تعامل متفاوت «آژانس» و ایران

تدبیر24: «آژانس» بین‌المللی انرژی هسته‌ای»، عنوان «دیده‌بان فعالیت هسته‌ای در جهان» را داراست و سازمان ملل و شورای امنیت -که ارگان بالادستی «آژانس» محسوب می‌شود- تضمین‌کننده اجرایی‌شدن نظرات این نهاد بین‌المللی است. نهادهای بین‌المللی، معمولا ذیل مجمع‌عمومی یا شورای اقتصادی و اجتماعی عمل می‌کنند و از این منظر، وضعیت «آژانس» اتمی یک استثنا محسوب می‌شود که به‌ سبب سروکارداشتن با مقوله امنیت جهانی، زیرمجموعه شورای امنیت عمل می‌کند. با این تعریف مشخص می‌شود که حضور مدیرکل ژاپنی «آژانس» در تهران، چقدر اهمیت دارد.

وقتی پرونده ایران در نهاد بالادستی «آژانس» یعنی شورای امنیت مفتوح است و رابطه تنگاتنگی میان این دو مجموعه بین‌المللی وجود دارد، طبیعی است، دستگاه دیپلماسی به‌دنبال ارتباط مستمر با «آژانس» اتمی باشد تا پرونده در «شورای امنیت» به سامان رسیده و مشکلات مرتفع شود. «آژانس»، تنها نهادی است که از نظر فنی می‌تواند جهان را قانع کند و اطلاعات موثق پیرامون فعالیت‌های هسته‌ای کشورهای عضو، ارایه دهد. دولت یازدهم پس از روی‌کارآمدن، به‌درستی به سراغ بازسازی روابط با «آژانس» رفت تا نتیجه آن را در «شورای امنیت» و مذاکرات با «1+5 » برداشت کند؛ موضوعی که اساسا برای مسوولان ارشد دولت گذشته دارای اهمیت نبود و تا «کاغذپاره»خواندن قطعنامه‌هایی پیش رفت که امروز، بخشی از مشکلات و محدودیت‌های کشور را سبب شده است.

همکاری سازنده ایران با «آژانس» اتمی در دوره جدید سبب شد تا آنها نیز متقابلا درصدد ایفای نقش فعال‌تر در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای ایران برآیند و مدیرکل آن راهی ایران شود تا در مذاکره مستقیم با مقامات ارشد کشور، راهکارهایی را برای عادی‌شدن روند رسیدگی به موضوع هسته‌ای ایران بیابند. «آژانس» به‌طور طبیعی به‌دنبال افزایش مشروعیت خود در جهان است و موضوع ایران به سبب ابعاد جهانی، اهمیت مضاعفی برای مدیرکل دارد. آغازبه‌کار «یوکیو آمانو» در «آژانس» با گزارش‌هایی همراه بود که لحنی گزنده داشت اما در دولت جدید، گزارشات شکل سازنده و مثبتی یافته که ناشی از همکاری‌های متفاوت ایران با این نهاد جهانی است. این مساله؛ بدون‌شک، به‌عنوان ابزاری سازنده در مذاکرات هسته‌ای، به کار تیم مذاکره‌کننده خواهد آمد. بر اساس وظایف ذاتی «آژانس»، بازرسی و طرح مواردی که به‌عنوان گزارش‌های موثق یا غیرموثق به این دیده‌بان هسته‌ای شورای امنیت داده شده است، همواره ادامه خواهد داشت اما نوع طرح این ابهامات و لحن آن با توجه به سطح همکاری‌های طرفین، حتما متفاوت خواهد بود.

 ایران بر اساس یک توافق با «آژانس»، چارچوبی را طراحی کرده تا به همه ابهامات پاسخ دهد و بخش عمده‌ای از این هدف‌گذاری نیز انجام شده است. به نظر می‌رسد موارد اخیر که «آژانس» به‌دنبال «راستی‌آزمایی» آن است، در مقایسه با گذشته دارای حجم محدود‌تری است و ایران می‌تواند با تداوم روند فعلی، هرچه‌بیشتر از گزارش‌های مثبت «آژانس» بهره‌مند شود.