تمایل قزاقستان برای احیای سوآپ

تدبیر24: علی ماجدی روز دوشنبه با بیان اینکه ایران به دنبال احیای سوآپ است، افزود: مشکلی که پیش روی طرح احیای سوآپ وجود دارد این است که شرکت هایی که از توقف سوآپ ضربه خوردند، هنوز برای از سرگیری آن راضی نشده اند.

وی اظهار داشت: قزاقستان بیشتر از سایر کشورها به احیای سوآپ تمایل دارد اما هنوز به مرحله قرارداد نرسیده و مذاکرات ادامه دارد.

وی ادامه داد: مذاکراتی نیز با ترکمنستان برای سوآپ فرآورده های نفتی انجام شده اما برای عقد قرارداد بلندمدت و کلان، قزاق ها بیشتر تمایل دارند.

** تبدیل ایران به مسیر امن انرژی از طریق سوآپ

توقف سوآپ فرآورده های نفتی از اقدامات تعجب آور و نسنجیده دولت دهم بود که ضربات جبران ناپذیری را به موقعیت استراتژیک ایران به عنوان مسیر امن ترانزیت انرژی وارد کرد.

موقعیت جغرافیایی استراتژیک ایران این امکان را فراهم کرده که بتواند با هزینه ای اندک و از طریق سوآپ، جایگاه خود به عنوان مسیر امن ترانزیت انرژی را تثبیت کند.

از طریق سوآپ، همسایگان شمالی ایران، بخشی از فرآورده های نفتی خود را از طریق کشورمان به بازارهای هدف ارسال می کردند که این اقدام، موقعیت بی نظیر ایران به عنوان شاهراهی امن برای انتقال انرژی را خاطرنشان می کرد.

بهره گیری ایران از این موقعیت استراتژیک، نقش مهمی را در همگرایی سیاسی و اقتصادی همسایگان با کشورمان ایفا می کرد.

از جمله مزایای دیگر سوآپ، صرفه جویی در هزینه های حمل و نقل فرآورده های نفتی از مبادی تولید در جنوب کشور به مناطق شمالی و آزاد شدن بخشی از ناوگان حمل و نقل سوخت بود.

از طریق سوآپ، از یک طرف نفت خام تولیدی همسایگان شمالی، توسط ایران از طریق بنادر جنوبی ایران صادر می شود و از طرف دیگر، نیازهای نفتی و گازی مناطق شمالی کشورمان به شکل ساده تری تامین می شد.

به عنوان نمونه از طریق سوآپ، نفت کوره و بنزین از کشورهای آسیای میانه برای مصرف نیروگاه نکا منطقه ساری و فرآورده های نفتی از مرزهای غربی و کشور عراق جهت مصرف نیروگاه های سهند تبریز، بیستون کرمانشاه و مفتح همدان وارد می شد و مشابه این محصولات از طریق بنادر جنوبی کشور صادر می شد.

از جمله مزیت های دیگر سوآپ نفتی برای کشورمان دسترسی به درآمد ترانزیتی حاصل از این انتقال بود.

** توقف سوآپ در دوره وزارت میرکاظمی

با وجود مزایای فراوانی که سوآپ نفت و فرآورده های نفتی برای کشورمان داشت به یکباره وزارت نفت دولت دهم در اقدامی نسنجیده اعلام کرد که سوآپ نفت متوقف می شود.

بدین ترتیب با تصمیم مسعود میرکاظمی وزیر نفت دولت دهم، سوآپ نفت و فرآورده های نفتی از خرداد سال 1389 متوقف شد.

این اقدام عجولانه میرکاظمی با انتقاداتی در دولت قبل مواجه شد به طوری که غلامحسین نوذری وزیر اسبق نفت در واکنش به این اقدام، اظهار داشت: سوآپ نفت امری استراتژیک و فرصتی است که باید جدی گرفته شود.

وی تصریح کرد: سوآپ گذشته از جنبه های اقتصادی امری استراتژیک محسوب می شود و از این طریق ایران می تواند به هابی برای کشور های منطقه تبدیل شود.

** قطع سوآپ در راستای خواسته آمریکا و خدمت به ترکیه

محمود آستانه مشاور وزیر نفت و عضو هیات مدیره شرکت نیکو می گوید: قطع سوآپ بزرگترین خدمت به ترکیه به شمار می رود زیرا توانست خود را به عنوان مسیر مناسب برای خطوط انتقال نفت و گاز معرفی کند.

