفاع مقدس در جایگاه قائممقام فرماندهی کل قوا، بهعنوان رئیسجمهور سردار سازندگی و در دهههای پایانی زندگی سیاستمداری باهوش و صبور بود. نعمت احمدی، استاد دانشگاه در مورد نقش آیتا... در دورههای مختلف با «آرمان» گفتوگو کرده که در ادامه میخوانید.
آیتا... هاشمی در دورههایمختلف تاثیرات ویژهای داشته است. شخصیت ایشان در دوره قبل از انقلاب و شکنجههای بیمانند را چگونه میبینید؟
بر کسی پوشیده نیست که آیتا... هاشمی بخشی از سالهای خوب عمرش را در زندانها گذراند. تا جایی که در سخنرانی مراسم فوت مادر ایشان، آقای ناطق نوری نقل میکرد که در سالهای قبل از انقلاب به ما خبر رسید آیتا... زیرشکنجه فوت کردهاند. با ایجاد فضای باز سیاسی از سوی شاه در سال56 آقای هاشمی از نخستین زندانیانی بود که آزاد شد. وی از لحظه آزادی فعالیتهای انقلابی خود را ادامه داد و در هیاتی بهعنوان منصوبان امام مسئولیت یافتند اعتصاب تولیدکنندگان را در حد مصرف داخلی بشکنند. این امر نشانگر نقش و جایگاه ایشان قبل از انقلاب است، تا جایی که حتی در ابتدای انقلاب نیز برای برخی غیرمنتظره بود که طلبه نسبتا ناشناخته و جوانی در کنار امام فرمان نخستوزیری مرحوم بازرگان را قرائت کند.
فعالیتهای پس از انقلاب ایشان طبعا مهمتر است. آیتا... بهویژه در دوران مسئولیت اجرایی چگونه عمل کرد؟
آقای هاشمی از نخستین روحانیونی بود که وارد فعالیتهای سیاسی و اجرایی شد. ایشان در پستهایی چون وزارتکشور، ریاست مجلس، قائممقامی فرماندهی کل قوا و... اقدامات مهمی در جهت منافع کشور انجام دادند. نقش بیبدیل ایشان در قطعنامه598 و پذیرش آتشبس موجب رهایی کشور از آسیبهای جنگ شد و اگر نقش ایشان در سالهای پایانی حیات حضرت امام نبود، با توجه به دشمنیهای وسیع در منطقه، مشخص نبود کشور به چه وضعیتی دچار خواهد شد. بعد از رحلت حضرت امام دوره مسئولیت اجرایی و ریاستجمهوری ایشان آغاز شد که دوست و دشمن آن را دوران سازندگی مینامند. اگر به رسانههای آن دوره نگاه کنیم، از زمان انقلاب تا ابتدای دولت ایشان یا کارخانهای نبود یا عمدتا فعالیتشان متوقف شده و تولیدات کشور بسیار محدود بود و حتی مایحتاج روزانه مانند پنیر، گندم، شکر، گوشت و... هم وارد میشد. زمانی برخیها برنامهای داشتند که بتوانند کاری کنند ایران نفت خود را بهقیمت کالاهای مصرفی بفروشد، اما در 8سال سازندگی شرایطی پدید آمد که وقتی دولت به آقای خاتمی رسید، تمامی کارخانجات به ثمردهی رسیده و شیب واردات در کشور معکوس شده بود؛ یعنی ما در بسیاری از زمینهها موفق به صادرات شدیم. قبل از دولت سازندگی در پتروشیمی حتی برای مصرف داخلی هم توان چندانی برای عرض اندام نداشتیم، اما در پایان این دوره خود را در منطقه بهعنوان کشوری بهدنبال بازار جهانی نشان دادیم. نگاه بازی که آیتا... هاشمی به اقتصاد داشت، عرصه شکلگیری یک جهاد سازندگی را پدید آورد و با تعادلی که در بودجه پدید آمد، جادهسازی و راهآهن، ساخت فرودگاهها، سدسازی و... تا حد قابلقبولی با پیشرفت مواجه شد.
