ملاقات در شرايط جديد

دو نشست مذكور و نيز سفر پر مناقشه ترامپ به لندن نشان داد كه رابطه سرد او با متحدان سنتي امريكا، به ويژه اغلب رهبران اروپايي، ادامه دارد. طي اين مدت ترامپ پيوسته تلاش داشته اتحاديه اروپا را تضعيف كند و پيمان ناتو را در تعليق نگه دارد. برخورد اغلب سرد و گاه توهين آميز او با اكثر سران كشورهاي عضو اين دو نهاد...

و حمايت او از سياستمداران اروپايي مخالف اتحاديه اروپا و احزاب اروپايي راستگرا گوياي خط مشي او در اين رابطه است. فشار ترامپ بر اعضاي ناتو در جريان نشست ناتو نيز براي افزايش بودجه نظامي‌شان در ادامه «منسوخ» ناميدن ناتو قابل توجه است. اين در حالي است كه ترامپ طي يكي دو سال گذشته حداقل يازده بار پوتين را مورد تمجيد قرار داده و در آستانه ملاقات با او رهبران پيشين امريكا را مسوول تنش در روابط مسكو و واشنگتن دانست و از انتقاداتي كه معمولا در غرب از روسيه مي‌شود، مانند اشغال كريمه، حمايت از شورش در شرق اوكراين، حمايت از بشار اسد و...، سخني نگفت. در شرايطي كه رهبران غربي طي ٤ سال گذشته كوشيده‌اند بر تحريم‌ها عليه روسيه افزوده و پوتين را در انزوا نگه دارند، نفس نشست هلسينكي و موضع‌گيري‌هاي ترامپ، صرفنظر از نتيجه نشست، يك پيروزي مهم براي پوتين است. طي بيش از ٧ دهه گذشته، هر وقت رهبران امريكا در آستانه ملاقات با رهبران شوروي يا روسيه قرار داشته‌اند، كوشيده‌اند تا اتحاد فراآتلانتيكي را قوي و استوار جلوه داده و وانمود كنند كه در ملاقات با طرف روسي به نمايندگي از طرف ده‌ها كشور غربي سخن مي‌گويند. نكته حايز اهميت در آستانه ملاقات ترامپ با پوتين اين بود كه ترامپ در اين رابطه برخلاف همه پيشينيان خود در دوره بعد از جنگ دوم عمل كرد. اين تحول بي‌سابقه مي‌تواند تبعات زيادي براي همه مناطق و كشورها از جمله ايران داشته باشد. يكي از سوالات بسيار مهم‌اكنون اين است كه خط‌مشي ترامپ و همسويي او با پوتين آيا آثار اجرايي و عملي نيز در پي خواهد داشت يا خير. به اين دليل، نشست هلسينكي از اهميتي وراي ملاقات‌هاي معمول سران اين دو كشور برخوردار بود. بعلاوه، اهميت موضوعاتي كه در دستور كار اين نشست قرار داشت و نيز ويژگي‌هاي خاص اين دو رهبر، از جمله آمادگي آنها براي تصميم‌گيري بدون مشورت با مشاوران، بر اهميت اين نشست افزود. نشست هلسينكي همچنين از اين جهت كه ترامپ مصمم به ادامه سياست‌هاي خود عليه ايران است و بايد تاكنون از همراهي متحدان اروپايي در اين رابطه نااميد شده باشد، مهم است. در چنين شرايطي، سياست روسيه در قبال برنامه ترامپ براي اعمال «حداكثر فشار» بر ايران و نيز بحران سوريه، قطعا در دستور كار نشست هلسينكي بوده است. سوال مهم در اين رابطه اين است كه روسيه تا چه حد مي‌تواند در برابر فشارهاي احتمالي مقاومت كند. شرايط اقتصادي و اجتماعي در روسيه و نياز مبرم پوتين به پول يكي از فاكتورهايي است كه در اين رابطه بايد مورد توجه باشد. رشد اقتصادي در روسيه نزديك صفر است و رشد بسيار ضعيف اقتصادي طي چند سال گذشته تداوم داشته و ذخاير ارزي روسيه كه از دوره بالا بودن قيمت نفت به‌جاي مانده بود، در حال خاتمه است. اگر چه محبوبيت پوتين بالا و در حدود ٨٠ درصد است، اما همزمان شاخص‌هاي مربوط به رفاه اقتصادي و اجتماعي رو به كاهش و نارضايتي مردم رو به افزايش است. در چنين شرايطي، پوتين بيش از هر زمان ديگر به افزايش توليد نفت و قيمت آن، كاهش يا لغو تحريم‌هاي غرب و افزايش سرمايه‌گذاري و تجارت خارجي احتياج دارد. بطوري كه گفته مي‌شود افت قيمت نفت به زير ٦٠ دلار مي‌تواند روسيه را با بحران مواجه كند. اظهارات ديروز وزير انرژي روسيه مبني بر آمادگي روسيه براي افزايش توليد نفت بيش از يك ميليون بشكه‌اي كه در نشست اوپك مورد توافق قرار گرفت، در اين رابطه قابل توجه است. در چنين شرايطي، پوتين سخت به تنش‌زدايي با غرب ضمن حفظ برخي مواضع به ويژه در اوكراين نياز دارد. مثلا عدم تمديد پيمان كاهش سلاح‌هاي استراتژيك (نيو استارت) كه در ٢٠٢١ خاتمه مي‌يابد، براي مسكو ضروري است؛ چرا كه در غير اين صورت دولت روسيه مجبور به صرف بودجه‌اي هنگفت براي ساخت نسل جديدي از سلاح‌هاي هسته‌اي خواهد شد كه يادآور مسابقه تسليحاتي ويرانگر دوران شوروي خواهد بود. به علاوه، پوتين نيازمند نوعي تشنج‌زايي در سوريه نيز هست تا از آن طريق بتواند امريكا را به خروج از شرق فرات و از جمله دسترسي به منابع نفتي سوريه متقاعد كند. همزمان، وجود برخي وجوه مشترك بين ترامپ و پوتين ممكن است به تسهيل نيل به توافقاتي در ارتباط با موضوعات فوق‌الذكر كمك كند. هر دو اين رهبران نظر كاملا منفي نسبت به برخي از رهبران اتحاديه اروپا، به ويژه آنگلا مركل، دارند. ترامپ براي تضعيف اروپا و به ويژه آلمان با هدف پيروزي در جنگ تجاري كه از نظر پايگاه راي داخلي او مهم است، اهميت زيادي قائل است. از نظر پوتين، تضعيف اروپا و به ويژه مركل كه از حاميان سرسخت تحريم روسيه است، كمك خواهد كرد كه در درازمدت اتحاد امنيتي غرب خدشه‌دار شود و در كوتاه‌مدت كاهش يا خاتمه تحريم‌ها عليه روسيه ممكن شود. 

کوروش احمدی،ديپلمات سابق