اجلاس امنيتي مونيخ و قطعنامه ٥٩٨

 تدبیر24»در شرايطي كه عصر جمعه يكي از سخنران‌هاي كليدي اين اجلاس امير قطر بود، قرار است فردا وزير امورخارجه كشورمان، محمد‌جواد ظريف و وزير خارجه عربستان سعودي عادل الجبير در اين اجلاس سخنراني كنند. مي‌توان از هم‌اكنون پيش‌بيني كرد كه سخنراني عادل الجبير، همان حرف‌ها و ادعاهاي هميشگي عربستان سعودي در مورد جمهوري اسلامي ايران باشد. رياض از همان زماني كه تصميم گرفت عمليات عليه يمن را شروع كند، به دنبال بهانه‌اي خارجي مي‌گشت تا اين جنگ را توجيه كند. رياض تصميم گرفت ايران را به عنوان يك عامل خارجي در يمن بزرگنمايي كند تا بتواند در جامعه جهاني بهانه‌اي براي دخالت نظامي و ...

بمباران شهروندان يمني ارايه دهد. در اجلاس امنيتي مونيخ تلاش عربستان استمرار همين روند بزرگنمايي نقش ايران در نقاطي مانند يمن و سوريه است. رياض با توجه به ادعاهاي دولت جديد امريكا و همچنين رويدادهاي اخيري كه در مرزهاي سوريه با فلسطين اشغالي رخ داده است، تلاش مي‌كند تا با استفاده از فرصت فضاي تبليغاتي به فضاي ايران‌هراسي در جامعه جهاني دامن بزند. همان‌طور كه نيكي هيلي، نماينده ايالات متحده در سازمان ملل متحد درخواست برگزاري جلسه شوراي امنيت در مورد ايران را مطرح كرده است، روندي كه عادل الجبير دنبال مي‌كند همان مسيري است كه دولت امريكا و رژيم صهيونيستي پيگيري مي‌كنند، خط اصلي اين كشورها اين است كه ادعا كنند ايران در امنيت منطقه خاورميانه و كشورهاي حاشيه خليج فارس اختلال ايجاد مي‌كند.

در برابر خطي كه ايران دنبال مي‌كند، مسيري متفاوت است. پيش‌بيني مي‌شود محمد‌جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان در اين اجلاس پيشنهاد ايجاد ترتيبات امنيتي در منطقه خاورميانه را بار ديگر مورد تاكيد قرار دهد. پيشنهاد ظريف امري بي‌سابقه يا بي‌ريشه نيست. ريشه اين پيشنهاد در بند هشتم قطعنامه ٥٩٨ شوراي امنيت سازمان ملل متحد براي آتش‌بس ميان ايران و عراق است. اين بند از قطعنامه ٥٩٨ از دبيركل سازمان ملل متحد مي‌خواست كه يك ترتيبات امنيت منطقه‌اي بين ٨ كشور ساحلي خليج فارس، شامل شش كشور عربي عضو شوراي همكاري خليج فارس در كنار ايران و عراق ايجاد كند. وزير امورخارجه كشورمان اين پيشنهاد را طي ماه‌هاي اخير دوباره احيا كرد، اما ابعاد و چارچوب آن را وسيع‌تر از سواحل خليج فارس و براي كل منطقه خاورميانه پيشنهاد داده است. همان‌گونه كه پيش‌بيني مي‌شد واكنش اوليه كشورهاي منطقه‌اي به اين پيشنهاد آنچنان مثبت نبود، اما اگر كشورهاي اروپايي و امريكايي نيز پشت اين پيشنهاد بايستند و با آن موافقت كنند، مي‌توان انتظار داشت چنين پيشنهادي كم‌كم احتمال عملي شدن يا دست كم مطرح شدن در مذاكرات بين‌المللي پيدا كند. پيش‌بيني من اين است كه خط اصلي سخنراني فرداي ظريف در مونيخ، پيگيري همين پيشنهاد باشد. موضع ايران اين است كه اگر چنين ترتيبات مشترك امنيتي در منطقه ايجاد شود، همه كشورها در ايجاد امنيت نقش پيدا مي‌كنند و ديگر كسي نمي‌تواند ديگري را به ايجاد ناامني يا اختلال در امنيت منطقه متهم كند. ايران در عين حال بايد از فرصت اجلاس امنيتي مونيخ استفاده كند تا نقش خود را در ايجاد امنيت و ثبات در سوريه، عراق و ديگر نقاط خاورميانه تشريح و تبيين و از نقش خود در امنيت خاورميانه دفاع كند.

