دلیل سیل لرستان چیست؟

تدبیر24»آغاز سال نوی خورشیدی در استان لرستان با فعالیت دو سامانه بارشی قوی و گسترده همراه بود که تقریباً تمامی استان را تحت تاثیر قرار داد و منجر به سیلاب‌های بزرگ و ویرانگر شد. با توجه به وسعت بزرگ و دامنه فراگیر خسارات وارده به زیرساخت‌های اقتصادی، منابع طبیعی، کشاورزی و… استان لرستان، تاکنون اظهار نظرهای متفاوتی در مورد بی‌سابقه یا دوره بازگشت این بارش‌های سنگین طرح شده است.

در این باره مهران زند با اشاره به ضرورت بررسی‌های اقلیمی در تعیین دوره بازگشت سیل لرستان گفت: با اینکه بررسی سیلاب‌ها و چگونگی وقوع و مراحل شکل‌گیری آن عمدتاً در حوزه علم هیدرولوژی (آبشناسی) قرار می‌گیرد اما شرایط جوی و خصوصاً بارش و مشخصات آن (شدت، مدت و فراوانی) به‌ویژه در بازه کوتاه‌مدت، نقش بسیار موثر و تعیین‌کننده‌ای در وقوع سیل دارد بنابراین برای تحلیل سیل فروردین ۹۸ لرستان حتماً باید به آمارهای روزانه بارش و گزارش بلندمدت بارش دسترسی داشته باشیم.

وی با بیان این نکته که برای تحلیل سیلاب‌های فروردین ۱۳۹۸ لرستان از دیدگاه اقلیمی، آمار روزانه بارش پنج ایستگاه سینوپتیک اصلی استان لرستان شامل خرم‌آباد، الشتر، نورآباد، کوهدشت و پلدختر را که در حوضه آبریز کشکان واقع شده‌اند،مورد بررسی قرار داده است، تصریح کرد: بررسی آمار بارش روزانه این ایستگاه‌های سینوپتیک نشان می‌دهد که دو سامانه بارشی قوی و بسیار گسترده در فاصله روزهای چهارم تا ۱۳ فروردین ۱۳۹۸، تقریباً تمامی مناطق استان لرستان را تحت تاثیر قرار داد.

وضع بارش لرستان در ۴ تا ۹ فروردین ۹۸

فعالیت اولین سامانه از روز چهارم فروردین شروع و تا پایان روز نهم در بیشتر نقاط استان لرستان موجب بارش فراگیر و شدید شد. این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری اظهارکرد: مجموع بارش شش روزه (4 تا ۹ فروردین) حاصل از این سامانه درکل «حوضه کشکان» بالغ بر ۱۳۷ میلی‌متر برآورد شده که بیشترین مقدار آن معادل با ۱۵۷ میلیمتر در ایستگاه نورآباد و کمترین میزان آن به مقدار ۱۱۶ میلیمتر در ایستگاه کوهدشت رخ داد.

بارش ۱۵۳ میلی‌متری لرستان طی سه روز

زند با اشاره به اینکه پس از یک وقفه یک‌ روزه، دومین سامانه بارشی در روزهای ۱۱ تا ۱۳ فروردین در استان لرستان فعال شد، گفت: بررسی آماری مقادیر بارش ثبت‌ شده حاصل از این سامانه در ایستگاه های هواشناسی خرم‌آباد، الشتر، نورآباد، کوهدشت و پلدختر، نمایانگر بارشی بالغ بر ۱۵۳ میلی‌متر در کل حوضه کشکان است که بیشترین مقدار آن برابر با ۱۷۲ میلی‌متر در ایستگاه نورآباد و کمترین میزان آن به مقدار ۱۳۶ میلی‌متر در ایستگاه خرم‌آباد رخ داده است.

ور در پاسخ به این پرسش که بررسی بارش‌های روزانه لرستان در دو هفته ابتدایی فروردین نشان‌می‌دهد که بارش‌ها بی‌سابقه بوده است،اظهارکرد: برای پاسخ به این سئوال و به منظور ارائه تحلیل کمّی و قابل اعتماد از این رویدادها، بیشینه بارش ۲۴ ساعته ایستگاه‌های خرم‌آباد، الشتر، نورآباد، کوهدشت و پلدختر در حوضه کشکان، در یک دوره آماری بلندمدت (از زمان شروع داده‌برداری تا پایان بارش‌های فروردین ۱۳۹۸) بررسی شد. نتایج حاصل حاکی از آن است که فقط در ایستگاه سینوپتیک خرم‌آباد، بیشینه بارش ۲۴ ساعته دوره بازگشت ۱۰۰ ساله داشته است و در سه ایستگاه کوهدشت، پلدختر و الشتر این بارش‌ها دوره بازگشتی ۵۰ ساله و در ایستگاه نورآباد دوره بازگشتی معادل ۷۰ سال داشته‌اند، بنابراین برای طرح ادعای بی‌سابقه بودن بارش‌های اخیر باید محتاط بود، حتی اگر با دوره بازگشت بالا بین ۵۰ تا ۱۰۰ سال بوده باشد.

