روحانیت و اینترنت؛ از تبلیغات تا واریز وجوهات

مرحوم آیت الله منتظری اولین مرجعی بود که در قم اقدام به راه اندازی سایت اطلاع رسانی کرد. دیگر مراجع نیز رفته رفته روی نت آمدند و در زمان کوتاهی توانستند ارتباط خوب و به هنگامی را با این رسانه جدید برقرار سازند. آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی، تنها مرجعی که روی اینترنت پایگاه مشخصی نداشت نیز حدود یک سال پیش وبسایت رسمی خود را با آدرس http://www.zanjani.ir/fa فعال نمود. کارکرد اصلی سایت های مراجع تبلیغ دینی است. در راستای همین هدف، درسایت مراجع بخشی به انتشار کتب و مقالات اسلامی پرداخته است. در کنار آن، رساله توضیح المسائل مرجع، مناسک حج(احکام مربوط به حج) و استفتائات دینی، که سوالات دینی در آن مطرح می شود از بخش های ثابت این سایت ها هستند. مراجعان می توانند سؤالات شرعی خود را از طریق سایت یا ایمیل ارسال کنند. البته در بیشتر موارد، پاسخ استفتائات شرعی با تأخیرهای چشم گیری ارسال می شود. آیت الله صانعی، اولین مرجعی بود که در سایت خود بخش «پاسخگویی آنلاین» را راه اندازی نمود. این ابتکار مورد توجه مراکز حوزوی قرار گرفت و امروز Pasokhgoo.ir به صورت تخصصی به این کار می پردازد.

پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت الله خامنه‌ای حرفه‌ای ترین سایت مراجع می باشد. علاوه بر بخش‌هایی چون زندگی نامه، استفتائات، پیام ها و اخبار که در معمول سایت های مراجع به چشم می خورد بخش هایی چون پادکست، نماهنگ، پوستر،حاشیه دیدارها و پرونده به صورت منحصر به فرد در سایت ایشان وجود دارد. گرافیک حرفه ای سایت، از دیگر مسائلی است که جلب توجه می کند.

اطلاع رسانی خبری در سایت مراجع چندی است پر رنگ تر از گذشته شده است. از این منظر سایت یک مرجع، بنگاه خبری وی است که اخبار را بدون واسطه در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. بخش هایی چون: «دیدار ها، پیام ها، نامه ها، مصاحبه ها، دیدگاه ها و در کلام دیگران» از بخش‌هایی است که به نوعی در اطلاع رسانی خبری کارامد به نظر می رسد. در کنار اخبار، عکس های خبری و پرتره، فیلم و صوت نیز در بیشتر این سایت ها ارائه شده است. استفاده از پیامک برای خبر رسانی و یا پاسخگویی به سؤالات شرعی نیز چندی است مرسوم شده است و این امکان برای مراجعان به وجود آمده است که سؤالات‌شان را از طریق پیامک ارسال کنند و از همان طریق نیز پاسخ برایشان ارسال می‌گردد.

استفاده از زبان های مختلف مانند فارسی، انگلیسی،عربی، آذری و اردو موجب شده است فضای بازی برای ارتباط با مخاطب فراهم آورده شود. بانکداری الکترونیک هم چندی است که به این سایت‍‌ها راه پیدا کرده است. در سایت آیت الله مکارم شیرازی مقلدین آیت الله می توانند وجوهات خود را تحت عناوین «تبرعات و امور خیریه، رد مظالم و صدقه، کفارات، نماز و روزه استیجاری، خمس، محاسبه خمس و محاسبه زکات» به صورت آنلاین پرداخت نمایند.

بخشی از سایت مراجع نیز به ارائه بیوگرافی مرجع پرداخته اند. ساختار شکنانه ترین زندگینامه ارائه شده در سایت مراجع، مربوط به آیت الله وحید خراسانی است:«جز قصور و تقصیر چیزی ندارم.»

در کنار منظر فقهی، گهگاه مسائل دیگری که از نگاه یک مرجع مهم و برجسته بوده است در سایت او نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. توصیه های اخلاقی، عرفانی، حدیث های آموزنده و یا تفسیر قرآن از جمله این مسائل به شمار می رود. سایت آیت الله صافی گلپایگانی بخش هایی با عنوان مباحث معرفتی و بر بال دعا دارد. آیت الله وحید خراسانی دروس تفسیر خود را در فرمت های مختلف تصویری و صوتی روی اینترنت می گذارد. آیت الله سبحانی در وبسایت خود علاوه بر فقه و اصول به تاریخ، رجال و عقاید نیز پرداخته است. آیت الله جوادی آملی هم به تفسیر اهمیت دو چندان داده است. آیت الله مظاهری هم دروس اخلاق خود را در سایت مورد توجه بیشتر قرار داده است. آیت الله صانعی در سایت خود بخش هایی را با عنوان خبرنگاران، حقوق زنان و استخاره آورده است. بخش خبرنگاران تنها به نظرات خبرنگاران خارجی اکتفا کرده و نامی از خبرنگاران داخلی به چشم نمی خورد. حضرات آیات میرزا جواد آقا تبریزی، فاضل لنکرانی و بهجت اگر چه از دنیا رفته‌اند، اما سایت اطلاع رسانی شان هنوز در دسترس است.

