برنامه هسته ای ایران در اتاق شیشه ای

تدبیر24: توافق اولیه ی هسته ای موسوم به «طرح اقدام مشترک» در سوم آذرماه پارسال فرصتی را برای کشور ما فراهم کرد تا به جهانیان نشان دهد نه تنها تصورهای منفی راجع به برنامه ی هسته یی اش اشتباه بوده و نیاز به اصلاح دارد، بلکه نشان داد که تهران همواره با هر نوع خشونت، ساخت و بکارگیری سلاح های کشتار جمعی مخالف است و در این مورد با نهادها و سازمان های بین المللی نیز همکاری های لازم و کافی را انجام می دهد.

بر اساس این توافق، آژانس مسوولیت راستی آزمایی از اقدام های هسته یی ایران را به عهده گرفت تا ماهانه گزارشی درباره ی فعالیت های ایران و روند اجرای توافق به شورای حکام و اعضای گروه 1+5 ارایه کند.

با وجود دست نیافتن ایران و گروه 1+5 به توافق نهایی در نشست «وین 6» و تمدید چهار ماهه ی این گفت و گوها، گزارش تازه ی آژانس بین المللی انرژی اتمی که یکشنبه 29 تیر منتشر شد، پایبندی ایران به تعهدهای خود در قبال مفاد توافق ژنو را بیش از پیش برجسته کرد.

کاهش میزان اختلاف ها در نشست های ایران و غرب از یک سو و گزارش های مثبت آژانس از سوی دیگر حاکی از آن است که تهران تاکنون همزمان با پیگیری گفت و گوها با گروه 1+5 مسیر همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی را نیز با جدیت تمام دنبال کرده است. از این رو، از زمان شروع گفت و گوهای هسته یی در راستای رسیدن به توافق نهایی، آژانس بارها از اقدام های سازنده و همکاری های قابل توجه ایران تشکر و قدردانی کرده است.

از این رو، از زمان شروع گفت و گوهای هسته یی در راستای رسیدن به توافق نهایی، سه نشست در قالب ژنو و 6 نشست با نام وین شکل گرفته است. آژانس نیز در فرجه ی 6 ماهه ی نخست، هر ماه گزارشی ماهانه ( در مجموع 6 گزارش) از فعالیت های هسته یی ایران منتشر کرده است. نکته یی که در همه گزارش ها به چشم می خورد، تشکر و قدردانی «یوکیا آمانو» مدیر کل این آژانس از اقدام های سازنده و همکاری های قابل توجه ایران است.

تمایل متقابل در حل موضوع هسته ای

نزدیک شدن غرب به ایران برای حل جدی موضوع هسته یی زمانی شکل گرفت که آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارش فصلی خود در 23 آبان ماه گذشته –یعنی حدود 10 روز قبل از توافق ژنو- گزارش داد که در سه ماه گذشته تنها چهار سانتریفیوژ جدید غنی سازی در تاسیسات نطنز ایران آغاز به کار کرده است.

این گزارش نشان می داد که در این مدت سانتریفیوژ تازه یی در تاسیسات غنی سازی فوردو آغاز به کار نکرده است و همچنین ایران هنوز سانتریفیوژهای نسل جدید را مورد بهره برداری قرار نداده و هنوز «هیچ قطعه عمده یی» هم در رآکتور در درست ساخت اراک نصب نشده است.

بنابراین، اقدام های همکاری جویانه ایران از همان ابتدا از نگاه تیزبین آمانو دور نماند و جدیت تیم مذاکره کننده ی ایرانی بعد از شکل گیری توافق ژنو بر اعتماد آژانس و گروه 1+5 افزود.

از این رو، حتی در نشست ششم آبان ماه پارسال میان «عباس عراقچی» معاون وزیر امور خارجه و عضو ارشد تیم مذاکره کننده ی کشورمان با آمانو در وین، مدیر کل آژانس این جدیت را احساس کرد و آن گفت و گو را «بسیار مثبت» توصیف کرد. وی روز پایان آن نشست نیز اظهار داشت که «پیشرفت مشخصی» در این دور از گفت و گوها میان ایران و آژانس حاصل شده است.

6 تاییدیه در فرجه ی 6 ماهه ی نخست

اولین گزارش آژانس بعد از شکل گیری توافق ژنو (سوم آذر) و اجرایی شدن آن (30 دی) در پنج شنبه یکم اسفند انتشار یافت. یوکیا آمانو در گزارش خود به اعضای شورای حکام با بیان این که ایران در چارچوب زمانی سه ماهه، 6 اقدام عملی را که در مورد آن ها با آژانس بین المللی انرژی اتمی توافق شده بود انجام داده است، تصریح کرد: انحراف نداشتن در مواد و تاسیسات هسته یی اعلام شده ی ایران از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی مورد تایید قرار گرفته است.

