ملاقات نزدیک با مریخ

قرنها دانشمندان مریخ را سیاره ای می‌دانستند که احتمال حیات در آن بیش از سایر کرات منظومه شمسی است. پس از زهره با جوی طوفانی و ابر غلیظی که دیدار آنرا ناممکن می سازد مریخ نزدیک ترین سیاره به کره زمین می‌باشد. بر خلاف ناهید، بهرام با تلسکوپ قابل مشاهده است. قطبین این کره در تصاویر به خوبی دیده می‌شوند، رنگ سطح مریخ از دید زمینیان متغییر است و همین باعث شده بود که ستاره شناسان تا مدت‌ها تصور کنند تغییرات در اثر آب شدن یخ‌های قطبی در فصل بهار و جاری شدن رودخانه‌ها به سوی خط استوا و در نتیجه روئیدن گیاهان است اما با رسیدن عکس‌های کاوشگر مارینر-۴ به مریخ این حقیقت آشکار شد که بهرام پوشیده از پستی و بلندی‌هایی شبیه ماه است و هیچ نشانه‌ای از آب در آن وجود ندارد.

مارینر-۴ که در ۲۸ نوامبر ۱۹۶۴ سکوی شماره ۱۲ مرکز پرتاب‌های فضایی کاناورال را موشکی از نوع اطلس دی ترک کرد ۲۶۰ کیلوگرم وزن داشت. این کاوشگر در حقیقت نسخه پشتیبان (نمونه دومی که معمولاً برای شرایط اضطراری ساخته می‌شود) مأموریت شکست خورده مارینر-۳ بود. بدینسان دانشمندان توانستند در تنها پنجره برای سفر به مریخ که تا یک ماه بعد از پرتاب مارینر-۳ باز بود، دوباره شانس خود را امتحان کنند. اگر آنها این پنجره پرتاب را از دست می‌دادند می‌بایست زمان نسبتاً طولانی را در انتظار موقعیت پرتاب مناسب بعدی به انتظار می‌نشستند. آنها این شانس بزرگ را از دست نداده و مارینر-۴ را به سمت مریخ پرتاب کردند.

چهار سری باتری خورشیدی که به شکل پره‌های آسیاب بادی در اندازه ۹۰-۱۷۴ سانتیمتر نیروی مورد نیاز دستگاه های علمی مارینر-۴ را تأمین می‌کرد یک باتری قابل شارژ با قدرت ۱۲۰۰ وات-ساعت برای مانورها، همچنین نیروی ذخیره در آن قرار داشت. سامانه پیشبری ناو از طریق ۴ لوله خروجی که قدرتی معادل ۲۲۲ نیوتن داشت حرکت ناو را در زمان‌های لازم تأمین می کرد. اطلاعات به دست آمده از طریق امواج کوتاه به طور مستقیم به زمین ارسال می‌شد در عین حال بر روی یک سامانه ویژه با قدرت حافظه ۲۴/۵ میلیون بایت ضبط می‌شد که بعداً ارسال شود.

مارینر-۴ به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده بود که به محض رسیدن به سیاره سرخ شروع به عکاسی از آن کند و تصاویر به‌دست آمده را در نوارهای مغناطیسی مخصوصی ضبط و در فرصت مناسبی پس از گذر از کنار مریخ، آنها را برای ارسال به زمین دوباره پخش کند. در واقع مریخ تنها برای ۵ دقیقه در دید مارینر-۴ قرار داشت که بخش بزرگی از این زمان کوتاه را در پشت مریخ نسبت به زمین می‌گذراند. از این رو فرصت کافی برای عکاسی و ارسال همزمان آنها به زمین وجود نداشت.

 این کاوشگر پس از ۲۲۸ روز فضاپیمایی در ۱۴ ژوئیه ۱۹۶۵ (۲۳ تیر ۱۳۴۴) به محدوده مریخ رسید و بین ساعت های ۲۱۱۲ تا ۲۳۰۹ به عکسبرداری پرداخت. گرچه سامانه‌های این کاوشگر نتوانست به کار خود ادامه دهد اما اطلاعات ضبط شده از مریخ بعدا در قالب ۲۱ عکس به زمین فرستاده شد و همین تصاویر به عنوان نخستین عکس‌های از فاصله نزدیک از مریخ، تخیلات وجود کانال‌های آب رسانی و زمین‌های سرسبز مریخ را از بین برد و نشان داد که این سیاره خشک و بی آب و علف است. در این عکس‌ها بیابان‌های وسیع با تپه‌های نه چندان بلند و علائمی شبیه به گردباد وجود داشت.

دکتر لاتیون استاد فیزیک دانشگاه کالیفرنیا و یکی از اعضای گروه گارشناسان علمی بررسی داده های مارینر بعد از دریافت تصاویر مریخی اعلام کرد که در سطح این سیاره هیچ اثری از کانال های آب و راه ها و جاده های طولانی وجود ندارد.

وی طی مصاحبه‌ای مطبوعاتی گفت: "ما گمان می کنیم علائمی را بر روی مریخ دیدیم که هیچکس قبلا آنها را مشاهده نکرده است. این عکس ها که از ۱۶ هزار کیلومتری مریخ گرفته شده شامل مساحتی قریب به ۵۰۰ کیلومتر مربع است. نیمی از عکس ها سطح درخشان مریخ را نشان می‌دهد و نیم دیگر آسمان تیره آن را. کوچکترین نقطه های روی این تصاویر شامل مناطقی به طول ۵ کیلومتر است و به همین دلیل نمی توان آنها را دقیق دانست. برخی پدیده ها شبیه آتشفشان های ماه نیز در عکس ها دیده می شود."

سامانه عکاسی دیجیتال مارینر

این عکس ها به صورت نقطه هایی با تفاوت ۶۴ طیف رنگی از سفید تا سیاه به زمین ارسال می گردید و شامل حدود ۵ میلیون علامت رادیویی بود. این علایم در زمین توسط یک مبدل الکترونیک با هم ترکیب و به عکس تبدیل می‌شدند. انتقال اطلاعات مربوط به عکس‌ها زمان زیادی می‌برد و هر عکس هشت ساعت و نیم وقت می‌گرفت. در بین ارسال عکس ها مارینر، به مدت ۹۰ دقیقه اطلاعات علمی و خبرهایی درباره خود را به زمین می‌فرستاد.

آنتن و سامانه های ارتباطی در کالیفرنیا، آفریقای جنوبی و استرالیا, که به دستگاه های تقویتی نیرومند مجهز بودند علائم رادیویی سفینه مریخ نورد را ثبت و ضبط و سپس به مرکز علمی در پاسادنا مخابره می کردند. نخستین عکس فرستاده شده توسط مارینر-۴ بیابان روشن رنگی را نشان می داد که "آمازونیس" نامگذاری شد. در این بیابان هیچگونه عوارضی جز چند تپه کوتاه دیده نمی شد.

نکته های جالب پرواز مارینر-۴

از نکته های جالب پرواز مارینر-۴ شکستن رکورد مریخ نورد مارس روسیه بود که چند ماه قبل از ۱۰۶ کیلومتری مریخ عبور کرد.

 کل هزینه انجام شده برای سفر مارینر-۴ حدود ۸۳ میلیون دلار بود. ارتباط با مارینر-۴ تا ۲۱ دسامبر ادامه داشت و این سفینه ۲/۵ میلیون بایت اطلاعات به زمین فرستاد.

علیرغم اثبات باطل بودن نظریه کانال و جاده های مریخی، برخی همچنان پافشاری می کردند که حیات در این سیاره وجود دارد.