در این میان متاسفانه کشوری مانند ایران و به تبع لرستان هنوز در بخش کشاورزی با مشکلات زیادی روبرو است که از هر طرف به آن نگاه شود چالشهای فراوانی پیش روی آن است؛ مشکلاتی مانند سنتی بودن، عدم آگاهی کشاورزان، خرد بودن مالکیت اراضی و... که هر کدام نیاز به بررسی دقیق توسط آگاهین و متخصصین این علم دارد. در این زمینه باید آسیبشناسی شود و این زنجیره از بذری که به زمین کاشته میشود تا محصولی که سر از بازار درمیآورد را مطالعه کرد.
عدم زیرساختها و آموزش، کشاورزان لرستانی را از صادرات کم بهره کرده است
در این رابطه محمد جمشیدی، عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی لرستان در گفتوگو با ایسنا گفت: معایب بخش کشاورزی استان شامل نبود زیرساختهای صادراتی محصولات کشاورزی و مشوقهای صادراتی جهت کمک به صادرکنندگان است.
وی نبود بستههای حمایتی و تسهیلات کمبهره برای صادرکنندگان را از دیگر مشکلات کشاورزی استان عنوان کرد و افزود: لرستان یکی از استانهای با منابع آبی فراوان است که میتوان از آن برای تولید مصولات کشاورزی به خصوص سیبزمینی، چغندقند، هندوانه، ذرت و تولیدات باغی با حجم انبوه و کیفی استفاده کرد.
جمشیدی تصریح کرد: عدم زیرساختها و آموزش کشاورزان از عواملی است که باعث شده کشاورزان لرستانی از صادرات به اروپا و کشوری مانند روسیه کم بهره باشند.
کشاورزان خردهپا اغلب در حد معیشت سالانه خود کشت میکنند و دلیل آن کوچک بودن قطعات زمین و پائین بودن سطح تولید آنهاست. گرچه در سالهای اخیر با معرفی انواع محصولات بهتر میزان تولید افزایش یافته استاما آنان به علت عدم سهولت دسترسی فوری به اعتبارات کشاورزی، تکنولوژی جدید و تسهیلات هنوز هم روی قطعههای کوچک زمین خود یا زمینی که از مالکان بزرگ اجاره کردهاند، فقط گذران زندگی میکنند. سیاست اصلاحات ارضی در بسیاری از کشورها به دنبال این است که توزیع عادلانهتر زمین را به مرحله اجرا درآورد تا به این ترتیب فرصتهای بیشتری برای کشاورزان خردهپا فراهم آید. این سیاستها غالباً با برنامههایی همراه هستند تا موجبات دسترسی به اعتبارات مالی و تکنولوژی نوین را فراهم آورند.
کشاورزی سنتی باعث شده که تولیدی همراه با ضایعات داشته باشیم
حسین خدیش، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی لرستان نیز در گفتوگو با ایسنا بیان کرد: با توجه به کوهستانی بودن منطقه، حدود 780 هزار هکتار از اراضی استان مزروعی هستند.
وی ادامه داد: کمتر از یک سوم این اراضی آبی هستند و حدود سه میلیون تن محصولات کشاورزی، دامی، باغی و شیلات در استان تولید میشود.
خدیش با بیان اینکه تقریبا نیمی از آن مصرف داخل استان است، گفت: نیمی دیگر آن شامل مازاد و ضایعات بوده چراکه کشاورزی استان به صورت سنتی انجام میشود.
عضو اتاق بازرگانی لرستان خاطرنشان کرد: کشاورزی سنتی باعث شده که تولیدی همراه با ضایعات داشته باشیم، برای همین باید روشهای تولید را بر اساس معیارهای فنی داشته باشیم.
به گزارش ایسنا، همه کشورها از توسعه بخش کشاورزی و کشاورزان خردهپا، حمایتهای مادی و معنوی میکنند و اما درایران این گونه نیست.
سیستم تولید و مالی بر هم منطبق باشند
در این رابطه شاپور والیخان، تولیدکننده نمونه ملی واحد تولیدی مرغ گوشتی نیز بیان کرد: هزینه تولید بالا رود تولیدکننده سود نمیکند و این افزایش قیمت به کل جامعه تحمیل میشود.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه بخش کشاورزی سودآور نیست، شدیدا وابسته به سیستمهای بانکی و مالی شده که بسیار رنجآور است.
