فناوری فضایی در حال اوج‌گیری

تدبیر24»چندی پیش پژوهشگاه فضایی ایران از تعدادی روزنامه‌نگار دعوت کرد تا بازدیدی از دستاوردهای این پژوهشگاه داشته باشند و با امکانات فناوری فضایی و نقش آن در توسعه اقتصادی کشور و نیز تحولات این حوزه در اقتصاد جهانی آشنا شوند. بنده نیز در کنار تعدادی از دوستان و همکاران رسانه‌ای در این بازدید حضور داشتم. می‌کوشم که برخی یافته‌های جالب از این دیدار را به‌عنوان اتفاقاتی مثبت که در عرصه فناوری کشور در حال رخ دادن است تقدیم کنم.

اولین و شاید مهم‌ترین یافته این است که اگر فناوری دیجیتال و اینترنت دنیای جدیدی را در زندگی بشر ایجاد کردند، فناوری فضایی در حال گشایش دنیای جدیدتری است که ما در ایران به یک بخش محدود آن توجه کرده‌ایم. متأسفانه این صنعت به دلایل گوناگون عملاً جزو بخش‌های امنیتی طبقه‌بندی شده است. شاید این به‌دلیل سابقه این صنعت نزد دو قطب سیاسی جهان است که کاربردهای نظامی و امنیتی آن در اولویت قرار داشته است و ما همچنان بر همین سنت رفتار می‌کنیم. در حالی که اکنون مسأله فضا و صنعت فضایی به کلی دگرگون شده است و به‌طور نسبی از حالت امنیتی خارج و به تصرف بخش خصوصی و تجارت درآمده است. در ایران نیز اگر خود را با شرایط جدید هماهنگ نکنیم به شکل فاجعه‌باری در این صنعت دچار عقب‌ماندگی خواهیم شد‌. صنعتی که در حال پرواز از روی باند پیشرفت است. برای فهم این تحول کافی است که به تعداد ماهواره‌های جهان توجه کنیم. از ابتدای این صنعت تاکنون و طی چند دهه حدود 1800 ماهواره فعالیت کرده‌اند، در حالی که طی سه سال آینده قرار است حدود 20000 ماهواره به هوا پرتاب شود. در واقع قریب به اتفاق آنها در قالب ماهواره‌هایی هستند که در خدمت کسب‌وکار خواهند بود.

از سوی دیگر پیشرفت‌های فناوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات، قدرت ماهواره‌ها را بسیار افزایش داده است. اقتصاد دیجیتال و فناوری اطلاعات که طی سه دهه گذشته رشد شدیدی داشته است و در حال تبدیل شدن به بخش اصلی اقتصاد است با حضور فناوری فضایی یک گام بزرگ به جلو برخواهد داشت. فناوری فضایی بجز در امور نظامی در بسیاری از زمینه‌ها چون کشاورزی، هواشناسی، حمل‌ونقل، تصادفات، محیط زیست، جلوگیری از قاچاق، حوادث طبیعی مثل زلزله و سیل، نفت و گاز و معادن و اکتشافات، مسائل ثبتی و... می‌تواند راهگشا و اثرگذار باشد.

این فناوری موجب چند تحول اساسی دیگر نیز شده است. اولین تحول، از میان رفتن یا حداقل کم‌رنگ شدن مرزهای کشوری است. ما می‌توانیم از همه کشورهای دیگر همان اطلاعاتی را به دست آوریم که آنان از ما می‌توانند به دست آورند. چه بسا اطلاعات مربوط به ایران را از کشورهای دیگر خریداری کنند. مثلاً فرانسه می‌تواند اطلاعات سطح زیر کشت ایران را با همه جزئیات به شرکت‌های پاکستانی بفروشد تا در برنامه‌ریزی برای صادرات به ایران استفاده کنند. در ادامه همین ویژگی، باید به بی‌معنا شدن مفهوم محرمانگی اطلاعات اشاره کرد. اکنون می‌توان تحرکات روی زمین را در اندازه عابر یا حتی پلاک اتومبیل پیگیری کرد و از آن مهم‌تر از طریق ترکیب اینترنت اشیا و فناوری فضایی کل اطلاعات لازم را به دست آورد و در عین حال در ایران همچنان بر سر حضور در fatf دعواست!

