چرا «بدون تاریخ - بدون امضاء» به اسکار راه پیدا نکرد؟

تدبیر24»آکادمی اسکار نامزد‌های بخش‌های نه‌گانه دریافت جایزه اسکار سینمایی را اعلام کرد و برخلاف گمانه زنی‌ها، نشانی از برخی فیلم‌ها و کارگردان‌ها در میان نامزد‌های ۲۰۱۹ نیست. از ایران فیلم «بدون تاریخ - بدون امضاء» ساخته وحید جلیلوند نماینده سینمای ایران برای شرکت در این رقابت بود؛ اما این فیلم نتوانست نظر عمومی اعضای آکادمی را به خود جلب کند و عملاً در میان ۹ فیلم نامزد بخش غیر انگلیسی قرار نگرفت. پیش از آنکه به فهرست ناکام‌های رقابت اسکار بپردازیم، مروری بر فهرست اولیه نامزد‌های جوایز سینمایی خواهیم داشت.

فهرست اولیه نامزد‌های جوایز سینمایی

آکادمی علوم و هنر‌های سینمایی اسکار در سال ۲۰۱۹ هشتاد و هفت کشور را واجد شرایط رقابت در شاخه بهترین فیلم غیرانگلیسی جوایز سینمایی اسکار معرفی کرد. از ایران فیلم «بدون تاریخ - بدون امضاء» ساخته وحید جلیلوند نماینده سینمای ایران برای شرکت در این رقابت بود؛ اما این فیلم نتوانست نظر عمومی اعضای آکادمی را به خود جلب کند و عملاً در میان ۹ فیلم نامزد بخش غیر انگلیسی قرار نگرفت.

در غیاب نماینده‌ای از سینمای ایران در نهایت «پرندگان عبوری» ساخته «کریستینا گایگو و سیرو‌گرا از کلمبیا، «گناهکار» به کارگردانی «گوستاو مولز» از دانمارک، «هرگز رو برنگردان» اثر فلورنس فون دونراسمارک از آلمان، «دزدان فروشگاه» ساخته هیروکازو کورئیدا از ژاپن، «آیکا» به کارگردانی سرگئی دوورتسوی از قزاقستان، «کفرناحوم» ساخته نادی لبکی از لبنان، «جنگ سرد» به کارگردانی پاول پاولیکوفسکی از لهستان، «روما» اثر آلفونسو کوارون از مکزیک و «سوختن» ساخته لی چانگ دونگ از کره جنوبی در شاخه بهترین فیلم خارجی با هم رقابت خواهند کرد.

در بخش بهترین فیلم خارجی، آثاری هم خط خوردند که در گمانه‌زنی‌ها انتظار می‌رفت به عنوان نامزد معرفی شوند. مثلاً «مرز» ساخته علی عباسی کارگردان ایرانی هم از راهیابی به فهرست نامزد‌های اولیه ناکام ماند؛ این فیلم به نمایندگی از کشور سوئد به آکادمی معرفی شده بود و در شماری از گمانه‌زنی‌های سایت‌های سینمایی به عنوان یکی از نامزد‌های این بخش معرفی می‌شد.

البته این فیلم در شاخه بهترین چهره پردازی اسکار ۲۰۱۹ به فهرست کوتاه نامزد‌ها راه یافت. همچنین فیلم «داگمن» ساخته «متئو گارونه» نماینده سینمای ایتالیا برخلاف گمانه‌زنی‌ها، نظر هیأت انتخاب آکادمی بهترین فیلم خارجی اسکار را جلب نکرد و از گرودنه رقابت‌های حذف شد، در حالی که مارسلو فونته بازیگر مرد این فیلم برنده جایزه بهترین بازیگر مرد جشنواره کن معرفی شده بود.

چالش‌های داخلی مانع عرضه جهانی آثار سینمای ایران

سینمای ایران، در رقابت‌های مختلف جهانی توانست جا پای خودش را محکم کند، به همین دلیل هم مخاطب‌های سینمای ایران و فعلاً این صنف، بیش از پیش انتظار درخشیدن آثار ایرانی در جایزه جهانی اسکار را دارند، انتظاری که این دوره ناکام ماند و «بدون تاریخ، بدون امضاء» ساخته وحید جلیلوند در فهرست نامزد‌های اولیه نبود، دلایل متعددی برای این اتفاق می‌توان بر شمرد، اما به نظر مهم‌ترین علت عدم توزیع و عرضه و معرفی گسترده این فیلم در بازار جهانی سینماست.

