شهید بهشتی،اندیشمندی پویا و انعطاف پذیر

تدبیر24: چند سال پیش که بنا به مناسبتی به مسجد هامبورگ آلمان رفته بودم ، متاسفانه شاهد وضعیت راکد و ساکن آنجا شدم و با عنایت به اطلاعّاتی که از مدیریّت موثّر فرهنگی شهید بهشتی از روزگاران حضور او در این مسجد داشتم، بهتر و بیشتر پی به نقش بی بدیل وی در نشر اندیشه های مترّقی دین در دنیای اروپا بردم .

آیت الله بهشتی، تنها روحانی حاضر در نهضت اسلامی امام خمینی بودند که برای بعد از شکل گیری حکومت اسلامی برنامه داشت . مجموعه بحث های ایشان تحت عنوان:” مراحل اساسی یک نهضت "که در سالهای ۴۶ در میان انجمن های اسلامی دانشجویان اروپا، مطرح شد دلیلی روشن بر اثبات این مدّعاست . بهشتی پیش از آنکه یک فقیه و فیلسوف باشد یک متدلوژیست و روش شناس بزرگ بودند آن شهید مظلوم جز نوادر متفکرانی محسوب می شدند که درهر موضوعی دارای مطالعات منظم و منسجم بودند. مطالعه ایشان دو ویژیگی بزرگ است که این دو ویژیگی هنوز به عنوان دوخلاء ی بزرگ دررویکردهای مطالعاتی راجع به ایران یا اسلام، یا هر دو وجود دارد .

ویژگی اول این بود که : ایشان سخت انتقیاد و التزام به روش علمی در مطالعات خود داشتند و به اعتبار تحقیقات فلسفی و فلسفه علم و آگاهی هایی که در زمینه تاریخ علم داشتند. در هر زمینه قابل بررسی ،متعهد به قاعده مندی و روش مندی بودند .

ویژگی دوم ایشان این بود که: تامّلات و احتجاجات روشمند خود را به صورت نظام مند و سیستماتیک دنبال می نمودند و لذا در هر حوزه فکری ،تعاملات ،حلقه ها و مفصل بندی های فکری را به دقت هر چه تمامتر استدراک می نمودند . مضاف بر این نکته از جمله جلوه های بزرگ ژرف اندیشی شهید بهشتی این بود که هیچ گاه ،هیچ گونه نگرش جزمی و استاتیک را بر نمی تافتند یعنی اینکه تئوری ها و اجرائیات اسلامی را محصور در دگما و ضرورت های دینی ،مذهبی و اجماعی نمی نمودند و به حکم :” هر زمان را اقتضایی دیگر است” با سوژه ها و اوبژه ها ،خلاقانه برخورد می نمودند (در این زمینه مویّدات تاریخی بسیار وجود دارد که بحث ما را به تطویل می کشاند )

از منظر پاتلوژیک، ایشان به نیکی به این مساله تفطن داشتند که از جمله آسیب های جدّی و جمعی تفکر دینی در هر مقطع از زمان، خاصّه در مقطع کنونی تحجر فکری ست، به همین خاطر هم وقتی جهت گیری های اقتصادی قانون اساسی را نهایی کردند نهایتاً یک بندی را در این اصول گنجانیدند که تا زمانی که این شرایط وجود دارد ما باید با همین چهار چوبی که قانون اساسی تعیین کرده مسایل اقتصادی را بیش ببریم اما با تغیر شرایط زمانی، باید تدبیرات وتصمیمات دیگری را ترجیحاً در این مقوله، اتخّاذ نماییم . پویایی و انعطاف پذیری در هندسه معرفتی و سیّالییت منطقی در دید گاههای شهید بهشتی ، به حق به او امتیاز یک "نواندیش دینی” را اعطا می نمود که متاسفانه در دنیای مدرن و فرا مدرن امروز، کثیری از اسلام شناسان از ان بی بهره اند ! بهشتی رفت اما بر خلاف آن شعار شایع ، ایران پر از بهشتی نبود و نیست . افکار بلند او در بین ما همچنان مهجور وغریب است و در این حجران و غرابت ما را، به ادامه راه خود ،که همان راه جهاد و اجتهاد حقیقی است فرا می خواند . راه او و شهیدان همراه او سبز ،پررهرو و پرتداوم باد.