والیخان تصریح کرد: بانک کشاورزی حمایتهای خوبی دارد اما چون سیستم آن مالی بوده و براساس پول تعریف میشود و تولید سیستمی متفاوت بوده هنوز این دو گزینه بر هم منطبق نشدهاند.
این تولیدکننده نمونه ملی گفت: اگر مسئولین بخواهند برای سودآوری بخش کشاورزی تلاش کنند باید این دو سیستم تولید و مالی بر هم منطبق باشند، یعنی اگر بتوانند همدیگر را درک کنند مشکلات این بخش مرتفع میشود.
وی مشکل دیگر این بخش را دیدگاه عامه به آن عنوان کرد و افزود: وقتی میگوییم کشاورز فورا اولین چیزی که به ذهن میآید فردی با دستان پینه بسته است.
والیخان با بیان اینکه هماکنون کشاورزی از کارمحور به سمت فکرمحور سوق پیدا میکند، ادامه داد: اگر بخواهیم کشاورزی خوبی داشته باشیم که سودآور و توجیهپذیر باشد، باید دیدگاهی فکرمحور داشته باشیم.
این تولیدکننده نمونه ملی تصریح کرد: بخش کشاورزی باید به سمتی که تحصیلکردهها و متخصصین قرار دارند پیش رود.
گردآوری، آماده سازی و گسترش اطلاعات، یک بخش اساسی از فرآیند توسعه به شمار میآید. اداره کنندگان حکومت، مدیران مزارع و کارخانهها، مسئولان بانکهای توسعه، دانشمندان، مشاوران توسعه، دانشگاهیان، کارکنان ترویج و تعلیمو آخر از همهـ اما نه کمتر از همه ـ خود کشاورزان، نیاز به اطلاعات صحیح و به موقع دارند تا بتوانند تصمیمات درست و منطقی اتخاذ کنند.
سرمایهگذار به طرف سودهای بزرگتری در کشور مایل میشود
دکتر سید موسی خادمی، استاندار لرستان نیز اظهار کرد: کشاورزی مظهر جدال و سختیهای انسان و خاستگاه خلاقیتهای او بوده است.
وی ادامه داد: بخش عمدهای از پیشرفتهایی که بشر در گذشته کسب کرده، مربوط به اقداماتی است که در حوزه کشاورزی انجام داده و اگر دستاورد و کشفی داشته در این راستا بوده است.
خادمی خاطرنشان کرد: این بخش پرچالش که دارای محدودیتهای طبیعی و مصنوعی فراوانی است، همچنان به کار خود ادامه میدهد و از جاهایی است که میتواند قدرت خلاقیت و ابتکار انسان را بیشتر نشان دهد.
استاندار لرستان از محدودیتهای طبیعی این بخش به چالش آب اشاره کرد و گفت: وضعیت آب و چگونگی رفتار آن در اختیار انسان نیست و محدودیتهای آب همیشه وجود داشته است که باید آن را مدیریت کرد.
وی با بیان اینکه دانش و خلاقیت امروز مدیریت این محدودیت است، ادامه داد: در این راستا کارهایی باید انجام داد و البته اقداماتی صورت پذیرفته است.
خادمی لرستان را استانی پرآب عنوان کرد و افزود: حجم زیادی از این آب خارج شده و در دسترس استان نیست. هماکنون بارندگی نیز ۶۰ درصد زیرنرمال است و محدودیتها برای بخش کشاورزی جدی است.
استاندار لرستان بیان کرد: با توجه به برنامههایی که در استان وجود دارد راهی جز استفاده بهتر و بهرهورتر از آب نیست و باید به سمت کشت محصولات با حجم مصرف کمتر آب پیش رویم.
وی خاطرنشان کرد: امسال تاکید بر بهرهوری هر چه سریعتر از ایستگاههای پمپاژ به ویژه در شهرستانهای کوهدشت و پلدختر است که برخی دهه ۸۰ ساخت آنها آغاز شده و هنوز به نتیجه نرسیدهاند.
خادمی بیان کرد: بهرهبرداری از این ایستگاهها منجر به تجهیز اراضی کشاورزی استان به سیستم آبیاری تحت فشار میشود و میتوان آب را بهرهورتر و بهینهتر استفاده کرد.
