اتحادیه بزرگ منطقه‌ای؛ الزامات و امیدها

تدبیر24»نتشکیل یک اتحادیه بزرگ منطقه در محدوده آبراهه خلیج‌فارس و دریای عمان پیشنهادی است که رئیس جمهوری اسلامی ایران آن را در ادامه ایده مطرح شده پیشینش یعنی تلاش برای شکل‌گیری منطقه قوی‌تر مطرح کرده است.قطه اتکای این پیشنهاد یعنی تشکیل اتحادیه‌ای برای همکاری در موضوعات صنعتی، تجاری و گردشگری و همکاری در حوزه انرژی بر این اصل قرار دارد که چنین همکاری‌هایی می‌تواند بر کاهش تنش‌های دیپلماتیک در منطقه که تاکنون حاصلی جز جنگ و فجایع انسانی در پی نداشته، تأثیر بگذارد و نیز منطقه را در برابر اعمال نظر و مداخله قدرت‌های فرامنطقه‌ای تقویت کند.

با این حال ناگفته پیدا است که هر دو این اهداف بر برداری خطی حرکت نمی‌کنند، بلکه طبیعتاً در مداری قرار دارند که مقتضیات آن تأثیر متقابل سیاست بر اقتصاد و روابط فرامنطقه‌ای بر مناسبات منطقه‌ای است.

ایران در حالی با خیراندیشی پیشنهاد تشکیل اتحادیه منطقه‌ای را ارائه می‌کند که بسیاری از کشورهای پیرامون خلیج فارس به واسطه مناسبات اقتصادی، سیاسی و نظامی‌شان با قدرت‌های جهانی  نسبت به توسعه مناسبات خود با همسایه‌ای همچون ایران احساس بی‌نیازی می‌کنند و حتی این وهم را دارند که بهبود روابط‌شان با ایران ممکن است بر روابط فرامنطقه‌ای‌شان تأثیر نامطلوب بگذارد. با این حال می‌دانیم که حاصل این وضعیت تاکنون بیش از هر چیز خود را در رقابت‌های تسلیحاتی و صرف هزینه‌های گزاف برای خرید‌های صدها میلیارد دلاری از کشورهای غربی نشان داده است. در چنین وضعیتی فارغ از بازخوردهای احتمالی آتی باید گفت که  پیشنهاد رئیس جمهوری ایران به تنهایی امیدبخش است اما مستلزم فراهم آمدن برخی زمینه‌ها است.

این واقعیت که ایران بنای روابط بین‌المللی آینده خودش را بر پایه اعتدال، عقلانیت و توسعه اقتصادی گذاشته است، واقعیتی است که  اگر چه یک بار خود را در حل مسأله هسته‌ای نشان داده است اما باید برای کشورهای منطقه و حتی کشورهای خارج از منطقه  همچنان تبیین شود.

اگر چه باید گفت که توسعه همکاری‌های منطقه‌ای تا رسیدن به هدف غایی تشکیل اتحادیه منطقه‌ای حرکتی است مستلزم استمرار و گذر زمان اما پیش نیاز غیر قابل انکار آن اعتماد متقابل کشورهای منطقه به یکدیگر و احساس امنیت بیشتر ناشی از همکاری متقابل است. زیرا اگر کشوری احساس کند در اثر همکاری با کشور دیگر ممکن است وضعیت ثبات و قوت خود را از دست بدهد طبیعتاً در چنین روندی وارد نخواهد شد. همچنین برخلاف تصور اولیه تحقق این هدف صرفاً به بهبود روابط منطقه‌ای متکی نیست. بهبود روابط ایران با کشورهای غربی (به شمولیت همه کشورهای توسعه یافته و نه به معنای جغرافیایی آن) می‌تواند به واسطه دو نتیجه تحقق ایده اتحادیه بزرگ منطقه‌ای را تقویت کند. نخست آنکه کشورهای منطقه دیگر رابطه خود با ایران را در تقابل با دیگر مناسبات‌شان نخواهند دید.  همچنین این توسعه مناسبات سیاسی و اقتصادی این حس را در کشورهای منطقه ایجاد می‌کند که بخواهند به نوبه خود از بازار و امکانات ایران بهره‌مند شوند. فراهم شدن این پیش‌نیازها در داخل کشور نیز به اجماع نخبگان سیاسی نیازمند است. اینکه صدای واحدی از تریبون‌های تأثیرگذار کشورمان برای دعوت از کشورهای منطقه به همکاری و تنش‌زدایی شنیده شود، دست‌کم به حرکت تأثیرگذار ایران در این مسیر منتهی خواهد شد و باید امیدوار بود که دولت‌های حاکم بر دیگر کشورهای منطقه نیز با درک مزیت‌های این همگرایی قدمی به پیش بگذارند.