شجریان؛ خوشنویسِ آواز

محمدرضا شجریان اواسط دهه ۴۰ شمسی از مشهد به تهران مهاجرت کرد و از همان ابتدا نزد ابراهیم بوذری و سپس حسین میرخانی، خوشنویسی را آموخت. شجریان دارای چنان استعداد و ممارستی در آموختن بود که سال ۱۳۴۹ توانست درجه ممتازی انجمن خوشنویسان ایران را اخذ کند. با این‌ حال هیچ‌گاه به دنبال اخذ درجات بالاتر در خوشنویسی نبود و تمرکز خود را تمام و کمال روی آواز گذاشت و خوشنویسی را برای خوشنویسی می‌خواست.

خوشنویسی و آواز وجوه اشتراکی فراوانی با هم دارند. در هر دو هنر، شعر ابزار اصلی هنرمند است. در چشم صاحب‌نظران درک و فهم شعر و ادبیات ایران بیش از تکنیک و ادوات آوازی اهمیت دارد؛ چنان‌ که افراد زیادی که دارای صدای خوش و تحریرهای آن‌چنانی بودند و چون درکی از شعر نداشتند، آوازشان بی‌معنا و بدون مفهوم بود. خوشنویسی هم نیاز فراوان به فهم شعر دارد. شجریان جایی از استادش حسین میرخانی نقل می‌کند که تأکید داشت در یک مصراع، حداکثر می‌توان دو حرف را به‌صورت کشیده نوشت و شجریان همین وجه را در آوازش نمایان می‌کند.

گفتنی است که استادان آوازی همواره این نکته را گوشزد می‌کردند که تأکید و تحریر در شعر باید روی کلمات کلیدی و مفهومی باشد و در خوشنویسی نیز چنین ویژگی‌هایی همواره مورد توجه استادان و صاحب‌نظران بوده است. سلیقه در انتخاب شعر نیز یکی از مؤلفه‌های مشترک خوشنویسی و آواز است که شجریان در آواز آن را به کمال مطلوب رسانده چنان‌ که - هرچند اغراق‌گونه - نقل است هر آن چه شعر خوب و پرمایه در ادبیات کهن بوده است، شجریان آن‌ را به زینت آوازش آراسته است. در این مجالِ کوتاه، قصد نگارنده تنها اشارتی بر پیوند و مقایسه آواز شجریان و خوشنویسی بود و بسط و گسترش این مقوله را باید به مجالی دیگر و نظر پژوهشگران فرهیخته هر دو هنر سپرد. در پایان سخن باید به نقش برجسته محمدرضا شجریان در آواز ایران اشاره کرد و در مقایسه با استادان بنام خوشنویسی می‌توان او را با میرعماد سنجید. چنان‌ که امروز آرزوی هر خوشنویسی نزدیک‌شدن به سبک و سیاق میرعماد است، آوازخوانانِ آینده نیز قطعا چنین مقامی را برای شجریان قائل خواهند بود.»