راهی جز توافق وجود ندارد

تدبیر24: گفت وگوهای هسته یی ایران و گروه کشورهای 1+5 متشکل از آمریکا، روسیه، چین، انگلیس و فرانسه به اضافه ی آلمان، هفته ی پیش دوره ی 6 ماهه ی ابتدایی خود را به پایان رساند و با توجه به مفاد توافق اولیه میان دو طرف موسوم به «برنامه اقدام مشترک» که در آذرماه پارسال امضا شد، همه ی طرف ها ضمن موافقت و تاکید بر ادامه ی گفت وگوها، تصمیم گرفتند تا این دوره برای مدت چهار ماه دیگر تمدید شود.

بر اساس توافقی که شکل گرفت قرار شد در این دوره ی چهار ماهه، تهران به 2 میلیارد و 800 میلیون دلار از درآمدهای نفتی مسدود شده ی خود دسترسی پیدا کند و از سوی دیگر مقدار مشخصی از ذخیره ی اورانیوم غنی شده ی 20 درصدی خود را رقیق کرده یا به سوخت تبدیل کند.

تمدید گفت و گوها با تحلیل ها و اظهارنظرهای مختلف مقام ها و رسانه های غربی روبرو شده است. بیشتر کارشناسان ضمن بر شمردن برخی موضوع های چالشی و حل نشده تاکید دارند روند کلی امیدوارانه بوده است و می توان در مدت باقی مانده مشکلات موجود را رفع کرد.

بهترین فرصت

برخی مقام های فعلی و گذشته در غرب این دوره ی باقی مانده را بهترین و آخرین فرصت برای دستیابی به توافق میان ایران و کشورهای 5+1 عنوان کرده اند.

تارنمای خبرگزاری «آسوشیتدپرس» در این زمینه نوشت: گرچه دیپلمات ها نتوانستند توافق جامع را به سرانجام برسانند اما تمدید چهار ماهه ی گفت و گوها میان ایران و کشورهای 1+5 حاکی از آن است که این امید وجود دارد با دادن زمان بیشتر، این توافق حاصل شود.

به نوشته ی این خبرگزاری آمریکایی بیشتر کارشناسان غربی عقیده دارند که با وجود برخی اختلاف ها اما پیشرفت هایی هم در این گفت وگوها حاصل شد؛ به نحوی که به نظر «ریچارد دالتون» سفیر پیشین انگلیس در تهران که اکنون از تحلیلگران موسسه ی مطالعاتی «چتم هاوس» است، اکنون شانس های بیشتری نسبت به هر زمان دیگر برای توافق نهایی وجود دارد؛ اما سیاستمداران در تهران و واشنگتن کار سختی را پیش رو خواهند داشت.

به نظر غربی ها توافق نهایی به دنبال آن است تا هراس ها از اهداف برنامه ی هسته یی ایران را رفع کند و بعد از یک دهه که با افزایش تحریم ها علیه کشورمان همراه بود به این موضوع رسیدگی شود. ایران نیز با تاکید بر صلح آمیز بودن برنامه ی هسته یی اش در عوض می خواهد که ضمن برداشته شدن تحریم ها به اهداف اقتصادی و استفاده ی صلح آمیز از انرژی هسته یی دست پیدا کند.

به نوشته ی آسوشیتدپرس، ایران در دو زمینه ی بررسی وضعیت رآکتور اراک و بازرسی های بیشتر به وسیله سازمان ملل متحد بر برنامه های هسته یی توافق کرده و پیشنهاد داده است تا طراحی تاسیسات اراک برای تولید پلوتونیوم کمتر تغییر کند.