نماینده عالی دولت در استان با بیان اینکه اولویت اصلی ما به نتیجه رساندن این ایستگاههاست، اضافه کرد: در استان طبیعتی با شیب زیاد و بارندگی مناسب داریم که این دو میتوانند در راستای احداث باغات شیبدار مورد استفاده قرار گیرند. این طرح جزو اولویتها بوده و برای آن اعتبار نیز اختصاص یافته است.
وی از ایجاد هزار هکتار باغ در اراضی شیبدار استان خبر داد و گفت: قرار است این باغات را به ۵۰۰۰ هکتار برسانیم که در سالهای آینده عملیاتی خواهند شد.
خادمی به موضوع آبیاری تحت فشار اشاره کرد و ادامه داد: ۸۵ درصد اعتبار مورد نیاز در این بخش را دولت پرداخت میکند و مابقی توسط کشاورز تامین خواهد شد. با توجه به محدودیتهایی که وجود دارد این کار اقدام خوبی محسوب میشود.
استاندار لرستان از دیگر محدودیتها به کمبود سرمایه اشاره کرد و گفت: در همه کشور این محدودیت وجود دارد و در بخش کشاورزی به دلیل سود کمتر آن جدیتر است؛ متاسفانه سرمایهگذاری در این حوزه کم بوده و بنابراین دولت و بخش خصوصی با مشکلاتی روبرو هستند.
وی با بیان اینکه سودهای بزرگتری در کشور وجود دارد که سرمایهگذار به طرف آن مایل میشود، افزود: یکی از وظایف نظام این است که از طریق اعمال نظامهای توزیعی و مکانیسمهای مدیریتی سودهای مختلف را در همه فعالیتها به حرکت درآورد.
خادمی با بیان اینکه مالیات بخش کشاورزی دارای سود ۱۴ تا ۱۵ درصد نباید با بخشی که ۷۰ درصد سوددهی دارد برابر باشد، ادامه داد: بخش کشاورزی تضمین کننده حاکمیت ملی و بقای انسان است و نباید مالیات به یک صورت از این بخشها گرفته شوند.
استاندار لرستان از دیگر چالشهای پیش روی حوزه کشاورزی به محدودیت دانش اشاره کرد و گفت: سواد پایین و عدم جذابیتهایی که وجود دارد از جمله این محدودیتها هستند که خوشبختانه در این راستا اقدامات خوبی مانند پهنهبندی اراضی و حضور ناظرین کشاورزی در روستاها انجام شده و هماکنون به ازای هر ۸ روستا یک ناظر فعالیت میکند.
وی با تاکید بر اینکه باید دانش کشاورزان را بالا ببریم، ادامه داد: اگر جایی تولید کمی داریم، نشان میدهد که منابع در حال هدررفت هستند، برای همین باید یافتههای نوین را به بهرهبرداران این بخش منتقل کرد.
خادمی محدودیتهای بازاریابی محصولات کشاورزی را از دیگر مشکلات این حوزه عنوان کرد و در ادامه با اشاره به تدوین سند الگوی کشت استان گفت: با این کار ترکیب کشت آبی منطقه در حال مشخص شدن است و معین میشود که هر شهرستان چقدر مجاز به کاشت محصولی خاص است؛ اگر بیشتر از مقدار معین شده کشت کنند، خود کشاورز باید پاسخگو باشد.
استاندار لرستان به موضوع آب مجازی نیز اشاره کرد و افزود: صادرات محصولات آببری مانند هندوانه و خیار به صرفه نیست و عملا سودآوری ندارند؛ باید دقت کرد تا به سمت جاهایی که اقتصادی و پایدار است پیش رویم، درغیر این صورت با مشکل مواجه خواهیم شد.
امروزه سیستمهای تولیدی کشاورزی به منظور پاسخگویی به نیاز روزافزون غذا برای جمعیت رو به رشد کره زمین با کاربرد فناوریهای نوین، تولیدات خود را به صورت کمی افزایش دادهاند و اما اینجا هنوز در ابتداییترین اقدامات حمایتی دولت از کشاورزان با بحران مواجهایم.