آقای هاشمی در سالهای پس از ریاستجمهوری با انواع حملات و فشارها مواجه شد. تحلیل شما در مورد شیوه برخورد ایشان چیست؟
بخشی از زندگی ایشان در دولت اصلاحات بود که مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای برونرفت از بنبستها به نهادی قدرتمند در کشور تبدیل و مدیریت کرد. تاسیس مرکز تحقیقات استراتژیک از سوی وی دورنمای کشور را از حرکت سازندگی به اصلاحات ترسیم کرد؛ آینده کشور را با تکیه بر تحقیقاتی که در این مرکز صورت میگرفت، در مجمع برنامهریزی میکردند. آیتا... هاشمی از معدود افرادی بود که آنچه در خشت خام میدید، بقیه در آینه هم نمیدیدند. از روز اول دولت احمدینژاد حرکات پوپولیستی این دولت را نپذیرفت و اعلام کرد اقدامات احمدینژاد بهضرر جریان انقلاب و تداوم سازندگی و اصلاحات در کشور است. آقای احمدینژاد هم بیانصافی در حق ایشان را به حد اعلا رساند. وی حتی در تقابل با روسای قوهقضائیه و مقننه به پخش فیلم در مجلس رسید و برخورد را تا حدی شخصی نمود که به تقابل لفظی منجر شد. اما آقای هاشمی با حلم و صبری که داشت، همه این رفتارهای خارج ار عرف و قاعده و اتهامات و توهینها را تحمل کرد. گاهی اوقات ما که از نزدیک آیتا... را میشناختیم، از دستش عصبانی میشدیم و به ایشان میگفتیم شما صبر را ذله کردید. آقای هاشمی را کوه صبر میدانستیم و تحمل در برابر وی ناتوان بود. کار به جایی رسید که گاه کسانی در مواردی که در برابر خرابکاریها فرافکنی میکردند، حملهای به آیتا... و خانواده ایشان صورت میدادند. امروز همه بهراحتی در مورد نوع مدیریت در دولتهای نهم و دهم و اتفاقهایی که در آن دوره افتاده و کژرویهایی که وجود داشت، صحبت میکنند و دیدیم که در پایان دوره هشتساله معاون اول و معاون اجرایی دولت زندانی شدند؛ این برخورد که از سوی آقای هاشمی نبود، بلکه قوهقضائیه با آنان برخورد کرد. اما آقای هاشمی با درایتی که داشت، همانطور که عرض کردم، آنچه در خشت خام میدید، سایرین حتی در آینه هم نمیدیدند. آیتا... برای کنار رفتن تفکر احمدی نژادی وارد صحنه شد، اما برای تغییر از کف خیابان شروع نکرد و با کادرسازی، مانند پهلوانی در آستانه 80سالگی، زیر خم انتخابات را گرفت. ایشان میدانست حضورش بهآسانی تحمل نمیشود و آخرین حرکت قهرمانانه خود در زندگی را با هوشیاری تمام اجرا کرد و با حمایت از آقای روحانی که تا پیش از این در جامعه شناختهشده نبود، کشور را از حرکت به سمت بنبست نجات داد. آیتا... هاشمی در مورد نزدیکی تفکر خود و آقای روحانی میگفت که اگر در اتاقهای جداگانهای باشند و یک سوال را از هرکدام بپرسیم، به راهحلهایی یکسان خواهیم رسید. ایشان انتخابات92 و گرفتن سکان اجرایی از جریان پوپولیست را بسان یک انقلاب میدید. پس از عدمتایید صلاحیت در سال92 با بالاترین رأی از سوی مردم مواجه گشت و حتی پسر ارشد آیتا... محسن هاشمی هم با اختلاف، صاحب رأی اول شورای شهر تهران شد. پایان زندگی آیتا... هاشمی همراه با تصمیمات مبارکی بود و مردم هم با ساختن بزرگترین تشییع پس از تشییع امام(ره) پاسخ درخوری به ایشان دادند و وقتی در آن دیماه سرد، خبر درگذشت ایشان اعلام شد، حرکت خودجوشی در مردم به وقوع پیوست.