آستانه با بیان اینکه قطع سوآپ تامین کننده منافع آمریکا بود، خاطرنشان کرد: در 13 سال اجرای سوآپ فشار زیادی از طرف آمریکا به کشورهای شمال ایران برای توقف این طرح وارد شد.

وی با تاکید بر اینکه ایران در سوآپ صرفا به دنبال منافع اقتصادی نبود، اظهار داشت: ایران در سوآپ منافع استراتژیک و درازمدت را دنبال می کرد و قصد داشت خود را به عنوان مرکز و محور توزیع انرژی در منطقه مطرح کند.

عضو هیات مدیره شرکت نیکو، ادامه داد: براساس برنامه درازمدت در نظر داشتیم که خط لوله نکا به جاسک را راه اندازی تا از طریق آن نفت خام را از مرزهای شمالی به دریای آزاد منتقل کنیم.

مشاور وزیر نفت با اشاره به وجود رقبای سرسخت برای در اختیار گرفتن مسیر انتقال انرژی منطقه، اظهار داشت: چهار مسیر برای انتقال انرژی خزر وجود دارد که امن ترین، کوتاه ترین و با صرفه ترین مسیر متعلق به ایران است.

** دریافت نفت با کیفیت خزر از طریق سوآپ

مشاور وزیر نفت با بیان اینکه نفت خام از نفت تولیدی در جنوب ایران با کیفیت تر است، اظهار داشت: براساس توافق قرار شد متناسب با مقدار حجم نفتی که در شمال تحویل می گیریم در جنوب نفت خام خودمان را تحویل دهیم که با توجه به کیفیت بالاتر نفت شمال، حدود 3 دلار در هر بشکه برای ما سود داشت.

** زیر سوال رفتن اعتبار ایران با توقف سوآپ

توقف سوآپ، عواقب حقوقی سنگینی را برای کشور به دنبال داشت و ضررهای هنگفت معنوی و مادی را به ما تحمیل کرد که مهم ترین پیامدش این بود که اعتبار ایران به عنوان کشور مدعی سوآپ نزد کشورهای حاشیه خزر زیر سوال رفت به طوری که کشورهای حاشیه خزر اعلام کرده اند که تضمینی وجود ندارد که در صورت از سرگیری سوآپ دوباره آن را در آینده قطع نکنید.

** بدون استفاده ماندن تاسیسات سوآپ

به علت توقف سوآپ تجهیزاتی را که برای احداث آنها هزینه سنگینی صرف شده بود بدون استفاده ماند به طوری که خط لوله نکا به ری که با هزینه 170 میلیون دلار احداث شده بود پس از توقف سوآپ به حال خود رها شده و در حال فرسایش است.

در پایانه نکا نیز تاسیسات عظیمی برای انتقال 1.5 میلیون بشکه نفت خام طراحی شده بود که وضعیت آنها نیز مشخص نیست.

وزارت نفت پس از توقف سوآپ ناچار شد که نفت مورد نیاز پالایشگاه های تهران و تبریز را از فاصله 1500 کیلومتری در جنوب کشور منتقل کند، در حالی که از طریق سوآپ خوراک آنها از مرزهای شمالی تامین می شد.

** محکومیت ایران به دلیل قطع سوآپ

در زمان قطع سوآپ، ایران با چهار شرکت، قرارداد انتقال نفت داشت که پس از توقف، برخی از آنها شکایت کردند.

شرکت ملی نفت ایران، به دلیل اینکه شرکت ویتول سوییس مشتری 20 ساله شرکت نفت ایران بود توانست این شرکت را قانع که برای جلوگیری از قرار گرفتن در لیست سیاه وزارت نفت ایران از شکایت خود صرف نظر کند.

همچنین شرکت دراگون اویل در نتیجه مذاکرات شرکت ملی نفت، از طرح دعوا خودداری کرد، اما شرکت کاسپین اویل که چهار سال از زمان قرارداد سوآپش با ایران باقی مانده بود دعوای 97 میلیون دلاری را علیه ایران طرح کرد.

این شرکت، حساب های شرکت نیکوی ایران را مسدود و اموال شرکت ملی نفت را نیز برای دعوای خود شناسایی کرد.

در نهایت پس از سه سال دعوای حقوقی در اتاق بازرگانی بین المللی، ایران توانست میزان ادعای شرکت کاسپین اویل را از 75 میلیون دلار به 5.5 میلیون دلار کاهش دهد که البته مجموع هزینه تحمیل شده به ما به دلیل جریمه، حق الزحمه وکیل و سایر موارد به حدود 10 میلیون دلار رسید.