گزارش دوم، اول فروردین ماه درست بعد از نشست وین 2 که در روزهای 27 و 28 اسفندماه برگزار شده بود، انتشار یافت. آژانس در این گزارش خود تاکید کرده بود که ایران امکان دسترسی «روزانه» به مراکز غنی سازی نطنز و فوردو و همچنین کارگاه های مربوط به تولید سانتریفیوژها را فراهم کرده و اطلاعات مورد نیاز آژانس را در اختیار این نهاد بین المللی قرار داده است.

آژانس بین المللی انرژی اتمی سومین گزارش ماهانه ی خود را پنج شنبه 28 فروردین منتشر کرد که بر مبنای آن، آژانس خنثی سازی نیمی از ذخایر اورانیوم 20 درصد ایران را تایید کرده بود و همچنین در این گزارش آمده بود که ایران به تعهدات قید شده در توافق هسته یی موقت با گروه 1+5 پایبند بوده است.

روزهای آخر اردیبهشت ماه امسال بود که نمایندگان آژانس بین المللی انرژی اتمی با مقام های سازمان انرژی اتمی ایران درباره ی مواردی در چارچوب «توافق همکاری دو طرف» که سال گذشته به امضای آن ها رسید، گفت و گو کردند که نتیجه ی آن توافق دو طرف درباره ی پنج اقدام عملی دیگر بود که در قالب بیانیه ی مشترک انتشار یافت که بر اساس آن ایران باید تا سوم شهریور (25 اوت) آن ها را انجام دهد.

این پنج اقدام عملی عبارت بودند از: اطلاع رسانی درباره انفجارهای آزمایشی احتمالی قوی در مقیاس وسیع و مطالعات انتقال نوترون، اطلاع رسانی و فراهم کردن امکان دسترسی بازرسان به یک مرکز تحقیقات و توسعه سانتریفیوژ، همچنین کارگاه های مونتاژ سانتریفیوژ، تولید روتور آن و تجهیزات ذخیره سازی، و به سرانجام رساندن تدابیر حفاظتی مرتبط با رآکتور IR-40.

از این رو آژانس روز جمعه دوم خرداد در چهارمین گزارش ماهانه ی خود نسبت به همکاری های ایران اعلام کرد که ایران هفت مورد از اقدام های عملی را که در ماه فوریه سال 2014 (بهمن ماه 92) در خصوص آن ها با آژانس به توافق رسیده بود، اجرا کرده است. این اقدام ها در چهارچوب همکاری با آژانس صورت گرفته و آژانس در حال بررسی و تحلیل اطلاعات دریافت شده از ایران است.

آمانو دوشنبه 12 خرداد در جلسه ی شورای حکام نیز از همکاری ایران با آژانس در ماه های گذشته تقدیر و تشکر کرد. وی در این باره اظهار داشت: تهران با فراهم آوردن امکان دسترسی گسترده ی آژانس به اطلاعات، به ما کمک کرد تا درک بهتری از فعالیت های هسته یی این کشور داشته باشیم. آمانو در ادامه افزود: ایران به طور «بنیادینی» با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری کرده است.

آژانس بین المللی انرژی اتمی 30 خرداد در پنجمین گزارش ماهانه ی خود درباره ی برنامه هسته یی ایران بار دیگر بر پایبندی ایران به تمامی تعهدات خود در توافق ژنو تاکید کرد. آژانس در این گزارش، تایید کرد که به طور تقریبی ایران تمام ذخیره ی اورانیوم غنی شده 20 درصد خود را بر اساس توافق ژنو، از بین برده است.

در این گزارش آمده بود پس از شروع مهلت اجرایی توافق نامه ژنو از 30 دی ماه سال گذشته، ایران بیش از 97 درصد از اورانیوم با غنای 20 درصد خود را به اورانیوم با درصد غنای کم تر و بخشی دیگر را به اکسید تبدیل کرده است.

با صحبت ها و همچنین گزارش های پیاپی که آمانو تاکنون نسبت به فعالیت های صلح آمیز و همکاری های جدی ایران ارایه داده، صداقت ایران در برنامه ی هسته یی اش بیش از پیش آشکار شده است.

ششمین و آخرین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی راجع به عملکرد ایران که یکشنبه ی گذشته 29 تیر (20 ژوییه) همزمان با روز آخر مهلت 6 ماهه ی نخست گفت و گوهای ایران و 1+5، انتشار یافت، باز هم سربلندی ایران در آزمون های راستی آزمایی را به تصویر کشید.