کشاورز موقعیت آب و هوایی را میسنجد و اگر بارندگی کم باشد از بیمه استقبال میکند!؟
نامدار صیادی، معاون برنامهریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی لرستان نیز در گفتوگو با ایسنا در خصوص پرداخت تسهیلات بخش کشاورزی استان گفت: از ابتدای سال تاکنون مبلغ ۲۵میلیارد تومان تسهیلات به بخش کشاورزی پرداخت شده است.
وی افزود: این مبلغ از محل رونق و توسعه حدود ۱۱میلیارد تومان که بیشتر بهصورت سرمایه در گردش در زیر بخش دام و طیور بود، پرداخت شده است.
صیادی خاطرنشان کرد: همچنین ۱۶میلیارد تومان در زیر بخش مکانیزاسیون جهت افزایش ضریب مکانیزاسیون پرداخت شده است.
معاون برنامهریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی لرستان ادامه داد: مابقی اعتبار در زیربخش آب کشاورزی از منابع صندوق توسعه ملی در جهت اجرای طرحهای اولویتدار این بخش از جمله احداث گلخانه و مباحث مربوط به پروژه انتقال و بهرهوری آب است.
وی با بیان اینکه خسارت بیمه سال 95 پرداخت شده اما برای سال جاری اقدام خاصی انجام نشده است، اضافه کرد: میزان خسارت بیمه امسال 8 میلیارد تومان بوده که هنوز پرداخت نشده است. این خسارتها در زیربخش زراعت، زنبورداری، مرتعداری و دام بوده است.
صیادی از آغاز بیمه محصولات کشاورزی با شروع فصل زراعی جدید خبر داد و گفت: در بخش زراعت تا به حال 3000 هکتار اراضی کشاورزی که عمدتاً گندم و جو بوده، بیمه شده است.
معاون برنامهریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی لرستان افزود: همچنین 34 هزار مترمربع شیلات، 30 هزار رأس دام سنگین، 2000 رأس دام سبک و 12 هزار هکتار عرصه طبیعی تحت پوشش قرار گرفته و هنوز دستورالعمل بیمه محصول باغات نیامده است.
وی تصریح کرد: کشاورز موقعیت آب و هوایی را میسنجد و اگر بارندگی کم باشد، از بیمه استقبال میکند و نمیتوان پیشبینی کرد که چه مقدار زمین و محصول بیمه خواهد شد.
از دیگر موارد موثر در مقوله کشاورزی آموزش و ترویج است؛ با توجه به ضرورت روز افزون به کارگیری صحیح دستاوردهای نوین علمی در فرآیند توسعه کشاورزی این پرسش مطرح است که ترویج به عنوان یک عامل چه نقشی در این توسعه بازی کرده و آیا کشاورزی ما در این راستا پیش رفته و اگر این اتفاق نیفتاده علت چه بوده و راهکارهای ترویجی کشاورزان شناسایی شده، سپس با آگاهی از این مشکلات و نیازها، راهکارهایی جهت حل این مشکلات ارائه شود.
اقدامات ترویجی در کوتاه مدت جواب نمیدهد
دکتر عبدالرضا بازدار، رئیس جهاد کشاورزی لرستان نیز در گفتوگو با ایسنا با بیان اینکه برخی شهرستانها در یک محصول ظرفیت خاصی دارد، اظهار کرد: در بحث کشت محصولات برای اینکه دوباره دچار مسئله خرید و فروش مانند قضیه چغندر نشویم الگویی تدوین شده که این موضوع دوباره تکرار نشود، چراکه تعهد ما تولید ۴۰۰۰هکتار چغندر بوده و حال آنکه کشاورزان ۷۰۰۰ هکتار کشت کردند و شاهد اعتراض آنان درخصوص فروش این محصول در استان بودیم.
وی با تاکید بر اینکه در شهرستانهای استان باید کمیته حفاظت از منابع آب تشکیل شود و سختگیریها به صورت جدی صورت گیرد، افزود: کشت سیب زمینی و چغندر منابع آبی استان را از بین میبرد و حال آنکه کشاورزان از خیلی محصولات استراتژیکی، درآمدزا و اقتصادی استقبال نمیکنند.
بازدار بیان کرد: توان کشت پاییزه چغندر را در ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰هکتار در شهرستانهای خرمآباد، چگنی، رومشکان و کوهدشت داریم، امسال بهصورت آزمایشی کشت چغندر پاییزه را در کوهدشت و پلدختر انجام دادیم تا از سطح کشت بهاره کاسته شود.