این خبرگزاری در بیان نقاط اختلافی میان ایران و گروه 1+5 نوشت: در دو موضوع توافقی حاصل نشده و در ظاهر تمدید دوره به منظور رفع این اختلاف ها بوده است. نخستین موضوع این است که روند کاهش تحریم ها چگونه طراحی شود؛ زیرا هنوز تحریم های شورای امنیت رفع نشده است و کاهش اندکی نیز در تحریم های اتحادیه ی اروپایی و متحدان آمریکا ایجاد شده است. دومین و مهمترین چالش موجود نیز سطح غنی سازی ایران عنوان شده است. ایران می گوید قصد دارد با اتمام دوره ی فروش سوخت از طرف روسیه، پس از سال 2021 سوخت نیروگاه بوشهر را خودش تولید کند؛ به همین دلیل به ظرفیت بالای غنی سازی در پایان این دوره نیاز دارد. «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد که کشورش حاضر است تا چند سال سطح غنی سازی خود را ثابت نگاه دارد که این نکته از طرف کارشناسان غربی مثبت ارزیابی شد.

به نوشته ی آسوشیتدپرس «مارک فیتزپاتریک» از کارشناسان برجسته ی هسته یی در «موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک» اعتقاد دارد که این موضوع از آن جهت مهم است که ایران پیشنهادها و گزینه های متعددی را مطرح می کند، اما مهم این است که ایران چگونه می تواند در توافق نهایی برنامه های خود را تبیین کند.

تارنمای روزنامه ی «کریستین ساینس مانیتور» نیز در این زمینه در مقاله یی ضمن اشاره به هدف های ایران و 1+5 از توافق جامع می نویسد: نتایج توافقی که در ماه نوامبر تصویب شد از جهات بسیاری بیش از حد انتظار بود؛ زیرا ایران به تعهداتش عمل کرد، ذخایر حساس خود را تغییر داد و برخی از جنبه های برنامه ی هسته یی خود را به حال تعلیق در آورد؛ در ضمن به بازرسان سازمان ملل نیز اجازه دسترسی داد و توانست از برخی کاهش ها در تحریم ها استفاده کند.

به نوشته ی این روزنامه «فرانک والتر اشتاینمیر» وزیر امور خارجه آلمان نیز این دوره و ماه های پیش رو را آخرین دوره از عرصه ی دیپلماتیک نامید که بهترین فرصت برای پایان دادن به مباحث طولانی مدت هسته یی به صورت صلح آمیز است.

کریستین ساینس مانیتور در ادامه نوشت: در آخرین دور گفت و گوها که 17 روز در وین طول کشید، دو طرف در مسایل اصلی از خود انعطاف نشان دادند و میزان پیشرفت از نظر همه ی طرف ها به حدی قابل قبول بوده است و تصمیم گرفتند برای رسیدن به اهداف نهایی این دوره را چهار ماه تمدید کنند تا بر دو اختلاف اصلی پیروز شوند.

چهار ماه زمان برای نگاه به گذشته و آینده

تحلیلگران آمریکایی نیز ضمن اشاره به برخی اختلاف ها به تبیین آخرین وضعیت گفت و گوهای هسته یی پرداختند. «رابرت اینهورن» که از مقام های پیشین وزارت خارجه آمریکا در حوزه کنترل تسلیحات است و چند بار در مذاکره با ایران نیز حضور داشت و اکنون بعد از بازنشستگی در موسسه ی «بروکینگز» تحلیل ارایه می کند، اعتقاد دارد گرچه تمدید گفت و گوهای هسته یی برای چهار ماه منطقی بوده است اما هنوز هم شرایط سختی پیش رو قرار دارد.

وی در گزارشی تحلیلی که در تارنمای موسسه ی بروگینگز منتشر شد، نوشت: گرچه تاکنون قدم های مهمی روبه جلو برداشته شده است اما شکاف هایی باقی مانده است و از آن جا که توقف گفت و گوها برای هیچ یک از طرف ها جذاب نیست، 1+5 و ایران برای تمدید آن توافق کردند.

