اخوان المسلمین مصر؛ قربانی تنش های ساختاری جهان عرب

تدبیر24: خاورمیانه روزهای پر تنشی را سپری می کند؛ منطقه ای که هیچ گاه رنگ ثبات به خود ندیده است و دورنمای روشنی نیز از بازگشت آرامش به این منطقه به چشم نمی آید.

نامگذاری این منطقه با نیات مداخله گرایانه همراه بود. زمانی این عنوان توسط دریاسالار «آلفرد ماهان» برای منطقه انتخاب شد که اوج رقابت قدرت های اروپایی برای چنگ اندازی بر میراث «مرد بیمار اروپا» (امپراتوری عثمانی) بود.

سال های پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، با درگیری ها، کشمکش ها و احساسات استقلال طلبانه همراه بود.

روی کار آمدن «جمال عبدالناصر» در مصر، نتیجه این احساسات بود؛ اما ظهور ناصر موج تازه ای از تنش ها را در منطقه به وجود آورد که آن را به 2 قطب محافظه کار و انقلابی عرب تبدیل می کرد.

همه سال های جنگ سرد تنش اصلی میان این 2 قطب بود؛ هر چند مرگ ناصر اندکی از این تنش ها کاست.

پایان جنگ سرد هر چند با رخدادهایی همچون یورش «صدام حسین» رییس جمهوری معدوم عراق، به ایران و کویت و سپس گسیل نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحده به منطقه (جنگ نخست خلیج فارس در سال ۱۳۶۹) همراه بود، اما به هر ترفندی که بود، ثباتی نسبی بر منطقه حاکم شد که البته سایه دیکتاتوری های غربگرای منطقه بر آن سنگینی می کرد.

سه سال پیش موج خیزش های مردم در کشورهای عربی بار دیگر خاورمیانه را در گرداب تنش های درونی فرو برد.

در چنین شرایطی، ناآرامی ها و بی ثباتی هایی که در پی اعتراض های مردمی خاورمیانه را درگیر کرده، فضای تازه ای را برای اعمال اقتدار برخی کشورها در حوزه های ناآرام و عرصه ای برای بازی قدرت و جنگ نیابتی آنها فراهم آورده است.

یکی از این کشورهای درگیر، مصر است که هم اکنون روزهای ناآرامی را پشت سر می گذارد و همچنان خیابان های این کشور عرصه یارکشی گروه های گوناگون است.

از سوی دیگر، این یارکشی ها به باز شدن فضای مناسب برای دخالت دیگر کشورها در مصر منجر شده است. رقابت ها و جنگ نیابتی که در پی خیزش های عربی در منطقه شکل گرفته، در مصر به خوبی خود را نمایان ساخته است. سر ریز این مداخله و جنگ نیابتی خارجی را می توان در تشدید قطب بندی های داخلی مصر دید.

اخوان المسلمین که در پی اقدام ارتش در برکناری «محمد مرسی» رییس جمهوری، به عنوان یک گروه تروریستی (دهشت افکنی) معرفی شده است این روزها دوران سختی را سپری می کند؛ دورانی حتی سخت تر از دوران ناصر.

جمال عبدالناصر در سخت ترین روزها، اعضای اخوان را یا به بند می کشید یا آنان را تبعید می کرد و فقط شمار اندکی از رهبران سرشناس اخوان به اعدام محکوم شدند.

اکنون اما به نظر می رسد ارتش مصر می خواهد کار را یکسره کند و یک بار برای همیشه پرونده گروه اخوان المسلمین و تفکر اخوانی را ببندد.

در این پیوند، پس از صدور حکم اعدام 529 عضو اخوان المسلمین در اسفندماه گذشته که چندی پیش این حکم برای 73 نفر تایید و حبس های بلندمدت برای دیگران تعیین شد، هشتم اردیبهشت نیز صدور حکم اعدام برای 683 نفر از این گروه را شاهد بودیم.

این برخورد ارتش با اخوان را می توان در یک سطح کلان تر منطقه ای نیز بررسی کرد.

اختلاف های عربستان با اخوان المسلمین بر سر رهبری جهان اسلام باعث شده است ریاض پشتیبانی همه جانبه ای از نظامیان مصری ضد اعضای اخوان المسلمین به عمل آورد.

