افزایش اعتماد و عدالت در جامعه اختلالات روانی را می‌کاهد

تدبیر24: سازمان آموزشی، تربیتی، علمی و فرهنگی یونسکو از سال 1345 خورشیدی فعالیت خود را آغاز کرد. ماموریت اصلی این سازمان توسعه پایدار با حفظ حقوق انسانی، احترام متقابل و فقرزدایی از جامعه بشری است. کرسی یونسکو در آموزش سلامت (UNESCO Chair in Health Education) در سال 1383 طی قراردادی که بین دانشگاه تهران و مدیرکل یونسکو به امضا رسید، فعالیت خود را آغاز کرد. چشم‌اندازی که برای این کرسی تعیین شده است، ‌ایجاد یک پایگاه ملی و منطقه‌ای برای هدایت و حمایت فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی در جهت ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی افراد جامعه در چشم‌انداز توسعه بلندمدت کشور و در چارچوب اهداف علمی، پژوهشی، تربیتی و فرهنگی این سازمان است. در همین مسیر تاکنون سه همایش با عنوان سلامت روان از سوی کرسی یونسکو در آموزش سلامت دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، انجمن علمی روانپزشکان ایران و دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت و با همکاری اصحاب رسانه برگزار شده که هر سال به یک موضوع اختصاص دارد. همایش سال 89 با محوریت «انگ‌زدایی در روانپزشکی»، همایش سال 90 با موضوع «انگ و نقش رسانه‌ها» و همایش سال 91 با محوریت «هزینه‌های اختلال‌روان» برگزار شد. اما تم همایش امسال که روز سه‌شنبه ششم اسفند در محل انستیتو روانپزشکی تهران برگزار شد، به «چالش‌های سلامت روان و غفلت همگانی» اختصاص داشت. به همین منظور با دکتر «مصطفی معین»، رییس کرسی یونسکو گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌آید.

‌

جناب دکتر در ابتدا لطفا درمورد هدف و فعالیت‌های کرسی یونسکو در آموزش سلامت توضیح دهید.

هدف این کرسی، به‌صورت خلاصه، ارتقای فرهنگ عمومی در امر سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و فعالیت‌های این کرسی در آموزش سلامت، شامل فعالیت‌های آکادمیک در بُعد آموزش و پژوهش، برگزاری کنفرانس‌ها و همایش‌ها و انتشار خبرنامه و اطلاع‌رسانی است. کمیته‌های تخصصی کرسی یونسکو در آموزش سلامت نیز شامل کمیته پژوهش، کمیته آموزش و یادگیری همه عمر و نیز کمیته تخصصی آموزش اخلاق در علوم و تکنولوژی است.
‌

اولویت‌های کرسی یونسکو چیست؟

اولویت‌های کرسی یونسکو که به تصویب شورایعالی کرسی رسیده است، متناسب با بار بیماری‌ها در سطح کشور بوده که در راس همه آنها سلامت روان قرار دارد. همچنین بیماری‌های قلب و عروق، سرطان، سوانح و حوادث، دیابت، آسم و آلرژی، ایدز، محیط‌زیست و اعتیاد از دیگر اولویت‌های کرسی یونسکو هستند که از نظر علل و عوامل خطرزا با هم نیز ارتباط دارند.
‌

چرا سلامت روان در راس اولویت‌های یونسکو قرار دارد؟

حداقل 450میلیون‌نفر در جهان با اختلالات روانی دست‌ به گریبان هستند که شیوع آنرو به افزایش است و بیشترین هزینه‌های بهداشتی- درمانی و اجتماعی را در میان همه بیماری‌ها تشکیل می‌دهد. هیچ‌کس از ابتلا به بیماری‌های روانی مصون نیست. 20 تا 30درصد افراد در جوامع گوناگون به یکی از اختلالات روانی مبتلا هستند، بنابراین موضوع سلامت روان در راس اولویت‌های کرسی یونسکو قرار گرفته است.
‌