ابوالحسن داودی سینماگر در این‌باره می‌گوید:

«بدون تاریخ، بدون امضاء، فیلم خوب و خوش ساختی بود و به اعتقاد من مؤلفه‌های لازم برای راهیابی به مراحل نهایی جایزه اسکار را داشت، اما شرایط و امکانات لازم را در اختیار نداشت تا آن‌طور که باید و شاید این اثر در بازار جهانی سینما معرفی و عرضه شود. برخلاف برخی از دوستان من معتقدم، در آن مرحله اثری بهتر از بدون تاریخ، بدون امضاء برای معرفی به عنوان نماینده سینمای ایران برای اسکار خارجی نداشتیم.»

این سینما‌گر بر انتخاب درست این اثر به نسبت آنچه در سینمای ایران در اختیار داشتیم تأکید دارد، اما به نظر برخی از فعالان و منتقدان سینمایی فیلم‌های «خوک» اثر مانی حقیقی و «شعله‌ور» ساخته حمید نعمت‌الله از شانس بیشتری برای توفیق در اسکار برخوردار بودند.

ابوالحسن داودی با این دیدگاه موافق نیست و می‌گوید:

«به اعتقاد من، همین فیلم معرفی شده به جنس سینمای ایران خیلی نزدیک‌تر است؛ من بخش‌هایی از فیلم خوک را دیدم و شعله‌ور را هم به‌طور کامل دیدم و گمان نمی‌کنم آن آثار شانس بیشتری برای توفیق در اسکار داشتند. ضمن اینکه دوستان یک متغیر اساسی را در انتخاب‌های اسکار فراموش می‌کنند. بازخورد‌هایی از اکران جهانی فیلم، نظر نشریه‌ها و رسانه‌های مهم درباره آن اثر سینمایی بی‌شک هم نقش مهمی در معرفی آثار سینمایی به اعضای آکادمی اسکار دارد هم اینکه بر نگاه و نظر آن‌ها درباره فیلم اثر می‌گذارد و اگر این فیلم به‌طور گسترده و وسیع در جهان اکران و عرضه می‌شد، دستکم شانس این را داشت در فهرست اولیه نامش به عنوان نامزد‌های دریافت اسکار بهترین فیلم خارجی اعلام شود.»

اما احمد طالبی‌نژاد منتقد سینمایی در زمان معرفی این اثر به عنوان نماینده سینمای ایران این اثر را چندان جهانشمول ندانست و گفت:

«فیلم «بدون تاریخ، بدون امضاء»، چندان شانسی برای دیده شدن ندارد. عموماً اعضای آکادمی اسکار و هیأت ژوری این رقابت هنری می‌پرسند، در صورتی که این فیلم بخواهد در امریکایی شمالی اکران شود، آیا برای عموم مخاطبان جذاب و قابل فهم هست یا خیر؟! آیا مردم از این اثر استقبال خواهند کرد؟! به اعتبار اینکه اثری جهانشمول نیست، مشکل بتوان گفت: این فیلم در کشور‌های دیگر با اقبال مخاطب روبه رو شود.»

چالش اکران و پخش جهانی آثار سینمای ایران، قدمتی چند دهه‌ای دارد و به اعتقاد بسیاری از فعالان سینمایی بخش عمده‌ای از ضرر‌هایی که متوجه سینمای ایران می‌شود، از همین‌جا ناشی می‌شود.

موضوعی که علی سرتیپی تهیه‌کننده و پخش‌کننده پیشکسوت سینمای ایران هم آنرا را تأیید می‌کند و می‌گوید:

«به اعتقاد من، بدون تاریخ، بدون امضاء استحقاق حضور در نامزد‌های اولیه را داشت، اما مانند بسیاری از ادوار دیگر عدم معرفی و لابی خوب فیلم در مجامع جهانی این فرصت از دست رفت. اگر آثار اصغر فرهادی در جایزه جهانی اسکار خوش درخشید و افتخاری برای سینمای ایران رقم زد، بودن یک پخش‌کننده قوی و جهانی در کنار دیگر عوامل فیلم بود و اگر این امکان را در اختیار نداشتند، معلوم نبود، آن آثار در جایزه جهانی اسکار دیده شوند. سینمای ایران شایستگی‌ها و ظرفیت‌های زیادی دارد که بخوبی به جهان معرفی نمی‌شود.»

کدام فیلم خارجی برگزیده اسکار ۲۰۱۹ خواهد شد؟!

فیلم‌های «دزدان فروشگاه» ساخته هیروکازو کورئیدا از ژاپن، «پرندگان عبوری» ساخته کریستینا گایگو و سیرو‌گرا از کلمبیا و بخصوص فیلم «روما» اثر آلفونسو کوآرون از مکزیک سه شانس اول دریافت عنوان جایزه بهترین فیلم خارجی هستند و در صدر گمانه‌زنی‌ها برای کسب این عنوان قرار دارند. ابوالحسن داودی هم با این دیدگاه موافق است.

