مأموریت ناتمام مجلس برای مقابله با تحریم‌های نفتی

تدبیر24»دولت ترامپ برعکس دولت اوباما که سیاست افزایش تدریجی فشار بر ایران را در پیش گرفته بود؛ در نظر دارد به یکباره با به صفر رساندن صادرات نفت ایران شوک بزرگی به اقتصاد ایران وارد کند. با توجه به وابستگی شدید بودجه دولت به درآمد نفتی؛ عدم تمدید معافیت‌های نفتی آمریکا و افت شدید میزان صادرات نفت ایران، دولت را با چالش‌های فراوانی مواجه می‌کند. آمریکا برای تحقق این هدف آرایشی منظم و یکپارچه در دولت و نهاد‌های حاکمیتی خود ایجاد کرده است و از طریق دیپلماسی به دنبال همراه کردن سایر کشور‌های جهان است. در مقابل در ایران نه تنها دولت آرایشی جنگی برای جنگ اقتصادی ندارد، بلکه مجلس هم تا کنون اقدام موثری را تدارک ندیده است. جنگ اقتصادی ابزار‌ها و روش‌های خودش را می‌طلبد و با تهدید‌های نظامی از قبیل بستن تنگه هرمز، نمی‌شود با تحریم‌های نفتی مقابله کرد.

پیشرفت کشور با حل مشکل وابستگی به نفت

با توجه به وابستگی شدید بودجه دولتی به درآمد‌های نفتی و سهولت تحریم فروش نفت خام به روش سنتی، آمریکا تحریم صادرات نفت ایران را به عنوان موثرترین و آسان‌ترین شیوه در دستور کار خود قرار داده است. دولت با اجرای راهکار‌هایی مانند عرضه نفت خام در بورس انرژی در کوتاه مدت با متنوع کردن نحوه فروش نفت خام و استفاده از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بخش خصوصی می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. اما باید توجه داشت تا زمانی که اداره‌ کشور به درآمد‌های نفتی وابسته باشد این اعمال شیوه‌هایی جدید از تحریم‌های خرید نفت ایران توسط آمریکا قابل تکرار است؛ بنابراین بهترین راهکار تغییر زمین بازی و قطع وابستگی دولت به فروش نفت خام از طریق صادرات فرآورده است. 

هرچند تحریم‌های نفتی آمریکا باعث ایجاد فشار زیادی بر اقتصاد کشور خواهد شد، اما با مدیریت صحیح شرایط توسط دولت و قانونگذاری هدفمند به وسیله مجلس می‌توانیم از این تهدید یک فرصت تاریخی بسازیم. این تحریم‌ها می‌تواند برای همیشه کشور را از یک اقتصاد نفتی و رانتی به یک اقتصاد مولد، نوآور و دارای ساختار‌های صحیح و کارای مالیاتی، اجرایی و غیره تبدیل کند.

پالایش نفت خام راهکار اساسی عبور از تحریم نفتی

یکی از راهکار‌های گذر از خام فروشی نفت، پالایش کل نفت خام تولید شده و ایجاد زنجیره ارزش نفت در کشور است. صادرات فرآورده به نسبت نفت خام مزیت‌هایی از قبیل ارزش افزوده بالاتر و ایجاد اشتغال و غیره را داراست و در شرایط تحریمی مزیت‌های خاص دیگری هم بر آنها افزوده می‌شود از جمله اینکه امکان تحریم‌کردن فرآورده‌ها به علت وجود صد‌ها نوع فرآورده نفتی، بازار گسترده جهانی و هزاران مشتری از نقاط مختلف جهان بسیار کم و نزدیک به صفر است، به علت کوچک بودن محموله‌های فرآورده، تراکنش‌های مالی آن هم تا حد ممکن کوچک شده و قابلیت رهگیری آن در نظام بانکداری بین‌الملل برای آمریکا بسیار سخت می‌شود.

تکمیل زنجیره ارزش نفت خام در کشور با استفاده از سرمایه‌های مردمی

توسعه صنایع پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی در هر کشوری پس از مطالعه بازار و طراحی مناسب فرآیند‌ها براساس بازار مناسب، به سه عامل اصلی «فناوری»، «نیروی انسانی متخصص» و «تامین مالی» احتیاج دارد.

ساخت پتروپالایشگاه ستاره خلیج فارس نشان داد که ایران از جهت «فناوری» و «نیروی انسانی متخصص» وضعیت مطلوبی دارد، اما مسئله «تامین مالی» مهم‌ترین مشکلی است که در سالیان اخیر گریبان‌گیر توسعه صنایع پایین دستی کشور خصوصا صنعت پالایش نفت بوده است. طی دو دهه اخیر هیچ تامین مالی خارجی برای ساخت یا توسعه پالایشگاه در کشور محقق نشده است. امروزه محدودیت منابع دولت‌ها در تامین منابع پروژه‌ای و عدم کارآیی روش‌های تامین مالی سنتی برای بنگا‌ه‌های صنعتی و اقتصادی باعث شکل‌گیری شیوه‌های نوین، سریع و مردمی تامین مالی در دنیا شده است. 

برای همین طرح افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی با اجرای بخش غیردولتی و حمایت دولت از طریق اعطای تنفس خوراک در مجلس به جریان افتاده است. منظور از تنفس خوراک، اعطای خوراک در تمام یا بخشی از سال‌های اول و دوم پس از بهره‌برداری واحد است به صورتی که هزینه خوراک در این مدت به عنوان وام دولت به مجموعه سهام داران پالایشگاه یا پتروپالایشگاه به حساب آید و طی ۱۲ سال با نرخ سود ۴ درصد ارزی بازپرداخت شود. این طرح باعث می‌شود نرخ بازده این طرح تا ۴۰ درصد افزایش پیدا کند و جذابیت طرح برای مردم بیش‌تر می‌شود. 

از طرفی کشور با مشکل نقدینگی سرگردان و التهابات ناشی از آن در بازار سرمایه مواجه شده است که بهترین راه کنترل آن هدایت نقدینگی مردم به سمت پروژه‌های مولد و صنایع زیرساختی است که توسعه صنعتی، اشتغال و ارزش افزوده را به صورت بلند مدت برای کشور به همراه خواهد داشت. در حال حاضر میزان نقدینگی موجود به بیش از ۱۹۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است که منبع بسیار خوبی برای تامین هزینه‌های توسعه زنجیره نفت در کشور است.

با توجه به انفعال دولت و به خصوص وزارت نفت برای ارائه‌ راهکار‌هایی برای مقابله با تحریم‌های نفتی به نظر می‌رسد که مجلس شورای اسلامی باید خود وارد میدان شده و طرح در راستای توسعه صنایع پالایشی کشور برای مقابله با تحریم‌های نفتی آمریکا تصویب کند و همانند راهکار عرضه نفت در بورس، در مسیر اجرای این طرح نیز پیگیری‌های لازم را انجام دهد.