در این گزارش ماهانه ی آژانس آمده بود که ایران باقی مانده ی گاز هگزافلورید اورانیوم 20 درصد غنی شده ی خود را به پودر اکسید اورانیوم تبدیل کرده است. از این رو، خبرگزاری «رویترز» در این باره نوشت که بر اساس گزارش آمانو، تایید شده است ایران در عمل به توافق نامه ی ژنو، ذخایر گاز اورانیوم با غنای بالای خود را رقیق یا به اکسید تبدیل کرده است؛ این در حالی است که آژانس در گزارش پیشین خود آورده بود که هنوز چهار کیلوگرم از ذخایر این گاز در ایران باقی است.

گزارش جدید آژانس به این موضوع نیز اشاره کرده است که ایران فرایند تبدیل بخشی از اورانیوم 3.5 درصد غنی شده ی خود به اکسید را نیز شروع کرده است. در ادامه ی گزارش جدید آژانس آمده است که ۱۵۰۰ کیلوگرم از گاز اورانیوم (۳.۵ درصد) ایران، مطابق توافق با قدرت های جهانی وارد این فرایند شده است.

«ماری هارف» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، در نشست مطبوعاتی روز سه شنبه ی هفته ی گذشته خود به پرسش هایی درباره ی گزارش جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی در پرتو تمدید مهلت گفت و گوهای هسته یی پاسخ داد. وی در این باره گفت: آژانس در گزارش ۲۰ ژوییه ( ۲۹ تیر) خود تصدیق کرد که ایران به تعهداتش درباره ۱۴ اقدام خاص مورد توافق در برنامه اقدام مشترک عمل کرده است. بنابراین، آژانس در پایان مهلت شش ماه اول، تایید کرد که ایرانی ها به تعهداتشان در چارچوب طرح اقدام مشترک پایبند بوده اند.

البته مدتی است که آژانس و گروه 1+5 یکی از گام های اعتمادساز ایران را پیوستن کشورمان به «پروتکل الحاقی» می داند که بر اساس آن آژانس بین المللی انرژی اتمی اجازه ی قانونی می یابد تا برای بازرسی های گسترده تر و سرزده از کشورهای عضو پیمان منع گسترش سلاح های هسته یی(NPT) اقدام کند.

در این ارتباط «اردشیر سنایی» مدرس دانشگاه و کارشناس مسایل بین المللی ضمن حمایت از اقدام های اعتمادساز کشورمان با آژانس، موضوع پیوستن یا نپیوستن ایران به پروتکل الحاقی را مورد ارزیابی قرار داد. سنایی در این باره اظهار داشت: پیوستن ایران به پروتکل الحاقی که 120 کشور به آن ملحق شده اند می تواند مُهر تاییدی بر اصرارهای تهران بر فعالیت های هسته یی صلح آمیز نیز باشد که فعالیت های هسته یی ایران در چارچوب مقررات آژانس، پادمان های موجود و اساسنامه ی «ان پی تی» است.

از سوی دیگر «حسن بهشتی پور» تحلیلگر مسایل بین المللی اقدام های اعتمادساز ایران را موجب خلع سلاح غرب دانست و اظهار داشت: ایران نه این که به عنوان یک تاکتیک، بلکه به عنوان یک استراتژی (راهبرد) نیز به دنبال دستیابی به بمب اتم نیست و رهبر انقلاب نیز با فتوای خود مهر تاییدی بر آن زده است.

مدیر پیشین شبکه ی «العالم» در ادامه افزود: ایران همکاری لازم را در چارچوب قوانین بین المللی با گروه 1+5 و آژانس بین المللی انرژی اتمی دارد؛ اما این همکاری را منوط بر ادامه ی غنی سازی در ایران دانسته است که این خواسته از سوی غرب مورد قبول واقع شد.

ایران مدت هاست که بر صلح آمیز بودن فعالیت های هسته یی خود به عنوان یک اصل ضروری تاکید می کند؛ چندین گزارش مثبت آژانس بین المللی انرژی اتمی در ارتباط با پایبندی تهران به تعهدهایش، گواهی بر این مدعاست.

بنابراین، انتظار می رود همان طور که ایران در این مدت به تعهدهای خود عمل کرده است، طرف غربی نیز بر اساس «اقدام متقابل» به وعده های خود جامه ی عمل بپوشاند و در حل موضوع هسته یی از هیچ اقدام سازنده یی فروگذاری نکند.