«قدر» و روح هاي سركش

تدبیر24: يکي از شب هاي نمادين و پراهميت در فرهنگ اسلام به ويژه فرهنگ تشيع، شب قدر است. اين شب را دقيقا بر ما روشن نکرده اند اما اتفاق بر اين است که يکي از شب هاي ماه مبارک رمضان در ميان شب هاي 19، 21، 23 يا 27، «قدر» است. غالب عالمان اهل سنت شب 27 را شب قدر مي دانند و در روايات ما نيز بر آن تاکيد شده است. کلمه «قدر» يعني اندازه گيري و حد هرچيزي را روشن کردن. قرآن در اين باره مي فرمايد: « فيها يفرق کل امر حکيم» يعني تقدير و حد و اندازه انسان در اين شب روشن مي شود. در شب قدر انسان با دو چيز در ارتباط است تا تقدير خود را مشخص کند. يکي ارتباط با خدا از طريق دعا و ديگري ارتباط با خود از طريق محاسبه نفس. همان اندازه که دعا در اين شب مستحب است، پيش از آن حسابرسي و اندازه گيري مهم تر است. پيامبر فرمودند «حاسبوا قبل ان تحاسبوا» يعني «قبل از اينکه به حساب تو برسند به حساب خود رسيدگي کن» بنابراين هرکسي بايد به اندازه قدر و اندازه خود در اين شب ها پي ببرد و خود را بازشناسي و بازيابي کند و به قول مولوي هر کسي «اطلس نو بر دل ببافد».

به يک معنا شب قدر، شب تولد دوباره نيز تلقي مي شود. به تعبير حافظ «چه مبارک سحري بود و چه فرخنده شبي/ آن شب قدر که اين تازه براتم دادند» يا « در شب قدر ار صَبوحي کرده ام عيبم مکن/ سرخوش آمد يار و جامي بر کنار طاق بود» يا «آن شب قدري که گويند اهل خلوت امشب است/ يارب اين تاثير دولت در کدامين دولت است». بنابراين به تعبير ادباي فارسي زبان، شب قدر يک نوع نوشدن و تقدير و اندازه گيري دوباره و يک نوع لباس نو پوشيدن است. چهار امر مهم در شب قدر اتفاق افتاده است. يک نزول قرآن، دو تقدير امور، سه نزول ملايکه و چهار سلام و امنيت. نکته پنجمي هم اتفاق افتاد که براي مسلمانان، تلخ آمد و آن، شهادت امام عدالت، علي(ع) بود که در اين شب ها اتفاق افتاد. آنچه هر مسلماني مي تواند در اين شب براي خود الگو بگيرد آموزه هاي امام علي(ع) است.

در باب فلسفه دعا که در اين شب غالب مردم مشغول آن مي شوند آمده است که انسان در شب قدر آزادي و آزادگي خود را بازيابد. امام علي(ع) مي فرمايند آن دعايي دعا و عبادتي عبادت است که «عبادت احرار و آزادگان» باشد يعني بشر براي رغبت بهشت يا ترس از جهنم، خدا را نخواند بلکه خدا را براي اين بخواند تا از جهت روح و عرفان به يک آزادگي دست يابد. به تعبير مولوي: «کيست مولاآنکه آزادت کند / بند رقيت ز پايت بر کند / چون به آزادي نبوت هادي است/ مومنان را ز انبيا آزادي است». دعا و عبادت در نگاه امام علي(ع) بايد به گونه اي انجام شود که عقل انسان حياتي دوباره بگيرد. جمله حضرت اين است: «قَدْ اَحْيا عَقْلَهُ وَ اَمَاتَ نَفْسَهُ حَتَّي دَقَّ جَلِيلُهُ وَ لَطُفَ غَلِيظُهُ» يعني تاثير دعا در انسان بايد به گونه اي باشد که عقل بشر حياتي دوباره بازيابد و نفس هاي سرکش او بميرد و تبختر و خودبزرگ بيني سرکوب شود و غلظت ها و خشونت ها به لطافت ها تبديل شود. اين بزرگ ترين تاثير دعا در روح انسان است.

يعني دعا براي مهارکردن روح سرکش انسان است. کساني که در اين جهان روحي غليظ و فکري مرده و رواني سرکش دارند، بزرگ تري را براي خود نمي پندارند و اين دعاست که انسان را در برابر خدا صغير و حقير مي سازد. اما تاسف اين است که برخي انسان هاي مسلمان دچار فکرهاي مرده و روح هاي سرکش هستند و آن لطافتي که امام علي(ع) در فلسفه دعا مي گويد که بايد جاي غلظت را بگيرد؛ محقق نشده است.

بنابراين خشونت مذهبي همه جا را فراگرفته و خونريزي ها و جنگ هاي امروز دنياي اسلام را سبب مي شود. نخستين قرباني اين خشونت مذهبي و روح سرکش، خود امام عدالت علي(ع) بود. مي توان تعبير کرد شمشير جهالتي که بر فرق عدالت نشست و به زبان پيامبر اسلام، آن چيزي که کمر انسان را مي شکند، ناداني ديني است. در هر صورت در شب قدر بايد سعي کرد با تمسک به دعا و ارتباط با خدا و محاسبه نفس، روح هاي سرکش را در جهان اسلام رام و مسلمانان را به همزيستي دعوت کرد. به قول حافظ «شب قدر است و طي شد نامه هجر/ سلام فيه حتي مطلع الفجر»