شدت بارش یا تداوم بارش؛ عامل ویرانگر بودن سیل لرستان

زند در ادامه با تاکید بر اینکه اگرچه بارش‌های رخ داده، دوره بازگشت بالایی داشتند و از نوع حدی (ناگهانی و سیل‌آسا) بودند اما ویژگی قابل توجه و برجسته آن‌ها شدت بسیار بالا نبوده است که بتواند عامل بروز چنین سیلاب‌های مهیبی شود، تصریح کرد: تداوم بارش‌ها بسیار پر رنگ‌تر از شدت آنها بود و در مخرب بودن سیل لرستان همین موضوع بیشترین نقش را داشت. دو سامانه بارشی لرستان با فاصله تنها یک روز استان را تحت تاثیر قرار دادند. سامانه اول طی روزهای 4 تا 9 فروردین به مدت شش روز و با میانگین ۱۳۷ میلی‌متر در کل حوضه کشکان و سامانه دوم از 11 تا 13 فروردین و با معدل بارش ۱۵۷ میلیمتر حوضه کشکان را متاثر کرد.

وی ادامه داد: بیشینه بارش‌های ۲۴ ساعته همه ایستگاه‌ها در سه روز (۱۱ تا ۱۳ فروردین)، در روز 12 فروردین و مقارن با مخرب‌ترین سیلاب‌های چند سال اخیر استان لرستان رخ داد. بدین ترتیب در یک جمع‌بندی کلی می‌توان این گونه نتیجه‌گیری کرد که تداوم بارش به مدت ۹ روز متوالی و وقوع بیشینه بارش‌های ۲۴ ساعته  در انتهای این دوره بارش، عامل اصلی رخدادهای سیل اخیر در حوضه کشکان و به دنبال آن در حوضه کرخه بود و این فرض که وقوع بارش‌های بسیار شدید و بی‌سابقه این حوادث را رقم زده قابل قبول نیست. به عبارت دیگر نقش تداوم بارش‌ها بسیار پر رنگ‌تر از شدت آن‌ها بوده است.

این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری تاکید کرد: بالا بودن تداوم بارش‌ها و نقش اساسی آن‌ها در وقوع سیلاب‌های اخیر توجه ما را به این نکته حیاتی جلب می‌کند که اگر به جای تخریب جنگل‌ها و مراتع و تجاوز به حریم رودخانه، فعالیت‌ها و عملیات مختلف آبخیزداری به میزان کافی در سرشاخه‌های حوضه کشکان انجام می‌شد، هرگز شاهد این حجم از خسارت و تلفات در لرستان نبودیم.

به گفته زند، تصاویر ۱ و ۲ نمونه‌هایی از صدها مورد تجاوز به حریم رودخانه (ساخت پارکینگ دربستر رود خانه) و بی‌حرمتی به طبیعت و محیط زیست است. در تصویر اول ملاحظه می‌شود که که رودخانه خرم‌رود در سال ۲۰۰۶ تقریباً پرآب بوده است که نشان از زنده بودن رودخانه دارد. اما خشکسالی بلندمدت سال‌های اخیر باعث شد که مدیران استان لرستان خرم‌رود را مرده تصور کنند و همانطور که در تصویر شماره 2 می‌بینیم خانه رودخانه را به اشغال خود درآوردند و تبدیل به پارکینگ کردند. چنین اقدامی را پیش از این از مدیران استان قم دیده بودیم که آنها نیز بستر رودخانه قم رود را به پارکینگ تبدیل کرده بودند. طبیعی است که رودخانه همیشه خانه خود را از انسان‌ها پس می‌گیرد، همانگونه که در قم، خرم‌آباد و پل‌دختر اتفاق افتاد.

وی در پایان با تاکید بر اینکه بررسی سوابق تاریخی کشور ما یادآور خشکسالی‌ها، سیلاب‌ها و نوسانات متعدد بسیار شدید آب و هوایی است، اظهار کرد: این بلایا بدون شک در دوران‌های گذشته رخ داده است و با توجه به شرایط و موقعیت جغرافیایی کشورمان، قطعاً در آینده نیز روی می‌دهد. تا زمانی‌که منابع طبیعی در کشورمان مورد دست‌اندازی و تجاوز قرار گیرد و خود را در برابر بلایای طبیعی مجهز و ایمن نسازیم، باید در انتظار چنین فجایع تلخی باشیم.