او می‌گوید:

«من البته همه آثار را ندیدم، اما نظر به شناختی که از سابقه کارگردانی هیروکازو کورئیدا دارم فکر می‌کنم امسال اسکار به ژاپن برود.» علی سرتیپی، اما نظر دیگری دارد و می‌گوید: «من شمار اندکی از نامزد‌های امسال را دیدم، اما حدس می‌زنم «پرندگان عبوری» ساخته کریستینا گایگو و سیرو‌گرا از کلمبیا بتواند نظر هیأت داوران را جلب کند. «پرندگان عبوری» فیلمی خوش ساخت و خلاق و تأثیر‌گذار بود و امیدوارم، جایزه اسکار خارجی امسال به این فیلم برسد.

بی‌شک بازار گمانه‌زنی اسکار تا واپسین لحظه‌های اعلام برگزیدگان ادامه خواهد داشت و باید منتظر ماند تا برگزاری جشن نود و یکمین دوره اسکار که روز پنجم اسفند‌ماه (۲۴ فوریه) در لس آنجلس برگزار می‌شود و دید اسکار خارجی امسال به کدام کشور می‌رود؟!

یک اسکار و ۹ مدعی امیدوار

تاریخ به ما می‌گوید، فاتحان نخل طلایی کن و صیادان شیر طلایی ونیز همواره بالاترین شانس را برای تصاحب جایزه اسکار برترین فیلم «خارجی» (غیرانگلیسی زبان) را داشته‌اند. بر این اساس، باید منتظر باشیم که یا «سارقان فروشگاه» از ژاپن (که اوایل خردادماه در کن اول شد) امسال اسکار مزبور را ازآن خود می‌کند، یا «روما» از مکزیک (که اواسط شهریورماه در ونیز پیشتازی کرد) اسکار را به دست می‌آورد.

هرچند، همه ماجرا‌های «اسکار ۲۰۱۹» در این شاخه خاص (اسکار خارجی) همیشه به همین سادگی هم نیست. آکادمی علوم سینمایی و هنر‌های تصویری که نهاد اهدا‌کننده اسکار است بار‌ها این جایزه خاص را به فیلمی داده که نه در کن و ونیز نامی درکرده‌اند و نه سروصدایی در جشنواره برلین -که سومین ضلع مثلث جشنواره‌های برتر جهان است- راه انداخته اند! به همین سبب است که در فهرست ۹ فیلمی منتشره دیروز آکادمی فوق، نام فیلم‌هایی، چون «پرندگان عبوری» از کشور کلمبیا، «جنگ سرد» از سینمای همیشه ویژه لهستان و «سوختن» از کره جنوبی جلوه‌ای فزون‌تر از معمول می‌یابند و نگاه پر امیدی به اسکار امسال دارند؛ حتی فیلم «هرگز رو بر نگردان» ساخته «فلورنس فون دونرز مارک» آلمانی نیز تا حدودی امیدوار است و چندان ناامید پای به مرحله بعدی این رقابت نمی‌گذارد.

با این حال باید تا دهه سوم دی‌ماه که اسامی ۵ کاندیدای نهایی در این رده و سایر رده‌های ۲۳‌گانه «اسکار ۲۰۱۹» اعلام می‌شود، صبر کنیم. آن موقع با پنج فیلمی شدن این فهرست بهتر می‌توان شانس‌های هر یک را برآورد کرد و برای هر کدام بابت صعودشان به بالاترین مکان در نود و یکمین دوره اهدای اسکار امتیازات و شانس‌هایی را قائل شد.

شانس اول

«روما» ساخته جدید آلفونسو کوارون مکزیکی، داستان غیر مستقیم ایام رشد و دوران نوجوانی (حدیث نفس) این کارگردان در زاغه‌های مکزیکو‌سیتی و در بین فقرا و تهیدستان این شهر بزرگ و بی‌در و پیکر است؛ شهری بشدت دو قطبی که ثروتمندان در محلات بالادست در خانه‌های بزرگ و رؤیایی‌شان به نظر می‌آید در جهانی کاملاً متفاوت از محلات و زاغه نشین‌های جنوبی و مردم تهیدستش زندگی می‌کنند. کوارون که در سال ۲۰۱۳ با فیلم فضایی و خلّاقانه «جاذبه» جوایز اصلی اسکار را ربود، برای انتقال هر چه بهتر نشان دادن سرگشتگی و فقر جامعه‌ای که او از آن بیرون آمده و مسیر یک زندگی متعالی هنری را طی کرده است.