واکاوی تصمیم ماندن در برجام

تدبیر24»مساله اول موضوع شکایت و پیگیری نقض عهد آمریکا از سوی ایران است؛ در این خصوص باید گفت در توافق نامه برجام مکانیزمی برای رسیدگی به شکایات و اختلافات پیش‌بینی شده است؛ به عبارت دیگر کمیسیونی متشکل از وزرای خارجه یا نمایندگان وزرای خارجه کشورهای ذی‌نفع (ایران و کشورهای 1+5) ایجاد شد تا هرگاه نقض عهدی از سوی هر یک از اعضا مشاهده شد، پیگیری شود و چنانچه تخطی از سوی هر یک از طرفین اثبات شود، چنانچه تذکرات مفید فایده نبود و کشور خاطی از ادامه نقض توافق‌نامه خودداری نکند،موضوع به شورای امنیت ارجاع داده شود. در نهایت این مسأله باید در شورای امنیت پیگیری و تصمیم‌گیری شود. حال این سوال مطرح می‌شود که آیا ایران می‌تواند با توسل به این گزینه، شکایتی علیه آمریکا مطرح کند؟ در پاسخ باید گفت ایران می‌تواند در گام اول موضوع را در کمیسیون برجام مطرح کند اما این شکایت قطعا در گام دوم به سرانجامی نخواهد رسید؛ چراکه آمریکا از اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل است و حق وتو دارد؛ لذا حتی اگر در شورای امنیت هم محکوم شود، می‌تواند با توسل به حق وتو خود مانع از آن شود که قطعنامه‌ای علیه کشورش به تصویب برسد. این موضوع در مورد گرفتن غرامت از آمریکا نیز صدق می‌کند. نکته دیگر این است که آیا برجام با خروج آمریکا هویتش از بین رفته است و باید آن را تمام شده انگاشت؟ در پاسخ باید گفت این توافقنامه یک توافقنامه چندجانبه است. لذا ادامه پیدا کردنش متوجه شش کشور دیگر می‌شود. به عبارت دیگر چنانچه پنج کشور اروپایی بتوانند منافع برجام را تامین کنند به‌گونه‌ای که ضمانت‌های لازم به طرف ایرانی داده شود که تمام تحریم‌هایی که قول لغو آنها داده شده بود، اجرایی شود، می‎توان برجام را ادامه داد. اما باز یک مشکل اساسی وجود دارد و آن این است که عمده شرکت‌های اروپایی خصوصی، تحت فرمان و نظر دولت‌ها نیستند، آنها به سهامداران خود باید پاسخگو باشند و نه دولت‌هایشان. بنابراین خیلی نمی‌توان چشم امیدی داشت. با همه این تفاسیر تنها نقطه امیدی که باقی می‌ماند این است که دولت‌های اروپایی خودشان ضرر و زیان شرکت‌هایشان را از این جهت که ممکن است مشمول تحریم‌های آمریکا شوند، تقبل کنند. از این بابت هم خیلی رویکرد کشورها واضح نیست. مضاف بر اینکه ممکن است شرکت‌ها خواستار آن شوند که ضرر و زیان در بخش‌های دیگری که تحریم‌ها می‌تواند بر منافع آنها تاثیر بگذارد نیز تامین شود. لذا با این تفاسیر چندان نمی‌توان به این مسیر دل بست. وقتی به همه این توصیفات نگاه می‌کنیم؛ یک سوال باقی می‌ماند و آن اینکه آیا ماندن در برجام پس از خروج آمریکا از آن، به‌صلاح کشور بود؟ پاسخ این سوال مثبت است، چرا که اگر ایران از برجام خارج می‌شد، دوباره بهانه‌ها به دست طرف مقابل می‌افتاد تا موضوع ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد بازگردد. در نتیجه شرایط به قبل از برجام باز می‌گشت و قطعا شرایط کشور به نقطه‌ای می‌رسید که بار دیگر جهان علیه ایران اجماع می‌کرد. بنابراین از آنجایی که ما نمی‌خواهیم به قبل از برجام بازگردیم، تصمیم دولت ایران برای ماندن در توافق نامه هسته‌ای موسوم به برجام، بهترین تصمیم بود.

داوود آقایی، استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران