شتابزدگي در طرح افزايش جمعيت

تدبیر24: نهاد قوه مقننه و ساير قوا و دستگاه ها داراي نوعي ايراد ساختاري هستند و طرح هايي که ارايه مي کنند از نبود پشتوانه هاي کارشناسي لازم، در رنج است. ايجاد مرکز پژوهش هاي مجلس، تا حدي اين آسيب را کاهش داد اما اشکال، آنجا خود را نشان مي دهد که به عنوان نمونه، نگارنده با تخصص توسعه پايدار و محيط زيست، طرحي درباره جمعيت نوشته و با جمع آوري 15 امضا، قابليت به جريان افتادن در مجلس را پيدا مي کند. پس از آن هم در زمان بررسي فوريت مي توان با انجام برخي اقدامات خاص، به تصويب آن اميدوار بود. اگر در رسانه ها و افکار عمومي نيز، حساسيت لازم به آن نشان داده نشود به قانوني تبديل مي شود که قابليت اجرا ندارد. بي شک طرحي يک صفحه اي، بايد صدها صفحه پيوست فني داشته باشد و در چندين پيوست تخصصي، همه مسايل در آن لحاظ شود. اينکه از نظر تامين مالي، به چه گروه هايي ضرر مي زند و کدام گروه ها منتفع مي شوند؟ آيا زمينه تحول اقتصادي يا فرهنگي در آن ديده شده است؟ قانون بايد «جامع، کامل و مانع» باشد در غيراين صورت، نيت خير تدوين کنندگان آن کافي نخواهد بود و به ايجاد مقاومت در قشرهاي مختلف جامعه خواهد انجاميد. در مورد موضوع افزايش يا کاهش جمعيت، حساسيت بيشتري را نيز بايد لحاظ کرد. در دنيا از جمله مسايلي که فشار زيادي بر کره زمين ايجاد کرده و منابع و بحران هاي زيست محيطي پديد آورده، موضوع افزايش جمعيت است.

طبق برآوردهاي علمي، ظرفيت زيستي کره زمين حدود چهارميلياردنفر است و امروز چيزي نزديک به هفت ميلياردنفر در آن ساکن هستند که برخي کارشناسان، پيش بيني رسيدن به 9ميلياردنفر را هم داشته اند. «جمعيت» در مباحث توسعه اي يکي از مولفه هاي بسيار مهم است و در دنيا هم در راستاي کنترل و مهار آن، قدم ها و گام هاي مثبتي برداشته شده و تقسيم کار جهاني نيز صورت گرفته است. در ايران نيز بايد به اين تجربيات با نگاه مثبت نگريست. برخي رفتارهاي خارج از قاعده در زمينه زادآوري در دهه نخست انقلاب و مسايلي که به سبب جهش جمعيتي، زندگي مردم را تحت فشار قرار داد، سبب شد تا در دهه هاي بعد، مردم رفتاري احتياط آميز را در پيش بگيرند. در اين ميان، شرايط اقتصادي هم بسيار موثر بود و ناگهان از نرخ رشد جمعيتي بالابه نرخ رشد جمعيتي پايين رسيديم. امروز «هرم جمعيتي» در کشور دچار «شکم» شده به اين معنا که جمعيت قاعده هرم که بايد جمعيت جوان باشد و هرچه به سمت بالاي هرم حرکت کنيم، جمعيت سالمند کاهش يابد، دچار تغييراتي شده است. ناگفته پيداست اگر اصلاح لازم صورت نگيرد، در آينده اي نزديک داراي جمعيت سالمند زياد و جمعيت کم تعداد جوان خواهيم بود. با لحاظ کردن مسايل ژئوپليتيکي و ژئواستراتژيکي مي توان نگراني ها را بيشتر درک کرد. علماي جمعيت شناسي و توسعه نيز نگاه احتياط آميزي به اين مبحث داشته و نه صددرصد با مهار رشد جمعيت موافقند و نه به زادآوري بي رويه اعتقاد دارند. ايجاد شرايط و زمينه ها، راهکار اين دسته از کارشناسان است. اما حل اين مشکل هيچ گاه با «شتابزدگي» امکان پذير نيست. بايد به درستي مشخص شود چه مولفه هايي سبب شده اند تا هرم جمعيتي ما «شکم» پيدا کند.

شرايط اقتصادي، فرهنگي، تبليغاتي، سياسي، اشتغال و آموزش، کجاي اين معادله قرار دارند؟ اينها مجموعه اي از علل و عوامل است که در طول سه دهه، ايجاد شده و نمي توان به فوريت آن را اصلاح کرد. رهبر معظم انقلاب سياست هاي کلان جمعيت را ابلاغ کرده اند و دولت و مجلس هر آنچه لازم است را تصويب و اجرا خواهند کرد اما شتابزدگي در اين مقوله، اثر معکوس برجا خواهد گذاشت. هزينه ماهانه پوشک يک نوزاد، 200هزارتومان است. اگر از اول دبستان تا مدارج تحصيلي عالي، به شکلي متوسط در زمينه آموزشي براي يک فرزند هزينه شود، حدود 80ميليون تومان نياز خواهد داشت.
    
وقتي سرپرست خانوار توان پوشش هزينه هاي معمول زندگي را ندارد چگونه مي توان به رشد و آموزش صحيح فرزند، اميد داشت؟ شتابزدگي در برخي طرح هاي افزايش جمعيت مانند آنچه کليات آن در هفته گذشته در مجلس به تصويب رسيد، ممکن است روند متقاعد شدن جامعه در مورد خطر پيري جمعيت را نيز تحت الشعاع قرار دهد و بحث را از مسير عقلاني و علمي آن خارج کند. چرا با وجود ده ها جامعه شناس، روانشناس، پزشک متخصص زايمان و جمعيت شناس شاخص، نظرات هيچکدام از آنان در طرح «افزايش نرخ باروري و پيشگيري از کاهش رشد جمعيت» ديده نشد تا مثلاموضوع «وازکتومي» به اين شکل ناپسند انعکاس نيابد؟ روز گذشته سخنگوي محترم دولت به درستي از مخالفت قوه مجريه با بخش هايي از اين طرح که حقوق شهروندي را نقض مي کند، خبر داد. مردم اينگونه روش ها را نمي پسندند. يکي از مولفه هاي حکمراني خوب، اداي حقوق شهروندي است. افزون بر اين، اظهارات نسنجيده در مورد اجباري بودن افزايش جمعيت مي تواند شرايط را نامساعد تر کند. چه خوب است که افراد در حوزه هاي تخصصي خود اظهارنظر کرده و کار را به متخصصان فن واگذار کنند.