قریب به یکسال است با سخنانی تند و اتخاذ مواضعی نامتعارف فضای ملتهب جامعه جهانی را به آشوب کشانده است.
تدبیر24»موضوع ایران برای رئیسجمهور ترامپ صرفا یک بهانه برای شلوغکاری است، اما بهانهای خطرناک. در حالی که تعهد تهران به توافق هستهای نه تنها به تایید همه طرفهای درگیر با برجام رسیده، بلکه این امید میرفت که توافق هستهای به الگویی برای حل سایر بحرانهای بینالمللی تبدیل شود. اما آیا واقعا در موقعیت ناامیدکنندهای قرار گرفتهایم؟ لزوما نه! و به صرف مواضع روز گذشته رئیسجمهور ترامپ نمیتوان ناامید بود. البته شاید بتوان اذعان داشت نگرانیهای قابل تاملی وجود دارند، بهخصوص اگر اروپا به تعهدات حقوقی، تاریخی و اخلاقی خود در قبال ایران پشت کند. البته در تحلیل نهایی هنوز اطمینانی در این زمینه وجود ندارد و هرچه در این زمینه گفته شود گمانهزنی صرف است. اما تا آنجا که به امروز و تحولات داخلی مربوط میشود، صدای رهبران حزب جمهوریخواه نیز علیه ترامپ درآمده، بدون آنکه به نقش خود در شکلگیری وضعیت کنونی اشاره کنند. سناتور جمهوریخواه، باب کورکر، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنا و متحد دیروز رئیس جمهور، هفته گذشته در مصاحبهای با نیویورکتایمز رئیس جمهور ترامپ را مورد حملات لفظی بیسابقه قرار داد. او در این مصاحبه هشدار داد: «ترامپ ممکن است کشور را در مسیر جنگ جهانی سوم قرار دهد. او متوجه تاثیر حرفهای خود بر جهان و به ویژه بر مناطقی که در موردشان صحبت میکند نیست.» در مقابل و طبق معمول، رئیسجمهور بلافاصله آقای کروکر را در صفحه توئیتری خود به دلیل آنچه او «توافق وحشتناک با ایران» خواند، مورد حمله قرار داد. دیپلمات یک کشور اروپایی که دولت متبوعش از حامیان توافق با ایران است، با نگرانی میگوید: «این به اصطلاح بگومگوهای مکرر ظاهرا به یک تفریح خطرناک کلامی در واشنگتن تبدیل شده است.» او بدون اعلام هویتش تاکید میکند: «ترامپ فرد قابل پیشبینی نیست. به همین دلیل از نگاه دولت متبوعش اینکه ترامپ دست به اقدام غیر معمولی بزند موجب نگرانی جدی است.» اینکه دونالد ترامپ نهایتا در قبال توافق هستهای ایران، فراتر از عدم تایید پایبندی ایران به روح برجام(!) چه تصمیمی خواهد گرفت، مستقلا در مقابل تبعات اغلب تصمیمات او در قبال سایر مسائل و بحرانهای بینالمللی مانند بحران اتمی کره شمالی یا توافق پاریس، گرچه مهم اما بهخودی خود از اهمیت درجه اولی برخوردار نیست. مواضع جدید او که پنهان و تازه نبود و دیروز صرفا علنی شد، برای جامعه جهانی و بیشتر برای ایران، آنچنان حاوی نکته جدیدی نبود که تصور کنیم تهران و دیگر شرکای توافق اتمی در موقعیت غافلگیرکنندهای قرار گرفتند. در واقع اگر این فرض کاملا محتمل را در نظر بگیریم که «از نوامبر سال گذشته تاکنون (در بدترین حالت سلبی) ایرانیها منتظر روزی مثل جمعه 13اکتبر بودند»، پس منطقا و علیالقاعده نباید جمعه جنجالی دیروز برای آنها روز متفاوتی بوده باشد. با نگاهی متفاوت، موضوع توافق اتمی ایران، اساسا تابع دو نظریه معکوس است؛ یکی ذهنی و البته تاحدی تاثیرگذار و دیگری کاربردی و استراتژیک اما نیازمند مراقبت. نخست، کاخ سفید و شخص رئیسجهمور به صورت ذهنی فکر میکنند به صرف مخالفت ایالات متحده، به خودی خود شرایط تحریمی و دیپلماتیکی ایران قابل بازگشت به دوران قبل از توافق 2015 است. دوم، به موضع مشترک استراتژیک ایران و سایر شرکای بینالمللی و اروپایی توافق اتمی، آژانس انرژی اتمی و نهایتا بسیاری سیاستمداران و مقامات ارشد در واشنگتن مربوط میشود که در دفاع از این توافق، موضع نسبتا متحد و یکسانی دارند. این اشتراک نظر که نمیتواند صرفا به دلیل منافع اقتصادی مدافعان آن باشد، بیهیچ زحمتی ایران را از کنج تنهایی خارج کرده و در موقعیت دیپلماتیکی برتری قرار داده که در صورت حفظ موقعیت، مواضع و دیدگاههای مشترک ایران و اروپا، تنها مواضع روز گذشته رئیسجمهور ترامپ، تغییری در موقعیت کاربردی برجام و همکاری طرفهای توافق هستهای ایجاد نخواهد کرد. گرچه کار سختی است، اما این موضوعی است که فکر میکنم تهران باید از موضع اروپایی بهطور جدی به آن توجه کند. اینکه بیش از تهران این پایتختهای قدرتهای جهانی و اروپایی هستند که در صف حامیان توافق قرار گرفتهاند، نکته قابل تاملی است که در کمال تعجب منتقدان برجام به آن توجه نمیکنند. اما اینکه در نهایت چه اتفاقی خواهد افتاد، در چنین موضوع مهمی نمیتوان چون پیشگو ظاهر شد و سخن گفت. اما همانطور که چندی پیش در مطلبی به نقل از یک مقام دیپلماتیک ارشد فرانسوی در سازمان ملل نوشتم، در نهایت ترامپ موضوع را به کنگره ارجاع و واگذار خواهد کرد. این مقام دیپلماتیک میگوید: «فکر میکنم ترامپ تصمیم را به کنگره واگذار کند. آنگاه کنگره به صورت خودکار 60 روز فرصت خواهد داشت تا درباره تمدید یا عدم تمدید لغو تحریمهای ایران تصمیم بگیرد.» اگر گفته این دیپلمات درست باشد با توجه به سخنان سفیر بریتانیا در تهران و نیز سفیر اتحادیه اروپا و سفیر و فرانسه در واشنگتن که گفتهاند رایزنیهای فشردهای با اعضای کنگره برای حفظ برجام صورت گرفته است، این احتمال که از این به بعد موضوع توافق اتمی و موضوع تحریمها در کریدورهای کنگره مدیریت شود تا کاخ سفید (معادله معکوس) افزایش خواهد یافت. توافق هستهای ایران دچار هر سرنوشتی شود، آقای کروکر و دیگر رهبران حزب جمهوریخواه نمیتوانند از تبعات و عواقب گیر افتادن در بنبستی که همه در داخل و خارج گرفتار آن شدهاند، خود را تبرئه کنند. زمانی در حمایت از آقای ترامپ سر از پا نمیشناختند، اما امروز طلبکار و منتقد نتایج انتخاب و عواقب ناشی از تصمیمات خود شدهاند. باید از سناتور کروکر و کسانی مانند او پرسید: فکر نمیکنید خیلی دیر دست به اقدام زدهاید؟
متین مسلم، تحلیلگر روابط بینالملل