آن سوي ديوار فرات

تدبیر24»نشست ديروز روساي جمهور تهران، آنكارا و مسكو در شرايطي برگزار شد كه مي‌توان عنوان كرد برخلاف ادعاي برخي رسانه‌ها در مورد فقدان زمينه مشترك در همكاري ميان سه كشور، همكاري‌هاي سه‌جانبه ايران، تركيه و روسيه تاكنون با موفقيت به بخشي از اهداف خود رسيده است. ايجاد مناطق كاهش درگيري، از بين بردن احتمال رويارويي ميان نيروهاي متحد ايران با نيروهاي تركيه يا روسيه با تركيه و نگاه داشتن سطح درگيري‌ها ميان دولت و نيروهاي مخالف در يك سطح مشخص از جمله دستاوردهاي اين همكاري سه‌جانبه بود.

از اكنون نمي‌توان پيش‌بيني كرد كه آينده سوريه به چه سويي حركت خواهد كرد. در حال حاضر با توجه به عمليات نظامي تركيه در خاك سوريه، سياست جلوگيري از رويارويي دمشق با آنكارا در مرز خطرناكي قرار دارد.

آنكارا ديروز ميزبان كشورهايي بود كه در حال حاضر قدرت‌هاي اصلي در غرب فرات محسوب مي‌شوند، اما در شرايطي كه تحولات بين‌المللي به سمت يك جنگ سرد تازه ميل مي‌كند، ممكن است رودخانه فرات، همانند دهه‌هاي گذشته مانند ديوار برليني تازه ظهور كند كه مذاكرات اين سوي ديوار، با آن سوي آن متفاوت است. به اين دليل كه به جز سه كشور ايران، تركيه و روسيه، بازيگران ديگري نيز در سوريه حضور دارند، نمي‌توان با قطعيت پيش‌بيني كرد كه حتي در صورت توافق كامل سه كشور، شرايط كاملا مطابق برنامه پيش رود. استمرار درگيري ميان كردها و تركيه، يا احتمال رويارويي دولت مركزي سوريه با تركيه و همچنين حضور امريكا مي‌تواند مسائلي باشد كه از حوزه اراده مشترك روحاني، پوتين و اردوغان خارج باشد. در عين حال نبايد فراموش كرد كه هر چند سه كشور در زمينه كاهش تنش در سوريه با يكديگر همكاري مي‌كنند، اما در مورد آينده سوريه هنوز نتيجه مشتركي به ويژه ميان تهران و آنكار از يك سو و دمشق و آنكارا از سوي ديگر، به وجود نيامده است.

واقعيت اين است كه در سوريه بازيگرهاي متعددي حضور دارند، در بخش‌هايي ممكن است دو بازيگر يا چند بازيگر در مقطعي منافع مشتركي داشته‌باشند و در موضوعات و مسائلي با هم تضاد داشته‌باشند. عمده‌ترين هدفي كه تركيه در سوريه دنبال مي‌كند، در حال حاضر جلوگيري از شكل‌گيري يك موجوديت سياسي با هويت كردي است. به همين دليل تركيه براي پيشبرد اهدافش در اين زمينه هم با امريكا درگير شده، هم با دولت سوريه و هم با كردها. اين هدف بلافاصله تركيه، باعث مي‌شود كه بيش از هر يك از ديگر قدرت‌هاي ديگر منطقه مايل به همكاري و توافق با كشورهاي ديگر باشد، به ويژه با ايران كه منافع مشتركي با ايران و عراق در زمينه كردها دارد.

روساي جمهوري ايران، تركيه و روسيه بار ديگر اعلام كردند كه معتقدند مساله سوريه راه‌حل نظامي ندارد، اما هنوز معلوم نيست آيا عزم و اراده براي راه‌حل سياسي در مورد آينده سوريه در ميان ديگر بازيگران حاضر در اين كشور، چه كشورهاي عربي و چه امريكا و اروپا، وجود دارد يا نه.

امروز هنوز هيچ چشم‌اندازي براي يك توافق چندجانبه و اجراي راهكار سياسي در مورد آينده سوريه وجود ندارد. در اين شرايط قضاوت در مورد آينده سوريه ناممكن است. شاهد بوديم كه پيش از نشست سه‌جانبه روساي جمهور در تركيه، خبري مبني بر تمايل رييس‌جمهور فرانسه براي شركت در اين نشست اعلام شد. مي‌دانيم كه فرانسه يكي از بازيگران در سوريه محسوب مي‌شود، اما اصلي‌ترين بازيگران در شرايط كنوني سوريه، روسيه و امريكا هستند. يك توافق بزرگ در مورد آينده سوريه، به همكاري ميان مسكو و واشنگتن نياز دارد، اما شاهديم كه روابط ميان غرب و روسيه به‌شدت رو به تيرگي مي‌رود و يك نوع جنگ سرد در حال شكل‌گيري است. در چنين شرايطي به نظر مي‌رسد كه اختلافات سياسي ميان مسكو و غرب، به شكاف بيشتر و جبهه‌بندي‌هاي تازه در سوريه منجر شود و بدترين سناريو در اين حالت اين است كه سوريه به سرنوشت آلمان بعد از جنگ جهاني دوم دچار شود و تا مدت طولاني به دو منطقه تحت نفوذ شرق و غرب تقسيم شود. همان طور كه امروز شاهديم امريكا به عنوان قدرتي كه در مذاكرات آنكارا حضور نداشت، در شرق رودخانه فرات، دژ نفوذ‌ناپذيري به عنوان منطقه تحت نفوذ خود ايجاد كرده است.

تلاش تركيه اين است كه حتي در شرايط كنوني هم بين دو طرف، بازي دوگانه‌اي انجام دهد، هم با امريكايي‌ها همكاري كند و هم با روس‌ها. تركيه وضعيت بسيار خاصي در بحران سوريه دارد. در حال حاضر تنها قدرت حاضر در سوريه كه مرز مشترك طولاني با اين كشور دارد، تركيه است. شرايط تركيه، با ايران، روسيه و امريكا كاملا متفاوت است و در هر حالتي در آينده سوريه بازيگر مهمي خواهند بود، به خصوص كه الآن در آنجا حضور نظامي دارند. در واقع مي‌توان گفت كه همين همكاري سه جانبه ميان رهبران ايران، تركيه و روسيه باعث شده است كه به نوعي از سوي تهران و مسكو در برابر حمله تركيه به عفرين، چشم‌پوشي صورت بگيرد. به نظر مي‌رسد كه تركيه به ازاي دريافت چراغ سبز براي تصرف عفرين، تا حدي حمايت خود را از شورشيان مستقر در غوطه‌شرقي دمشق كاهش داد كه عملا باعث شد، دولت مركزي بتواند اطراف پايتخت را از شورشيان پاكسازي كند.

در شرايط كنوني سوريه به سه بخش تقسيم شده است. بخشي در اختيار تركيه، بخشي در اختيار امريكا و بخشي با حمايت ايران و روسيه در اختيار دولت سوريه است.

بايد در ادامه تحولات ديد كه بعد از ٧ سال بحران و جنگ در سوريه، آيا اين قدرت‌ها آمادگي خواهند داشت كه به يك توافق با هم برسند يا همچنان شاهد خواهيم بود كه درگيري‌ها در سطوح پايين‌تر ادامه پيدا مي‌كند تا يك طرف بتواند بقيه مخالفانش را شكست دهد و به تنهايي آينده سوريه را شكل دهد؟

قاسم محبعلی،کارشناس