توانمندی‌های اروپا برای حفاظت از برجام

تدبیر24» این پیشنهاد‌ها اهمیت دارند زیرا به نحو زیرساختی نشان دهنده اراده سیاسی اروپا در پایبندی به توافق هسته‌ای و جدا کردن راه خود از دولت امریکا است. رویکردی که از سوی برخی نخبگان اروپایی با عنوان شکاف در روابط دو سوی آتلانتیک تعبیر شده است. هر چند مشخص نیست که این اراده سیاسی تا چه حد می‌تواند در برابر هزینه‌هایی که امریکا قصد دارد بر روابط اقتصادی کشورها با ایران تحمیل کند ایستادگی کند.

اروپا تجربه  چنین رویارویی را همچنان که در طرح پیشنهادی وزیر دارایی فرانسه مطرح شده است، با تدوین قوانین بازدارنده برای مقابله با تحریم‌های خارج از قلمرو برای ایجاد امکان برقراری رابطه اقتصادی با کوبای تحت تحریم امریکا در دهه 90 میلادی از سر گذرانده است. با این حال شاید نتوان شرایط تحریم ایران را با تحریمی که علیه کوبا اعمال می‌شد یکسان دانست. زیرا اگرچه امریکا کوبا را تحریم  اقتصادی کرده بود اما روابط سیاسی‌هاوانا - واشنگتن به تیرگی رابطه امریکا و ایران نبود و همین شرایط را متفاوت می‌ساخت.

واقعیت دیگر آن است که دولت‌های اروپایی کمتر در سرمایه‌گذاری اقتصادی در ایران فعال بوده‌اند و بار این روابط بیشتر بر دوش شرکت‌های خصوصی قرار داشته است که در برابر سیاست‌های تنبیهی تحریم‌های امریکا آسیب‌پذیرند و لاجرم در این میان نه از اراده سیاسی اروپا بلکه از منافع خود پیروی می‌کنند. با این حال این گزاره به آن معنا نیست که کشورهای اروپایی برای اجرایی ساختن خواست خود مبنی بر حفاظت از برجام در برابر بدعهدی امریکا دست و پا بسته‌اند. بلکه ساز و کارهای قابل طرح‌ریزی می‌تواند این خواست را عملیاتی کند.

تشکیل یک صندوق مالی بیمه کننده برای حمایت از شرکت‌های فعال در ایران در برابر جریمه‌ها و تحریم‌های امریکایی یکی از راه حل‌ها است. کشورهای اروپایی همچنین می‌توانند با ایجاد خط اعتباری میان دولت‌های خود با ایران  راه را بر اعمال فشار امریکا بر شرکت‌های خصوصی از طریق تحریم و جریمه سد کنند. تضمین چنین خط اعتباری در دست اتحادیه اروپا است و شرکت‌ها می‌توانند براحتی از محل این اعتبار با ایران معامله کنند و در مقابل ایران به سیستم بانکی آنها متعهد خواهد شد.

تشکیل دفتر اروپایی مشابه «اوفک»، دفتر کنترل دارایی‌های خارجی در امریکا، نیز پیشنهاد دیگری است که مطرح شده است. می‌دانیم که اوفک دفتری است که تمامی معاملات و مبادلات مالی و تجاری با ایران را رصد می‌کند و آن مواردی که مربوط به تحریم‌ها و غیرمجاز است را شناسایی می‌کند. اوفک  در قرارداد با کشورهای مختلف نیروهای اجرایی  را در آن کشورها فعال می‌کند و در مواجهه با موارد ناقض تحریم از  ضمانت‌های اجرایی مؤثری همچون جریمه‌های مالی بهره می‌برد. بنابراین کاربرد اوفک یک کاربرد تنبیهی است. اما آنچه در پیشنهاد اخیر طرف‌های فرانسوی مطرح شده است اگر چه در وجه رصد مراودات مالی و تجاری با اوفک مشابهت دارد اما آنچنان که توصیف شده در راستای حمایت از تجارت با ایران و تضمین  سیاست‌های اروپا در حمایت از برجام می‌تواند طرح‌ریزی شود.

این همه اقداماتی است که برای برآورد تأثیرات‌شان در تضمین و تأمین منافع ایران از برجام نیازمند بررسی‌های حقوقی دقیق و کارشناسانه است و نمی‌توان براحتی درباره اثرگذاری‌شان اظهار نظر کرد. ما پیش از این کمتر تجربه چنین ارزیابی‌هایی را در حوزه حقوق و تجارت بین‌الملل داشته‌ایم. به باور نگارنده برای چنین ارزیابی حتماً به دفاتر حقوقی خارج از کشور نیازاست. دفاتر حقوقی که می‌توانند این تضمین‌ها را در چارچوب ظرفیت قوانین اروپا سبک و سنگین کنند و بر آنها مهر تأیید بزنند.