اینهورن مشخصه های دوره ی چهار ماهه را این طور بیان می کند: در این دوره از ذخایر 20 درصدی اورانیوم ایران کاسته می شود و همین موضوع از نگرانی های طرف های مقابل ایران می کاهد. همچنین با تمدید تخفیف محدود تحریم ها که در 6 ماه گذشته به اجرا در آمد به ایران دسترسی مشخصی به بخشی از درآمدهای نفتی در حساب های خارجی ( حدود 2.8 میلیارد دلار در چهار ماه) داده می شود که می تواند انگیزه ی مهمی برای رسیدن به توافق فراگیر باشد.

این دیپلمات بازنشسته ی آمریکایی تعیین زمان تا 24 نوامبر (3 آذر) را انتخاب خوبی می داند؛ چرا که به نوشته ی وی چهار ماه به اندازه ی کافی طولانی است تا به دولت ها فرصت بدهد تصمیم های مهمی را در زمینه ی موارد جزیی تر توافق بگیرند؛ ضمن این که آن قدر طولانی هم نیست که به منتقدان در تهران و واشنگتن و هر جای دیگر القا کند که طرف ها به دنبال طولانی کردن گفت و گوها هستند. تمدید دوره به طرف ها اجازه می دهد تا نگاهی به عقب داشته باشند و اندوخته ی خود را بررسی کنند و به انتخاب های سختی که در چند ماه آینده پیش روی آن ها خواهد بود، فکر کنند.

این تحلیلگر موسسه ی بروکینگز نیز در گزارش خود یکی از موضوع های مهم را کاهش شدید در ظرفیت های غنی سازی ایران می داند و می افزاید: غرب به دنبال آن است که ظرفیت های ایران را از 19 هزار سانتریفیوژ فعلی-که کمتر از 10 هزار عدد از آن ها فعال است- به چند هزار سانتریفیوژ نسل اول و تعداد کمی سانتریفیوژ پیشرفته کاهش دهد. ایران عنوان می کند که ظرفیت های بالایی را برای تامین سوخت بوشهر نیاز دارد اما روسیه علاقه مند است تا تامین سوخت نیروگاه بوشهر را بعد از سال 2021 نیز ادامه دهد. این تامین سوخت بسیار قابل اعتمادتر، کامل تر، ارزان تر و ایمن تر از شرایطی است که خود ایران تولید کند.

اینهورن نیز به سخنان رهبر معظم انقلاب که نیاز قطعی ایران را 190 هزار «سو» ( واحد اندازه گیری بازده سانتریفیوژ) اعلام کرد، اشاره داشت و آن را خیزش حقوقی ایران می داند زیرا ایالات متحده سال ها به دنبال آن بود که ایران هیچ برنامه ی غنی سازی نداشته باشد اما سال گذشته آمریکا پذیرفت که در یک توافق قابل قبول، ایران می تواند برنامه ی غنی سازی محدودی را داشته باشد.

وی در گزارش خود به اظهارات «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران در گفت وگو با «نیویورک تایمز» اشاره می کند که گفته بود ایران تصمیم ندارد ظرفیت غنی سازی خود را افزایش دهد اما می تواند سال ها در این سطح باقی بماند و همزمان سطح فعلی سانتریفیوژهای خود را حفظ کند.

اینهورن عناصر راهبرد هسته یی ایران را با توجه به سخنان رهبری و پیشنهادهای وزیر امور خارجه کشورمان، این طور دسته بندی می کند: حفظ سطح فعلی سانتریفیوژهای در حال کار در دوره ی توافق، کم نکردن از ظرفیت های فعلی و داشتن مجوز برای برای تولید، آزمایش و پژوهش نامحدود، امکان نصب سانتریفیوژهای پیشرفته، تثبیت یا حتی کاهش در ذخیره ی اورانیوم حتی در شکل اکسید، کوتاه کردن دوره ی توافق تا 5 یا 8 سال و اطمینان از آزادی عمل ایران با پایان دوره ی توافق همچون یک کشور عادی که می تواند با سانتریفیوژهای پیشرفته ی خود ظرفیت 190 هزار سو را عملیاتی کند.

