روندها و چشم‌‌‌انداز اقتصاد دیجیتال در ۲۰۲۵

تدبیر24» محمدمهدی محمدی ( پژوهشگر حوزه استراتژی) - اقتصاد دیجیتال با تعریف سازوکارهای اقتصادی مبتنی بر داده و فناوری، به یکی از مهم‌ترین عناصر ساختار اقتصادی جهانی تبدیل شده است. این مفهوم نه تنها شامل تجارت الکترونیک می‌شود، بلکه به تمامی ابعاد استفاده از فناوری‌های دیجیتال در زندگی روزمره، از مبادلات مالی تا ارتباطات، پرداخته و تأثیر قابل توجهی بر رفتارهای اجتماعی، فرآیندهای مدیریتی و ساختارهای زیرساختی جوامع دارد. با پیشرفت‌های مداوم و ظهور فناوری‌های نوآورانه، به‌ویژه در حوزه‌های هوش مصنوعی، بیگ دیتا، اینترنت اشیاء و بلاک‌چین، تحولات عمیق‌تری در بازارهای جهانی و شکل‌گیری مدل‌های کسب‌وکار جدید مشاهده می‌شود.

سازمان همکاری های دیجیتال ( DCO) در آخرین گزارش خود به بررسی روندهای کلیدی و درحال شکل گیری در اقتصاد دیجیتال پرداخته و تاثیرات آن تا پایان سال 2025 را پیش بینی کرده است که خلاصه ای از مهمترین بخش های آن و نکات مفهومی مورد نظر در این گزارش و توضیحاتی مناسب برای درک بیشتر این مهم را به قلم نگارنده بیان میکنیم.

تاریخچه اقتصاد دیجیتال به ابتدای دهه 1990 برمی‌گردد که نخستین وب‌سایت‌ها و اینترنت‌های تجاری آغاز به کار کردند. با پیشرفت فناوری اینترنت و افزایش دسترسی به آن از سال 2000، تجارت الکترونیک به سرعت رشد کرد. با ظهور شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های موبایلی،‌ به‌ویژه در سال‌های 2010 و بعد از آن، نحوه ارتباط و خرید و فروش کالاها و خدمات تغییر کرد و مفهوم اقتصاد مشترک بر پایه‌های جدیدی شکل گرفت. به‌علاوه، با ظهور فناوری‌های کلیدی همچون بلاک‌چین، داده‌های کلان و هوش مصنوعی، اقتصاد دیجیتال به سمت یک تحول بنیادی حرکت کرد. این تغییرات نه تنها شیوه‌های خرید و فروش را تغییر دادند، بلکه روابط اجتماعی و ساختارهای اقتصادی نیز تحت تأثیر آن قرار گرفتند.

اقتصاد دیجیتال تأثیرات عمیقی بر زندگی اجتماعی و اقتصادی داشته و دارد که از مهمترین آن میتوان به دسترسی به بازارها حتی فراتر از مرزهای محلی، افزایش شفافیت در اطلاعات و عملکردها به ویژه در سیستم‌های مالی و دولتی و افزایش سطح اعتماد عمومی و در نهایت بهبود کیفیت زندگی اشاره کرد.

روندهای اقتصاد دیجیتال در سال 2025

روندهای اقتصاد دیجیتال  در سال جاری میلادی را می توان در سه موضوع کلی دسته بندی کرد، اکوسیستم‌های هوشمند پایدار، جوامع توانمند، اعتماد و امنیت که در ادامه به تشریح هر کدام می‌پردازیم:

اکوسیستم‌های هوشمند پایدار

اکوسیستم‌های هوشمند متشکل از شبکه‌هایی هستند که فناوری‌های دیجیتال را در سطح وسیع به کار می‌برند تا عملیات را بهینه‌سازی کنند و بهره‌وری را افزایش دهند. این اکوسیستم‌ها شامل اینترنت اشیاء (IoT)، هوش مصنوعی (AI) و یادگیری ماشین (ML) می‌شوند. از روندهای فعلی که در این حوزه وجود دارد می‌توان به استقرار هوش مصنوعی تخصصی، در دسترس و محلی شده، گسترش اتصال جهانی بواسطه توسعه 5G ، تقویت اقتصاد دیجیتال پایدار و تقویت اکوسیستم داده های مشترک اشاره کرد که روندهای نوظهور در این حوزه دو مورد است. اولی استقرار سیستم های خودمختار و دومی جمع آوری و تولید داده های نوظهور می باشد.

جوامع توانمند

فناوری‌های دیجیتال به جوامع این امکان را می‌دهند که با همدیگر ارتباط برقرار کرده و از آن بهره‌برداری کنند. این روند به شکل‌گیری جوامع پویا و فعال کمک می‌کند. از روندهای فعلی که در این حوزه وجود دارد می‌توان به تجربیات بیش از حد شخصی سازی شده، ایجاد مهارت های دیجیتال و یادگیری مستمر، شتاب دادن به اکتشافات علمی، تقویت دیجیتالی شدن خدمات مالی، فرهنگ های دیجیتالی درحال تحول، ارتباطات اجتماعی و رفتارها اشاره کرد که روند نوظهور در این حوزه،  استقبال از تجارب ترکیبی است. به این معنی که تجربیات بیشمار در حوزه های مختلف دانشی، صنعتی و عملیاتی به راحتی در دسترس عموم قرار گیرد و خود این امکان باعث توسعه دانش و انتقال و درک عمق تر تجربیات شود.