شایع‌ترین بیماری روانی در حال حاضر چیست و پیامدهای اجتماعی آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

افسردگی شدید، به‌تنهایی بیش از بیماری‌های قلب و عروق و سرطان‌ها، هزینه‌های بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی را به جوامع تحمیل می‌کند. در سطح جهانی و در بین بیماری‌های مختلف از نظر ایجاد ناتوانی (Daly`s)، حداقل 14درصد میزان ناتوانی‌ها بر اثر ابتلا به بیماری‌های روانی به ویژه افسردگی ایجاد می‌شود.
‌

باتوجه به اینکه شیوع اختلالات روان تنها مختص جامعه ما نبوده و نیست، سازمان جهانی بهداشت چه راهبردهایی را برای کاهش اختلالات روانی پیشنهاد می‌کند؟

راهبردهای 10‌گانه پیشنهادی که به‌عنوان راهبردهای جهانی برای کاهش این اختلالات شناخته می‌شود، عبارتند از: ارایه خدمات درمانی مناسب در نظام مراقبت‌های اولیه؛ ایجاد دسترسی مناسب به داروهای روانگردان؛ برنامه‌ریزی آموزشی و ارایه پزشکی جامعه‌نگر؛ جلب مشارکت بیماران، خانواده‌ها و گروه‌های اجتماعی در امور پیشگیری و درمان؛ تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های کلان ملی و ضوابط قانونی مرتبط؛ توسعه منابع انسانی آموزش‌دیده و متخصص؛ تدوین و اجرای برنامه‌های بین‌بخشی؛ پایش مستمر سلامت روانی جامعه؛ حمایت از مطالعات و پژوهش‌های گسترده‌تر در زمینه سلامت روان و برنامه‌ریزی، ارایه آموزش‌های عمومی و بهره‌گیری از رسانه‌ها.
‌

به رسانه‌ها اشاره داشتید. چرا عنوان همایش‌هایی که از سوی کرسی یونسکو و با همکاری وزارت بهداشت و انجمن روانپزشکان ایران برگزار می‌شود، همه‌ساله «سلامت روان و رسانه» است؟ چرا تا این اندازه بر نقش رسانه‌ها تاکید می‌شود؟

می‌دانید که گسترش و تنوع رسانه‌ای در دنیای امروز بسیار اهمیت پیدا کرده است. فضای مجازی، اینترنت، صداوسیما، ماهواره‌ها، نشریات تخصصی در زمینه‌های مختلف، ازجمله سلامت روان و پزشکی، مطبوعات، فیلم، نمایش و تبلیغات، همه‌وهمه به نوعی ایفای نقش می‌کنند. تاثیرگذاری رسانه‌ها بر نوع نگاه و تفکر افراد نسبت به دنیای پیرامون بسیار حایز اهمیت است؛ زیرا تغییر نگاه و رویکرد، خود به اصلاح و تغییر رفتار منجر می‌شود. ثابت ‌شده است که واکنش بیشتر افراد- به ویژه نسبت به مسایل روانی- بیشتر بر پایه تصویر ذهنی خودشان است تا واقعیت‌های پیرامونشان؛ در واقع تصویر ذهنی است که نوع نگاه و رفتار فرد را نسبت به مشکلات روانی تعیین می‌کند و نه واقعیت‌ها. از‌این‌رو رسانه‌ها در این زمینه مرجعیت دارند، این رسانه‌ها هستند که با ارایه اطلاعات، نوع دیدگاه مثبت یا منفی‌ای که دارند، مقاله یا تحلیلی که در بزرگنمایی یا کوچک‌کردن مسایل دارند، تصویر ذهنی جامعه را شکل می‌دهند. این مسایل براساس نتایج پژوهش‌هایی است که در سطح جهانی انجام گرفته و نقش رسانه‌ها را به این صورت مورد تاکید قرار می‌دهند.
‌