نکته مهم دیگر، از میان رفتن مفهومی به‌ نام فیلترینگ است. با پیشرفت‌های موجود دیر یا زود روش بدون سیم و فضایی برای ارتباطات اینترنتی تجاری خواهد شد و به احتمال فراوان مفهومی به‌ نام فیلترینگ بلاموضوع شده و به خاطرات تاریخی خواهد پیوست.

به علاوه، این فناوری چنان بر قیمت تولیدات اثرات کاهنده‌ای خواهد گذاشت که اگر از آن استفاده نکنیم، قدرت رقابت اقتصادی را از دست خواهیم داد و بیش از پیش در سیاه‌چاله فقر فرو می‌رویم. نقش مهمی که این صنعت در افزایش بهره‌وری تولیدات دارد، موجب کاهش قیمت تمام شده خواهد شد.

پیشرفت‌های کشور در این صنعت بجز آنکه شامل ساخت و پرتاب ماهواره‌های ایرانی از جمله ناهید می‌شود، موارد دیگری نیز دارد. ساخت بالن‌های ارتباطی که این روزها دیدن آن در آسمان تهران عده‌ای را به تعجب واداشته است از این نمونه است. بالن‌هایی که برای موارد اضطراری مثل حوادث می‌توانند بسرعت به منطقه حادثه دیده چون زلزله‌زده یا سیل‌زده گسیل شوند و ضمن ارائه اطلاعات دقیق از میزان خرابی‌ها و منطقه نیازمندتر تصویر کاملی را در اختیار مدیریت بحران قرار دهند و ارتباطات تلفنی را با مردم منطقه آسیب دیده برقرار نماید و این کار خسارات حوادث را بشدت کاهش خواهد داد. سیاست‌های کشت و کشاورزی و آب، از جمله مسائلی است که همواره با آن درگیر بوده‌ایم. داستان سیب‌زمینی و پیاز از موارد مشهور آن است که با کمک این فناوری می‌توان آن را سروسامان داد. از عجیب‌ترین اطلاعاتی که در آنجا در اختیار ما گذاشتند این بود که 78000 هکتار زمین در خوزستانِ گرم زیر کشت برنج است که هر هکتار آن مقادیر زیادی آب مصرف می‌کند که برای آن استان فاجعه‌بار است. در اصفهان که دچار کم‌آبی است 2600 هکتار و در فارس نیز 25000 هکتار زیر کشت برنج است که قطعاً این کار به نفع کشور و کشاورزی نیست و همه اینها اطلاعاتی است که این فناوری در اختیار مدیریت کشور قرار می‌دهد. سرعت پیشرفت جهان در این فناوری خیلی  بیشتر از ماست و این تفاوت سرعت ما را دچار پس‌افتادگی شدیدی خواهد کرد و حتی امنیت اقتصادی ما را به خطر خواهد انداخت. باید این فناوری را از حالت محرمانگی و نظامی خارج و به فاز اقتصادی و کسب‌وکار وارد کرد. دستاوردهای صلح‌آمیز و اقتصادی و تولیدی آن بسیار مهم‌تر از وجه نظامی آن است. متأسفانه همه توجهات ما به موشک و پرتاب‌کننده ماهواره است. در سال گذشته بیش از 128 میلیارد دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری شده است و با شیب تندی در حال افزایش است. رقابت آینده میان کشورها در این حوزه است. این صنعت باید از حالت دولتی بودن خارج و بخش خصوصی در آن فعال شود. چنین تحولی موجب تغییر نگاه مدیریت کشور به موضوع فناوری و رویکرد اقتصادی و اداره کشور نیز خواهد شد. 

عباس عبدی، تحلیلگر