انسان، بلای جان تنوع‎ زیستی

تدبیر24: امروزه بر روی کره زمین در حدود دو میلیون گونه موجود زنده شناسایی و نام‎گذاری شده‌اند که دانشمندان حدس می‌زنند که این رقم تا حدود ده میلیون نیز قابل افزایش باشد. البته بخش عظیم این افزایش متعلق به گروه‌های بی‌مهرگان و بخصوص بندپایان است. تنوع زیستی خدماتی که اکوسیستم‌ها دارند از جمله کیفیت هوا، تصفیه‌ آب، گرده افشانی، و جلوگیری از فرسایش را پشتیبانی می‌کند و نوعی میزان برای سنجش سلامت اکوسیستم‌ها است، ولی خود تابعی از آب‌و هوا بوده که در مناطق استوایی بیشینه و در قطب‌ها کمینه است.

از زمان دوران سنگی، از میان رفتن گونه‌ها، به وسیله‌ انسان‌ شدت گرفته است. برآورد می‌شود که از میان رفتن گونه‌ها صد تا ده هزار برابر آن چیزی است که شواهد فسیلی نشان می‎دهد. از فایده‌های غیرمادی تنوع زیستی می‌توان به ارزش‌های روحانی و زیبایی‌شناختی‌ و ارزش آموزش اشاره کرد. بر پایه‌ یک برآورد، تنها یک درصد گونه‌هایی که در زمین می‌زیسته‌اند، اکنون وجود دارند.

از دست رفتن تنوع زیستی عامل خطرناک مهمی در رشد تجاری و تهدیدی برای ثبات بلندمدت اقتصادی است.

سازمان ملل در سال ۱۹۹۲ کنفرانسی را درباره حمایت از محیط زیست در ریودوژانیرو بر‌گزار کرد که یکی از دستاوردهای آن انعقاد پیمان تنوع زیستی است که ایران هم این معاهده را در سال ۱۳۷۵ تصویب کرد و به آن پیوست.

تجاوز به عرصه‎های طبیعی، تجارت حیوانات و گیاهان وحشی، بهره‎برداری بیش از اندازه از فلور و فون و آلودگی آب‎ها از جمله عوامل تهدید کننده تنوع زیستی به شمار می‎روند که در همه آنها پای انسان در میان است.

کارشناس مسئول زیستگاه‎ها و امور مناطق اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: تنوع‎زیستی عبارت است از تنوع موجودات زنده، ژن‌هایی که این موجودات از آن تشکیل شده‌اند و زیست‌بوم‌هایی که موجودات در آن زندگی می‌کنند. بنیادی‌ترین سطح در بررسی تنوع زیستی، تنوع گونه‎ای است.

محسن امیری اضافه کرد: کشور ایران به خاطر تنوع جغرافیایی و اقلیمی خود دارای تنوع گونه‎ای بسیار ارزشمندی است و بر اساس آخرین بررسی و گزارشات کارشناسان محیط زیست حدود 1131 گونه جانوری اعم از پستاندار، پرنده، خزنده و دوزیستان در اکوسیستم‎های خشکی و آب‎های داخلی ایران زیست می‎کنند.

وی ادامه داد: رده پستانداران با 194 گونه شناسایی شده و طیف وسیعی از جانوران را از نظر جثه در بر می‎گیرد که استان لرستان بدلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی منحصربه‎فرد زیستگاه بیش از 43 گونه پستاندار است.

مهندس امیری تصریح کرد: همه گونه‎ها جزء گونه‎های حمایت شده محسوب می‎شوند که از این میان گونه‎هایی نظیر کل و بز، قوچ و میش، سنجاب ایرانی از لحاظ وضعیت حفاظتی آسیب‎پذیر و پلنگ ایرانی، خرس قهوه‎ای، کفتار، شنگ، کاراکال و گربه‎جنگلی در خطر انقراض و آهو در وضعیت بحرانی است.

کارشناس مسئول زیستگاه‎ها افزود: غنای گونه‎ای پستانداران در استان نباید موجب غرور شود، چرا که اکثر گونه‎ها از جمعیت خوبی برخوردار نیستند و اگر برنامه مدون و جامعی برای حفظ و صیانت از این گونه‎های ارزشمند وجود نداشته باشد، در آینده نه چندان دوری شاهد نابودی این گونه‎های نادر خواهیم بود.

امیری اظهار کرد: در میان مهره داران، پرندگان به سبب برخورداری از قدرت پرواز، صاحب وسیع‎ترین محیط بلامعارض در گیتی یعنی هوا هستند. در ایران تاکنون بیش از 521 گونه پرنده شناسایی و گزارش شده که این تعداد معادل کل گونه‎های پرنده موجود در قاره اروپا است.

وی خاطرنشان کرد: بیشترین گونه‎ها را پرندگان متکی به تالاب‎ها تشکیل می‎دهند، اما آلودگی و تخریب تالاب‎های ایران در سال‎های اخیر خود عاملی در جهت کاهش تعداد بسیاری از گونه‎های پرندگان ایران شده است.