وی با بیان اینکه به دنبال کشاورزی پایدار هستیم و ترکیب کشت را به عنوان کشاورزی پایدار در نظر گرفتیم، افزود: متناسب با شرایط موجود روی تخصیص منابع آب و مدیریت آن کنترلی نداریم، در حالیکه تولیدات ما به آب نیاز دارد و بایستی با آب منطقهای استان تعامل خوبی داشته باشیم و بهشدت روی سیستمهای آبیاری نوین برنامهریزی کنیم.
رئیس جهاد کشاورزی لرستان گفت: هم اکنون ۴۵هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان به سیستم نوین آبیاری تجهیز شدهاند و تا پایان سال ٨۰ هزار هکتار دیگر به این سیستم تجهیز خواهند شد.
وی عنوان کرد: سال گذشته ۶٨۰۰هکتار از سطح زیر کشت استان به برنج اختصاص یافت و امسال به ۲۵۰۰ هکتار تقلیل دادیم و چنانچه این مهم عملیاتی شود موفق شدیم و اگر فشار بیاوریم چالشهای اجتماعی ایجاد خواهد شد، چراکه معیشت مردم است.
بازدار مطرح کرد: بحثهای ترویجی و آموزشی ضروری است و چنانچه اهرم فشار و اقدامات بازدارنده نباشد اقدامات ترویجی در کوتاه مدت جواب نمیدهد.
مسئله اساسی دیگری که تولید کنندگان محصولات کشاورزی بویژه کشاورزان خردهپا با آن روبرو هستند ساختار ناقص بازار محصولات است. در دهههای اخیر تا حدی تکنولوژی به بخش تولید راه یافته و عملکرد محصولات افزایش یافته ولی هنوز ساختار بازار محصولات کشاورزی بطور عمده سنتی عمل میکند. در چنین بازاری تولیدکنندگان از قدرت چانه زنی اندکی برخوردار بوده و ناچار به فروش محصولات تولیدی خود با قیمت پایین به واسطهها، عمده فرشان، میدان داران و یا خریداران محلی هستند. بررسیهانشان میدهد که در اغلب موارد اختلاف میان قیمت دریافتی تولید کننده و مصرف کننده زیاد بوده و در برگیرنده سود انحصاری است. این امر نیز به نوبه خود موجب کاهش بازده سرمایه گذاری و تضعیف انگیزه تولید شده است.
در حوزه صادرات بازارهای «پولدار» را از دست دادهایم؟!
عباس کشاورز معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی نیز در گفتوگو با ایسنا گفت: لرستان با پوشش جنگلی فراوان دشت چندان وسیعی ندارد، اما آب کشاورزی زیادی دارد که بیشتر برای استانهای پایین دست مصرف میشود، به دلیل دارا بودن خاک حاصلخیز و پوشش جنگلی قدیمی باید به کشاورزی دیم در لرستان اهمیت داد.
وی لرستان را یکی از مستعدترین استانهای کشور در تولید نخود دیم دانست و ادامه داد: این استان به همراه دو استان دیگر به عنوان پایلوت محصول انتخاب شدهاند و سند دیم کشور باید تهیه شود.
این مسئول با بیان اینکه متأسفانه در حوزه صادرات بازارهای «پولدار» را از دستدادهایم، گفت: سهم ما در این حوزه در اتحادیه اروپا کاهش پیداکرده است.
کشاورز با اشاره به صادرات کالاهای ایران به کشور عراق نیز گفت: صادرات ما به این کشور نیز به دلیل شرایط سیاسی و اقتصادی است.
وی با تأکید بر اینکه این شرایط بسیار شکننده است و دولت و بخش خصوصی باید راهحلی در این زمینه پیدا کنند، عنوان کرد: برخی از صادرکنندگان کشور نیز مشتریان خاص خود را دارند و توانستهاند که آنها را حفظ کنند، اگرچه تعداد این صادرکنندگان نیز زیاد نیست.