پيشنهاد ايران براي ايجاد ترتيبات امنيت منطقه‌اي بر اساس بند تاريخي قطعنامه ٥٩٨، بعد از گذشت مدتي در حال نشان دادن بازخوردهاي جديد در عرصه بين‌المللي است. براي مثال به تازگي رييس‌جمهور فرانسه، امانوئل ماكرون، پيشنهادي مشابه مطرح كرده است كه يك مذاكره چندجانبه با مشاركت پنج كشور عضو دايم شوراي امنيت سازمان ملل متحد، ايران و ديگر كشورهاي منطقه برگزار شود. اما بايد برخي واقعيت‌ها را در مورد مواضع ايران و كشورهاي منطقه در زمينه احتمال عملي شدن اين پيشنهاد مد‌نظر قرار داد. يك نكته بسيار مهم در مورد بند ٨ قطعنامه ٥٩٨ اين بود كه در آن دوران براي تشكيل ترتيبات امنيتي در منطقه خليج‌فارس، دبيركل سازمان ملل مسوول اجراي اين مذاكرات شده ‌بود، نه ٥ عضو دايم شوراي امنيت يا قدرت‌هاي جهاني. ايران در چارچوب فرمول نظارت سازمان ملل و نه قدرت‌هاي جهاني، حاضر به پذيرش اين امر شده‌بود و از سال ١٣٦٩ من شخصا به عنوان مسوول پيگيري اين بند هماهنگي‌هايي را با كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس براي ايجاد ترتيبات امنيت منطقه‌اي آغاز كردم. در آن دوران عربستان سعودي و ديگر كشورها خودشان را مشتاق به همكاري نشان مي‌دادند و شرايط براي پيشبرد كار مثبت به نظر مي‌رسيد، اما هنگامي كه با دخالت ايالات متحده امريكا، رژيم صدام حسين در كويت با شكست مواجه شد، كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس نيز از ادامه گفت‌وگوها و استمرار روند تشكيل ترتيبات امنيتي منطقه‌اي كنار كشيدند. در حال حاضر به اعتقاد من، ايران اگر چنين ابتكاري با حضور دبيركل سازمان ملل متحد عملي شود، حاضر به مشاركت در آن خواهد بود. اما اگر هدايت چنين روندي در اختيار امريكا، بريتانيا و فرانسه قرار بگيرد، ايران قطعنا نسبت به حضور در اين گفت‌وگوها دچار ترديد مي‌شود، چرا كه بدون ترديد به نظر مي‌رسد كه حضور اين قدرت‌هاي جهاني باعث ايجاد يك چتر حمايتي براي كشورهاي عربي خليج‌فارس در برابر ايران خواهد شد. در عين حال يك ريسك ديگر در مورد ابتكار ترتيبات امنيتي خاورميانه وجود دارد. در شرايطي كه بند ٨ قطعنامه ٥٩٨ شوراي امنيت به صورت اختصاصي در مورد امنيت ايران، عراق و ٦ كشور عربي حاشيه خليج فارس بود، طرح پيشنهادي آقاي ظريف سرزمين وسيع‌تري را به عنوان خاورميانه در بر مي‌گيرد. چنين ابتكاري ممكن است باعث شود كه قدرت‌هاي جهاني يا برخي كشورهاي منطقه مساله ورود رژيم صهيونيستي به اين ترتيبات امنيتي را مطرح كنند. نبايد فراموش كرد كه يكي از اصلي‌ترين موضوع‌هاي امنيتي در خاورميانه مساله اسراييل است. اگر قدرت‌هاي بزرگ جهاني مانند امريكا، بريتانيا و فرانسه قرار باشد كه هدايت گفت‌وگوها براي ترتيبات منطقه‌اي را بر عهده بگيرند، قطعا تلاش خواهند كرد پاي اسراييل را هم به اين گفت‌وگوها باز كنند كه چنين مساله‌اي قطعا براي جمهوري اسلامي ايران مورد تحفظ است و نمي‌تواند آن را بپذيرد. به اعتقاد من دستگاه ديپلماسي جمهوري اسلامي، بايد تا حدود زيادي نتايج و عواقب عملي شدن پيشنهاد ظريف براي ايجاد ترتيبات امنيت منطقه‌اي را در نظر بگيرد و با چشمي باز و پيش‌بيني عواقب چنين ابتكاري آن را پيگيري كند.

سیدعلی خرم،استاد دانشگاه