چرا موضوع همایش امسال به «غفلت همگانی نسبت به سلامت روان» اختصاص دارد؟

باوجود شیوع فزاینده اختلالات روان، نوعی بی‌توجهی یا غفلت در ارتباط با اهمیت سلامت روانی جامعه از سوی سیاست‌گذاران، دستگاه‌های اجرایی و حتی نخبگان علمی و اجتماعی وجود دارد که این امر، خسارت زیادی را به لحاظ تحمیل هزینه‌های بهداشتی، درمانی، اقتصادی، کاهش بهره‌وری و کیفیت زندگی و گسترش آسیب‌های اجتماعی به دنبال داشته است. افزایش فقر، رشد نابرابری‌ها و تبعیض‌های اجتماعی و اقتصادی که با روند جهانی‌شدن اقتصاد در کل دنیا افزایش یافته، گسترش شهرنشینی و اختلال در پیوندهای سنتی و خانوادگی به‌عنوان عوامل جهانی شیوع اختلالات روانی شناخته شده‌اند. همچنین ضعف یا تضعیف نهادهای مدنی (ان‌جی‌او‌)ها، کاهش سرمایه اجتماعی، تبعیض‌های جنسیتی، قومیتی و گسترش خشونت و بی‌اعتمادی به‌عنوان عوامل گسترش این قبیل بیماری‌ها به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه شناخته شده‌اند. تحقیقات نشان می‌دهد، ‌رابطه مستقیمی بین بیماری‌ها و مسایل و مشکلات اجتماعی با نابرابری یا تبعیض وجود دارد. برای مثال نابرابری درآمدی در سطوح مختلف یک جامعه، «آسیب‌پذیری» آن جامعه را افزایش می‌دهد. در کشورهایی مانند ژاپن یا کشورهای اسکاندیناوی که نابرابری کمتر و عدالت اجتماعی بیشتری وجود دارد، آسیب‌های اجتماعی نیز کمتر است. حتی در آمریکا با اینکه سرانه درآمد افراد زیاد است، ولی به‌دلیل آنکه تبعیض وجود دارد، آسیب‌های اجتماعی هم بیشتر است. از جمله شاخص‌های میزان سلامت یا بیماری‌ها و آسیب‌های اجتماعی، امید به زندگی، سواد و بی‌سوادی، جرم و جنایت و اختلالات روانی هستند. همچنین بین سرمایه اجتماعی (Social Capital) با میزان سلامت جامعه یا آسیب‌های اجتماعی نیز رابطه‌ای مستقیم وجود دارد. در کشورهایی که ساختار اجتماعی عادلانه‌تری وجود دارد و تبعیض کمتر است، سرمایه اجتماعی بر پایه «اعتماد عمومی» نیز بیشتر است. در کشورهایی مثل سوئد، نروژ، دانمارک، فنلاند، ژاپن و آلمان، سرمایه اجتماعی بالاتر است و در معرض آسیب‌های اجتماعی کمتری نیز قرار دارند. پس با وجود این عوامل می‌توانیم، بفهمیم که چرا بیماری‌های مزمن غیرواگیر مانند بیماری‌های قلب و عروق، سرطان، بیماری‌های مزمن تنفسی و به‌ویژه اختلالات روانی در سطح جهانی و در کشور ما رو به افزایش گذاشته است.
‌

و سخن پایانی؟

کرسی یونسکو طی سال‌های اخیر در تلاش بوده تا با برگزاری همایش‌های «سلامت روان» که با همکاری انجمن علمی روانپزشکان ایران و دفتر سلامت روانی و اجتماعی وزارت بهداشت برپا می‌شود و استمرار این همایش‌ها در جهت کاهش و کنترل اختلالات روانی، گام‌های موثری بردارد و امید می‌رود، بتوانیم با تدوین استراتژی‌های متناسب با شرایط اجتماعی و بومی در جهت ارتقای سلامت روان جامعه ایرانی، گام‌های موثری برداریم.