در این پیوند، 2 کشور امارات متحده عربی و کویت نیز عربستان را همراهی می کنند و تاکنون به ژنرال های مصری بیش از 12 میلیارد دلار کمک اقتصادی کرده اند.

چالش کنونی مصر که یک پای آن به رقابت های درون منطقه ای می رسد، با یک تنش منطقه ای همراه بوده که زبانه های آتش آن در منطقه بالا گرفته است.

بزرگ ترین رزمایش نظامی تاریخ سیاسی عربستان در حالی هفته گدشته به پایان رسید که این کشور برای نخستین بار موشک های بالستیک میان برد خود را رونمایی کرد. این موشک ها که در دهه 1360 از چین خریداری شده اند توانایی حمل کلاهک هسته ای را دارند.

تا اندازه زیادی اجماع بر این است که افزون بر تلاش ریاض برای انحراف افکار عمومی در زمانی که آل سعود دوران سخت جانشینی و تسویه های درون خاندانی را سپری می کند، هدف اصلی این رزمایش قدرت نمایی منطقه ای است.

دعوت نمایندگان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (بجز قطر) و همچنین ژنرال «راحیل شریف» فرمانده ارتش پاکستان، برای حضور در این رزمایش از تلاش عربستان برای تقویت هم پیمانی های درون منطقه ای و برون منطقه ای نشان دارد.

عربستان روابط نزدیکی با ژنرال های مصری به ویژه «عبدالفتاح السیسی» نامزد اصلی انتخابات آتی ریاست جمهوری و فرمانده پیشین ارتش، دارد.

این روابط را می توان همسو با تقویت ائتلاف های منطقه ای 2 کشور و نوعی نیاز دوسویه به یکدیگر بررسی کرد. عربستان سعودی از آمریکا به دلیل فشارهایی که بر ارتش مصر وارد می سازد ناراحت است و سعی دارد با ارایه کمک های مالی به ارتش، این نهاد را در خرید سلاح های مورد نیاز از منابع غیر آمریکایی یاری کند.

در همین چارچوب بود که این کشور اعلام کرد هزینه 2 میلیارد دلاری خرید تسلیحاتی مصر از روسیه را می پردازد.

ضعف اصلی مصر اقتصاد آن است. همین امر نیز باعث شده است دولت هایی که در این کشور قدرت را در دست می گیرند به دلیل نیاز به کمک های خارجی، چشم به بیرون داشته باشند. این امر پیامدهای زیادی برای مصر به دنبال دارد که کمترین آنها لزوم پاسخگویی به درخواست های کشور ارایه دهنده کمک مالی است.

همانگونه که گفته شد عربستان از تقویت نفوذ منطقه ای اخوان المسلمین واهمه دارد و آن را رقیبی برای خود می داند. بر همین پایه، همه تلاش خود را برای بیرون راندن این گروه از معادلات قدرت به کار می گیرد.

روی کار آمدن نظامیان در مصر و برکناری نیروهای وابسته به اخوان فضای مناسبی برای عربستان ایجاد کرد تا به این هدف خود جامه عمل بپوشاند و چه جایی بهتر از مصر؛ سرزمین مادری اخوان المسلمین. بنابراین شاهدیم که از همان آغاز روی کار آمدن ارتش، عربستان کمک های خود را به مصر روانه می کند.

ارتش نیز به 2 دلیل سعی دارد در راه تامین خواسته ها و اهداف عربستان گام بردارد؛ یکی حذف اصلی ترین رقیب درونی خود و دیگری جبران کمک های کلان اقتصادی ریاض. این 2 عامل باعث شده است ارتش تا این اندازه در حذف نیروهای اخوان المسلمین جدیت و خشونت به خرج دهد.

بنابراین تشدید تنش ها و رقابت های درون منطقه در پرتو خیزش های عربی و نابسامانی های پس از آن زمینه مساعدی را برای پیوند برخی کشورها و گروه ها برای حذف برخی گرایش ها و تفکرهای سیاسی دیگر فراهم کرده است.

هم اکنون نیز این، اخوان المسلمین مصر است که قربانی این بی ثباتی ها و تنش های ساختاری خاورمیانه و پیوند بخشی از نیروهای درونی با کشوری دیگر شده است.