برداشت «مهریه» از مستمری

بر اساس آخرین آمار گرداوری شده ۵۹ درصد بازماندگان را همسران بازمانده و ۴۰ درصد را فرزندان بازمانده تشکیل می‌دهند. همچنین یک درصد بازماندگان مادران و ۰.۳ درصد را پدران تشکیل می‌دهند. استان تهران با ٢٣٥ هزار و ٩٣ بازمانده بیشترین آمار بازماندگان تحت پوشش تأمین اجتماعی را دارد و استان آذربایجان غربی با ١٢ درصد و استان کردستان با ١١ درصد افزایش تعداد بازماندگان دیگر استان‌هایی هستند که بیشترین رشد را در تعداد بازماندگان مستمری بگیر از سازمان تأمین اجتماعی دارند.
 

مستمری بازماندگان به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟

بازماندگان واجد شرایط بیمه شده متوفی در یکی از حالات زیر استحقاق دریافت مستمری بازماندگان را خواهند داشت:

در صورت فوت بیمه شده بازنشسته ( بند ١ ماده ٨٠ قانون )

در صورت فوت بیمه شده از کارافتاده کلی مستمری بگیر( بند ٢ ماده ٨٠ قانون )

- در صورت فوت بیمه شده‌ای که در ده سال آخر حیات خود حداقل حق بیمه یکسال کار، مشروط بر اینکه ظرف آخرین سال حیات حق بیمه ٩٠ روز کار را پرداخت کرده باشد.( اصلاحیه بند٣ ماده٨٠ قانون )

چنانچه بیمه شده فاقد شرایط مقرر در این بند باشد ولی حداقل ٢٠ سال سابقه پرداخت حق بیمه را قبل از فوت پرداخت کرده باشد. ( تبصره ٢ اصلاحیه بند٣ماده٨٠ قانون )

در صورتی که بیمه شده متوفی فاقد شرایط مقرر در این بند بوده لیکن دارای سابقه پرداخت حق بیمه بین یک تا ۲۰ سال باشد. (تبصره ٣ اصلاحیه بند٣ ماده ٨٠ قانون و قانون تعیین تکلیف تامین اجتماعی اشخاصی که ده سال و کمتر حق بیمه پرداخت کرده‌اند.)

در مواردی که بیمه شده در اثر حادثه ناشی ازکار یا بیماری‌های حرفه‌ای فوت کند. ( بند ٤ ماده ٨٠ قانون )

بازماندگان واجد شرایط متوفی که استحقاق دریافت مستمری را خواهند داشت عبارتند از:

- عیال دائم بیمه شده متوفی

- شوهر بیمه شده زن متوفی؛ مشروط بر اینکه اولاً تحت تکفل زن بوده و ثانیاً سن او از شصت سال متجاوز باشد و یا طبق نظر کمیسیون پزشکی موضوع ماده ٩١ قانون تامین اجتماعی از کارافتاده بوده و در هر حال مستمری از سازمان دریافت نکند.

- فرزند ذکور متوفی؛ به موجب مفاد بند ( ٢ ) ماده ٨١ قانون در صورتی که سن آن کمتر از هیجده سال تمام بوده و یا منحصراً به تحصیل اشتغال داشته یا به علت بیماری یا نقص عضو طبق گواهی کمیسیون پزشکی موضوع ماده ٩١ قانون تأمین اجتماعی قادر به کار شناخته نشود ، استحقاق دریافت مستمری بازماندگان را داشته لیکن به استناد مفاد بند ( ٣ ) ماده ٤٨ قانون حمایت خانواده از ۱۳۹۲/۲/۷ ( تاریخ لازم الاجرا شدن قانون حمایت خانواده ) حداکثر سن فرزند ذکور تا بیست سالگی ( حداکثر ١٩ سال تمام) تغییر و پس از آن منحصرا ً در صورت اشتغال به تحصیل در مقاطع دانشگاهی تعیین شده و یا اینکه معلول ازکارافتاده نیازمند شناخته شود.

- فرزند اناث متوفی در صورتی که فاقد شغل و شوهر باشد.

- فرزند خوانده؛ در اجرای قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست مصوب مجلس شورای اسلامی و آئین نامه اجرایی هیات وزیران، فرزندخوانده در حکم فرزند حقیقی بوده و از کلیه حقوق و مزایای قانونی بهره مند خواهد شد.

- پدر و مادر متوفی؛ در صورتی که اولاً تحت تکفل او بوده، ثانیاً سن پدر از ۶۰ سال و سن مادر از ۵۵ سال تجاوز کرده باشد و یا آنکه به تشخیص کمیسیون پزشکی موضوع ماده ٩١قانون تأمین اجتماعی از کارافتاده باشند و در هر حال مستمری از سازمان دریافت نکنند. لازم به ذکر است در صورت فوت مادر و پدر که هر دو بیمه پرداز سازمان بوده‌اند، فرزندان آنان می‌توانند با رعایت سایر شرایط از هر دو مستمری تواماً استفاده کنند.