وی این طور استدلال می کند که روس ها بسیار خوشحال خواهند شد که برای همیشه سوخت نیروگاه بوشهر و رآکتورهای بیشتری را که ایران از آن ها خریداری می کند، تامین کنند اما ایران با اشاره به تجربه های ناراحت کننده ی پیشین به ویژه سرمایه گذاری در کنسرسیوم غنی سازی «یورودیف» (Eurodif) تاکید دارد که نمی تواند به عرضه کنندگان خارجی برای فروش سوخت اعتماد کند و باید استقلال خود را در تولید سوخت تضمین کند.

اینهورن با استناد به تحلیل «مارک هیب» کارشناس موسسه ی «کارنگی» اعتقاد دارد که ایران هیچ تجربه و زیرساختی را برای ساخت سوخت تجاری که سوخت بوشهر نیز از این نوع است ندارد و به همین دلیل ادامه ی این روند برای ایران ضروری و اقتصادی نیست و از نظر فنی نیز نشدنی و از لحاظ قانونی سوال برانگیز است.

این در حالی است که ظریف چندی پیش اعلام کرد: مقدار 190 هزار سو نیاز فوری ایران نیست و ما تا رسیدن به آن سطح زمان داریم. ما همچنین به زمان در مورد فناوری برای رسیدن به آن سطح نیاز داریم و این زمان برای ما امکان رسیدن به راه حل را ایجاد می کند.

با همه ی این ادعاها و امیدهایی که رابرت اینهورن در گزارش خود به آن اشاره می کند، در پایان گزارش خود می نویسد: چند ماه وقت بیشتر، زمان زیادی برای نزدیک کردن شکاف های دو طرف نیست اما بازگشتن از میز مذاکره به پایتخت ها زمان خوبی برای مذاکره کنندگان است تا با همکارانشان در مورد گزینه های بسیار سختی که پیش رو دارند بحث و جدل کنند.

راهی جز توافق وجود ندارد

«سوزان مالونی» از دیگر کارشناسان پیشین وزارت امور خارجه ی آمریکا نیز اعتقاد دارد: امیدواری برای رسیدن به توافق در ابتدا بیشتر بود اما به تدریج کم شد تا این که طرف ها تصمیم گرفتند توافق را برای دوره یی چهار ماهه تمدید کنند. گرچه تمدید دوره بدترین سناریو در این کارزار هسته یی نیست اما مباحث برجای مانده از آخرین دور مذاکرات وین نشان از ادامه ی چالش ها دارد.

وی در تحلیلی که در تارنمای موسسه ی بروکینگز منتشر شد، می نویسد: سال ها آمریکا خواستار تعلیق کامل برنامه ی غنی سازی ایران بود و حتی این خواسته در قطعنامه های شورای امنیت و تحریم های اقتصادی علیه ایران مورد تاکید قرار گرفت و تهران نیز پیوسته تاکید داشت غنی سازی ایران هیچ گاه متوقف نخواهد شد.

وی رهبری ایران را تصمیم گیر نهایی در موضوع هسته یی می داند و اعتقاد دارد: با توجه به سخنان اخیر رهبری نمی توان انتظار داشت که تهران از تعداد سانتریفیوژهای خود کم کند. اگر ایران این پیشنهادها را برای توافق هسته یی تا 20 ژوییه نپذیرفت پس در هیچ زمان دیگری نیز محدودیت توانایی غنی سازی خود را نخواهد پذیرفت.

مالونی همراستا با تحلیلگران آمریکایی اندازه ی ظرفیت غنی سازی و تعداد سانتریفیوژها را مهمترین موضوع میان دو طرف می داند اعتقاد دارد در مورد برخی از موضوع ها نیز تاحدی توافق شده است. وی تاکید دارد که توافق جامع با ایران دست یافتنی است؛ به این دلیل که راه حل دیگری وجود ندارد.