کارشناس مسئول زیستگاه‎ها اضافه کرد: براساس آخرین گزارشات در استان لرستان تاکنون 236 گونه پرنده شناسایی شده و از این میان پرندگانی نظیر کرکس مصری و سهره معمولی جزء گونه‎های آسیب‎پذیر و گونه‎های بالابان، بحری، شاهین، عقاب طلایی، دلیجه کوچک، اردک بلوطی، هما و سبز قبا جزء گونه‎های در خطر انقراض و یلوه حنایی و کبک دری در وضعیت بحرانی است، مابقی گونه‎ها حمایت شده هستند.

این پژوهشگر حیات وحش ادامه داد: همچنین ماهیان آب‎های داخلی ایران شامل 180 گونه بوده که در 27 خانواده جای گرفته‎اند. ماهی کور غار، قزل‎آلای خال قرمز از جمله گونه‎های منحصر به ایران و لرستان به شمار می‎روند و دارای ارزش زیستی بالایی هستند.

امیری با بیان اینکه تاکنون در استان لرستان بیش از 20 گونه ماهی شناسایی شده است، افزود: متأسفانه به دلیل عدم توجه لازم به حفظ و مدیریت آبزیان آب‎های داخلی طی دو دهه اخیر مطالعات جامعی برای شناخت ماهیان در اکوسیستم‎های آبی مختلف صورت نگرفته و از فراوانی و پراکنش بسیاری از گونه‎ها اطلاعات و آمار دقیقی در دسترس نیست و یا جمعیت برخی گونه‎ها نظیر ماهیان کور غار(اندمیک لرستان) در معرض تهدید هستند.

این محقق محیط زیست گفت: از رده خزندگان تاکنون 204 گونه مورد شناسایی قرار گرفته اما اطلاعات مفید و قابل دسترس در مورد این جانوران بسیار اندک است. کمبود مطالعات جامع و عمیق در مورد بیولوژی و حفاظت این جانوران از یک طرف و جمعیت رو به زوال با توجه به تخریب زیستگاه‎های آنها در سال‎های اخیر موجب نگرانی نسبتاً زیادی در مورد تعدادی از گونه‎های ارزشمند خزنده کشورمان شده است.

کارشناس مسئول زیستگاه‎ها یادآور شد: متأسفانه شکار و صید بی‎رویه صدها و هزاران مار سمی، بسیاری از گونه‎های مار سمی از جمله افعی شاخدار و افعی دماوندی را در معرض خطر انقراض قرار داده است. تاکنون در استان لرستان بیش از 50 گونه خزنده شناسایی شده است.

امیری اضافه کرد: از رده دوزیستان نیز( وزغ‎ها، قورباغه‎ها و سمندرها) در کشورمان 20 گونه و در استان لرستان تاکنون 5 گونه گزارش شده که در بین آنها سمندر لرستانی از درجه اهمیت بیشتری برخوردار بوده و جزء ذخایر ژنتیکی ارزشمند و منحصربه‎فرد فون دوزیستان ایران به شمار می‎آید. از نظر وضعیت حفاظتی این گونه در وضعیت بحرانی قرار دارد. وزغ لرستانی گونه دیگری بوده که اندمیک لرستان است.

وی بیان کرد: با این وجود استان لرستان بیش از 25 درصد تنوع زیستی کشور را در خود جای داده است.

کارشناس مسئول زیستگاه‎ها‌ گفت: امید می‎رود با عنایت مسئولین و آحاد مردم بستر مناسبی جهت بهینه سازی و احیای محیط زیست کشور به گونه‎ای فراهم آید تا در سریعترین زمان ضمن دستیابی به مراحل پیشرفت علم و صنعت، بتوانیم در محیط زیستی سالم زندگی کرده و آن را به عنوان میراثی جاودان به نسل‎های آتی واگذار کنیم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان نیز گفت: استان با داشتن 25 درصد تنوع زیستی، از نظر فون وفلور یکی از استان‎های غنی کشور است.

مهرداد فتحی بیرانوند با بیان اینکه 276 گونه جانوری در استان وجود دارد، افزود: این تنوع ما را ملزم می‎کند تا نسبت به حفظ و حراست از این موهبت الهی بیش‎تر کوشا باشیم.

وی یادآور شد: متأسفانه مجاورت محیط زندگی افراد با زیستگاه‎های حیات وحش، آنها را در معرض خطر قرار داده و نسل خیلی از آنها را انقراض تهدید می‎کند.

مهندس فتحی بیرانوند ادامه داد: برای حفاظت از محیط زیست باید تمام مردم با اداره محیط زیست همگام شوند و این اداره به تنهایی نمی‎تواند کار زیادی از پیش ببرد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اضافه کرد: در همین راستا برای اولین بار در کشور، مجمعی در استان با عنوان خیرین حامی محیط زیست تشکیل شده که بدون ورود به مباحث و چارچوب اداری با این اداره کل در جهت صیانت از محیط زیست همکاری دارند.

فتحی بیرانوند بیان کرد: این اداره کل از تعامل با سازمان‎های مردم نهاد و هر کس که دغدغه محیط زیست و حفاظت از آن را دارد استقبال می‎کند.