سهم مستمری هر یک از بازماندگان بیمه شده متوفی

ماده ٨٣ قانون تامین اجتماعی، سهم مستمری هر یک از بازماندگان بیمه شده متوفی را به صورت کامل مشخص کرده است. بر اساس این قانون میزان مستمری همسر بیمه شده متوفی معادل ۵۰ درصد مستمری استحقاقی بیمه شده است و در صورتی که بیمه شده مرد دارای چند همسر دائم باشد مستمری به تساوی بین آنها تقسیم می شود.

میزان مستمری هر فرزند بیمه شده متوفی نیز معادل ۲۵ درصد مستمری استحقاقی بیمه شده‌است و درصورتی که پدر و مادر را از دست داده باشد، مستمری وی دوبرابر میزان مذکور خواهد بود. میزان مستمری هر یک از پدر و مادر بیمه شده متوفی نیز معادل ۲۰ درصد مستمری استحقاقی بیمه شده است.

مجموع مستمری بازماندگان بیمه شده متوفی نباید از میزان مستمری استحقاقی تجاوز کند. هرگاه مجموع مستمری از این میزان تجاوز کند سهم هر یک از مستمری بگیران به نسبت تقلیل داده می‌شود. در این صورت اگر یکی از مستمری بگیران فوت شود یا فاقد شرایط استحقاقی دریافت مستمری شود، سهم بقیه آنان با توجه به تقسیم بندی مذکور در این ماده افزایش خواهد یافت و در هر حال بازماندگان بیمه شده از صدرصد مستمری بازماندگان متوفی استفاده خواهند کرد.

بهره‌مندی فرزندخوانده از مستمری بازماندگان

در اجرای قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب ٩٢/٧/١٠ مجلس شورای اسلامی و آئین نامه اجرائی مصوب ٩٤/٤/١٤ هیات وزیران ، فرزندخوانده در حکم فرزند حقیقی بوده و از تمامی حقوق و مزایای قانونی بهره مند خواهد شد.

بر این اساس، فرزند خوانده دختر تا مادامی که اشتغال نداشته یا ازدواج نکرده باشد از مستمری بازماندگان برخوردار خواهد شد و فرزند خوانده پسر نیز تا پس از رسیدن به سن بیست سالگی، منحصراً در صورت اشتغال به تحصیل در مقاطع دانشگاهی می توانند از مزایای مستمری بازماندگان بهره مند شوند.

امکان برداشت مهریه از مستمری وجود ندارد

امکان توقیف مستمری برای پرداخت بدهی متوفی وجود ندارد

مستمری، مایملکی نیست که بیمه‌شده در زمان زنده‌ بودن بتواند در مورد آن وصیت کند و به‌وسیله آن، عده‌ای از بازماندگان را انتخاب و عده‌ای دیگر را محروم کند. مستمری در چارچوب قوانین و مقررات موضوعه به بازماندگان تعلق می‌گیرد و شرایط برخورداری و افراد برخوردار از آن را قانون تامین‌اجتماعی تعیین کرده است.

 با توجه به این که مستمری بازماندگان جزء  ماترک محسوب نمی‌شود، بنابراین امکان پرداخت مهریه از طریق آن وجود ندارد. نظریه  سال ۸۴ اداره کل حقوقی قوه‌قضائیه در این زمینه می‌گوید: «آنچه بعد از فوت کارمند و به مناسبت فوت او طبق قانون درباره ورثه یا افراد تحت تکفل او برقرار می‌شود، از شمول مقررات ارث، خارج است.»

همچنین با توجه به روح کلی حاکم بر قانون تامین‌اجتماعی و به این جهت که مستمری به منظور کمک به عائله بیمه‌شده متوفی و در جهت امرار معاش آنها برقرار و پرداخت می‌شود و همچنین به لحاظ این که مستمری بازماندگان داخل در ترکه نمی‌شود، لذا موضوع توقیف و برداشت از آن برای پرداخت دیون متوفی قانونا مجاز نیست و حقی که قانون برای بازماندگان مقرر کرده است، از توقیف مصون خواهد بود.

آیا پاداش آخر سال و پاداش پایان خدمت، در صورت فوت بیمه شده جزء ماترک محسوب می‌شود؟

به‌طور کلی، آنچه به عنوان طلب زمان حیات کارگر متوفی به ورثه‌اش تعلق می‌گیرد، جزء ماترک او محسوب می‌شود، مانند طلب کارگر متوفی بابت پاداش آخر سال (عیدی) که جزء ماترک اوست و طبق مقررات ارث، باید به ورثه وی پرداخت شود. طبق مقررات قانون کار، مطالبات کارگر بابت سنوات پایان خدمت، عیدی پرداخت‌نشده و معادل ریالی مرخصی‌های استفاده‌نشده با فوت کارگر، باید به ورثه وی پرداخت شود.

بنابراین مطالبات کارگر از کارفرما تا زمان فوت، از جمله حقوق مالی‌ای است که جزئی از ترکه حین فوت است و باید طبق مقررات مربوط به ارث، بین وراث تقسیم شود اما آنچه بعد از فوت کارگر و به مناسبت فوت او طبق قانون درباره ورثه یا افراد تحت تکفل او برقرار می‌شود، از شمول مقررات ارث خارج است.