معاون وزیر جهاد کشاورزی پسته، خرما و کشمش را از با ارزشترین محصولات صادراتی کشور عنوان کرد و با بیان اینکه در حال حاضر سیب صادر میشود اما پایداری ندارد و صادرات این محصول با یک معامله برد برد گره خورده است، یادآور شد: در مرکبات نتوانستهایم صادرکننده باشیم، اما زعفران کماکان بزرگترین محصول صادراتی کشور محسوب میشود.
کشاورز وضعیت صادرات در حوزه گیاهان دارویی را نامناسب خواند و گفت: در حوزه سبزیجات و محصولات زراعی مانند سیب زمینی، گوجه فرنگی، هندوانه، خربزه و خیار وضعیت خوبی داریم.
معاون وزیر جهاد کشاورزی آسیبشناسی در حوزه صادرات را یکی از راهکارهای برطرف کردن مشکلات این حوزه عنوان کرد و گفت: برنامه ریزی و طرح هدفمند کالای صادراتی باید در دستور کار قرار گیرد، بازارهای هدف را شناسایی و استانداردهای لازم را انجام دهیم.
وی اضافه کرد: با ورود فن آوری نوین کشاورزی در کشور امکان تولید هر محصولی وجود دارد.
مسئله دیگری که کشاورزی ایران با آن روبرو بوده و در سالهای اخیر حادتر شده، محدودیت منابع آبی است. کشاورزانی که از منابع آب زیرزمینی استفاده میکنند به علت پایین رفتن سطح سفره آب زیرزمینی مجبور به کف شکنی شدهاند. همچنین به خاطر افزایش جمعیت در روستاها و نبود گزینههای شغلی در بخش غیر کشاورزی و در نتیجه افزایش سطح زیر کشت، حفر چاههای غیرمجاز افزایش یافته است.سدسازیهای بیرویه که بسیاری از آنها ذخیره آبی کافی ندارند و ظرفیت واقعی آنان بسیار کمتر از ظرفیت اسمی بوده و در مواردی به حدود 30 درصد نیز میرسد.
حدود 68 درصد حجم آب پشت سدهای استان خالی هستند
رضا میرزایی، مدیرعامل شرکت آب منطقهای لرستان نیز اظهار کرد: براساس گزارشهای اعلام شده کل بارشهایی که در سال آبی جاری داشتهایم معادل 81.8 میلیمتر بوده است. میزان بارندگی نسبت به دوره مشابه سال قبل 67 درصد و در مقایسه با آمار میانگین بلندمدت 64 درصد کاهش داشتهاست.
وی با بیان اینکه حجم آب پشت سدهای استان 69 میلیون مترمکعب است، گفت: حدود 68 درصد حجم آب پشت سدها خالی هستند.
مدیرعامل شرکت آب منطقهای لرستان خاطرنشان کرد: پیش بینیهای هواشناسی حاکی از آن است که میزان بارشهای استان نسبت به نرمال کاهش خواهد داشت و با خشکسالی مواجه میشویم.
وی با بیان اینکه حدود 76 درصد از مساحت اراضی کشاورزی استان به صورت دیم کشت میشوند، افزود: کشاورزی استان به دلیل کاهش بارندگی بسیار آسیب خواهد دید.
میرزایی ادامه داد: به دلیل کاهش بارندگیها طی سال جاری در بخش شرب شهرستانهایی مانند کوهدشت و رومشکان با مشکل مواجه خواهیم شد.
در مقابله با چالشهای موجود در عرصه کشاورزی و غذا نخستین کار این است که از شیوه سعی و خطا دست برداشته و از تجربیات خود و دیگران بهره برد. همچنین با شیوهای علمی و بهرهگیری از دانش اقتصاد کشاورزی راهحلهای عملی ارائه کرد. در این مسیر باید توجه داشت که تنها تحلیل و دادن راهحل کافی نیست و باید از طریق برقراری تماس سیستماتیک با سیاستمداران و تصمیم گیران آنان را به اجرایی کردن پیشنهادها متقاعد ساخت. شناخت نیازهای واقعی کشاورزان با توجه به زمان و مکان آن، برنامهریزی اصولی برای تعیین مناسبترین روشهای ترویجی در هر منطقه، برگزاری کلاسهای ترویجی مرتبط، منظم و هدف دار، آموزش مروجین بومی آشنا با فرهنگ و آداب سنن مردم هر منطقه از دیگر عوامل موثر در بهبود وضعیت فعلی کشاورزی کشور است.