اعتماد و امنیت

با توجه به افزایش تهدیدات سایبری و نگرانی‌های حریم خصوصی در دنیای دیجیتال، اهمیت اعتماد و امنیت به شدت افزایش یافته است. از روندهای فعلی که در این حوزه وجود دارد می‌توان به حاکمیت دیجیتال در حال تحول، افزایش منابع برای امنیت سایبری و پیشبرد سیاست‌های صنعتی برای اقتصاد دیجیتال با تخصیص بودجه استراتژیک، مشوق‌های سرمایه‌گذاری و چارچوب‌های سیاست برای اقتصاد دیجیتال اشاره کرد که روندهای نوظهور در این حوزه، آماده شدن برای عصر کوانتومی، تضمین دنیای دیجیتالی ایمن و فراگیر برای کاهش نابرابری های اجتماعی-اقتصادی و در نهایت نظارت بر هوش مصنوعی فوق هوشمند به دلیل به وجود آمدن چالش های استقرار سیستم های هوشمند خواهد بود.

اقتصاد دیجیتال با تمام چالش‌ها و فرصت‌هایش، به عنوان یک محرک کلیدی برای تحول در زندگی اقتصادی و اجتماعی ما عمل می‌کند. نیاز به سیاست‌گذاران و مدیران کسب‌وکار برای آماده‌سازی استراتژی‌هایی که بتوانند با این تغییرات خود را تطبیق دهند و از فرصت‌ها بهره‌برداری کنند، به شدت احساس می‌شود.

تحولات آینده می‌تواند به شکل‌گیری یک جامعه پایدارتر، هوشمندتر و متصل‌تر کمک کند. جامعه‌ای که در آن افراد، با دسترسی به اطلاعات و فناوری‌های نوین، می‌توانند در پیشرفت خود و همچنین در بهبود کیفیت زندگی دیگران مشارکت داشته باشند.

این گزارش بر پتانسیل بی‌سابقه اقتصاد دیجیتال برای هدایت نوآوری و رشد در سال 2025 تاکید می‌کند. بگونه ای که پیش‌بینی می‌شود که این اقتصاد سه برابر سریع‌تر از کل اقتصاد جهانی گسترش یابد. با این حال، روندها به طرق مختلف بر بخش ها، صنایع، مناطق و افراد تأثیر می گذارد و همچنین چالش های جدیدی مانند امنیت سایبری، محرومیت دیجیتال و پایداری زیست محیطی را ایجاد می کند.

تکامل اقتصاد دیجیتال در نهایت به این بستگی دارد که چگونه روند ذکر شده در این گزارش توسط ذینفعان مورد استفاده قرار گیرد. تصمیمات آنها جنبه هایی مانند مدل های کسب و کار، رفتار مصرف کننده، نوآوری، روش های تولید و تبادل جهانی کالاها و خدمات دیجیتال را شکل می دهد. رهبران در همه جوامع باید رویکردی فعال، آینده‌نگر و مشارکتی در زمینه‌های کلیدی اتخاذ کنند که در ادامه می آید:

نوآوری اخلاقی: سیاست گذاران و رهبران صنعت باید چارچوب هایی را اولویت بندی کنند که دستورالعمل های اخلاقی را در توسعه فناوری ادغام می‌کند و اطمینان حاصل می کند که نوآوری با رفاه اجتماعی و پایداری زیست محیطی هماهنگ است.

همکاری عمومی و خصوصی: مشارکت‌های قوی‌تر بین بخش‌های دولتی و خصوصی، با حمایت سازمان‌های بین‌المللی و جامعه مدنی، برای تسریع استقرار زیرساخت‌های عمومی دیجیتال، ایجاد تحول دیجیتال و پیشبرد توسعه مهارت‌های دیجیتال بسیار مهم است.

این همکاری‌ها همچنین باید بر بهره‌برداری از اکوسیستم‌های هوشمند پایدار با استقرار هوش مصنوعی محلی و تقویت چارچوب‌های داده مشترک، توانمندسازی جوامع از طریق یادگیری مستمر و دیجیتالی‌سازی فراگیر، و اطمینان از اعتماد و امنیت از طریق افزایش حاکمیت و امنیت سایبری تمرکز کنند. مدل‌های همکاری بهینه‌شده باید بر روی همسویی اهداف، تجمیع منابع و استفاده از تخصص مکمل برای رفع نیازهای متنوع بخش‌ها، صنایع و مناطق تمرکز کنند.

دسترسی عادلانه: باید مکانیسم هایی ایجاد شود تا اطمینان حاصل شود که پیشرفت های فناوری جدید برای همه مقرون به صرفه و قابل دسترسی است و خطراتی مانند طرد دیجیتال، جابجایی شغل و مصرف بیش از حد انرژی را کاهش می دهد. این امر مستلزم تقویت سیاست‌های دیجیتال فراگیر است که اتصال جهانی را گسترش داده و جوامع را از طریق توسعه مهارت‌های دیجیتال و یادگیری مستمر با ارائه یارانه‌های هدفمند توانمند می‌سازد.

علاوه بر این، اولویت دادن به اعتماد و امنیت با پیشبرد سیاست‌های صنعتی و تضمین جهانی امن و فراگیر از نظر دیجیتالی، ایجاد پایه‌ای برای مشارکت عادلانه در اقتصاد دیجیتال در حال تحول، حیاتی است.

در نهایت، تحقق کامل پتانسیل اقتصاد دیجیتال در آینده نه تنها به پیشرفت فناوری، بلکه تعهد اساسی به حاکمیت دیجیتال فراگیر، مسئولیت زیست محیطی و دسترسی عادلانه به فرصت‌های دیجیتال نیاز دارد. از طریق اقدام مشترک و سرمایه گذاری های هدفمند، رهبران می توانند به شکل دادن به یک اقتصاد دیجیتال کمک کنند که بطور واقع در خدمت منافع گسترده تر جامعه باشد.

( برگرفته از آخرین گزارش سازمان همکاری های دیجیتال )