آقازاده ها در شبکه های اجتماعی

اگر مراجع تقلید در سایت های خود اطلاع رسانی می کنند، شبکه های اجتماعی دور از چشم آقازاده ها نمانده است. امروز با یک جستجوی ساده در شبکه اجتماعی فیس بوک به آقازاده هایی می رسیم که علیرغم تمام محدودیت های اعمال شده، در این سایت فعال هستند. حجت الاسلام و المسلمین حاج سید حسن خمینی نوه امام خمینی به همراه همسرش ندا موسوی بجنوردی (فرزند آیت الله موسوی بجنوردی) و فرزندانش نرگس و احمد خمینی در این بین قرار دارند. زهرا ربانی املشی (فرزند مرحوم آیت الله ربانی املشی و عروس مرحوم آیت الله العظمی منتظری)، برادران وی به همراه و فرزندانش ناصر،حامد، هاجر، محمد مهدی و محمد صادق منتظری نیز در این شبکه فعالند. میثم و زینب هاشمی(فرزندان حجت الاسلام و المسلمین سید هادی هاشمی داماد آیت الله منتظری)، دیگر نوادگان آیت الله منتظری هستند که در این شبکه اجتماعی فعالیت می کنند. فرزند آیت الله بیات زنجانی، محسن بیات نیز به شدت در این شبکه فعال است. علاوه بر آن صادق طباطبایی فرزند مرحوم آیت الله سلطانی طباطبایی نیز در این شبکه فعال هستند. تصاویر منتشر نشده و اطلاعات دست اولی را می توان در این صفحات به دست آورد.

مدیران ارشد حوزه

جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اگر چه سایت خاص خود را دارد اما این سایت به خاطر ضعف نرم افزاری، طراحی و به روز نبودن، عملا مورد استفاده چندانی قرار نمی گیرد. در مقابل سایت معاونت آموزش حوزه قم (http://www.howzeh-qom.com/) از سایت های مرجع برای امور آموزشی طلاب به شمار می رود. ثبت نام امتحانات، تاریخ و محل آزمون های حوزه و ریز نمرات به همراه اخبار و اطلاعات مرتبط با حوزه آموزش، در این سامانه اطلاع رسانی ارائه می شود. مرکز مطالعات دینی خواهران حوزه علمیه موسوم به جامعة الزهرا نیز سایتی دارد که علاوه بر اطلاع رسانی در زمینه تحصیل خواهران در علوم دینی، وظیه ارتباط آموزشی طلاب و مدیریت را نیز بر عهده دارد و دختران طلبه از طریق این سایت انتخاب واحد می کنند. دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم از دیگر مراکز حوزوی است که توجه خاصی به اینترنت نشان داده است. سایت های دانشگاه باقرالعلوم، پژوهشگاه علوم فرهنگ و اندیشه اسلامی، گروه مطالعات اسلام و غرب، بانک مقالات قرآنی، سایت پاسخگو، جواب، ای پرسش و… از جمله زیر مجموعه های مجازی این مرکز به شمار می رود. شبکه اطلاع رسانی اجتهاد از زیر مجموعه های این دفتر هم به طور تخصصی مسأله اجتهاد را در مذاهب شیعه امامیه، شافعی، حنفی، مالکی، حنبلی، زیدی، اباضی و ظاهری بررسی می کند.

خبرگزاری های حوزوی

در حال حاضر دو پایگاه اطلاع رسانی خبری به صورت فعال تمام اخبار حوزه را مخابره می کنند: حوزه نیوز و رسا نیوز. حوزه نیوز بیشتر وجهه حوزوی دارد اما در خبرگزاری رسا، سیاست نیز پررنگ است و خبرهای خارج حوزه نیز مورد توجه قرار می گیرد.. خبرگزاری آینده روشن نیز در زمره خبرگزاری های حوزوی قرار دارد. آن گونه که در این سایت آمده است:« این پایگاه خبری، بیش و کم با رویکرد به موضوع هایی هم چون آینده جهانی، موعود، مهدویت و دغدغه هایی هم چون عدالت گستری، مهرورزی، ظلم ستیزی و … پا بر زمین خبرگزاران نهاده است. » در کنار این سایت های خبری، سایت مباحثات نیز به تازگی پا به عرصه خبری حوزوی گذاشته است و سعی می‌کند گزارش‌هایی تحلیلی از تاریخ و وضعیت امروز حوزه علمیه به خواننده‌هایش ارائه کند.

آموزش آنلاین

سایت ارتباط شیعی eshia.ir از جمله سایت هایی است که در دو سطح عمومی و اختصاصی به مسائل دینی می پردازد. این سامانه اطلاع رسانی با ارائه یک مسنجر خاص خود، این امکان را فراهم آورده است تا به صورت آنلاین به سوالات دینی پاسخ گفته شود. نکته قابل توجه آن که نسخه موبایل این برنامه نیز تهیه شده و هم اکنون از طریق موبایل نیز امکان پاسخگویی ایجاد شده است. اما بخش دیگر سایت ارتباط شیعی، مدرسه فقاهت است. مدرسه فقاهت که از سال تحصیلی ۸۶-۸۷ آغاز به کار کرده است، امکان دسترسی به دروس خارج مراجع را به صورت مستقیم فراهم آورده است. درس خارج، مباحث تخصصی است که توسط اساتید ارشد حوزه ارائه می شود. علاوه بر آن آرشیو کاملی از این دروس در مدرسه فقاهت گرد آوردی شده است. در حال حاضر دروس حضرات آیات مکارم شیرازی، شبیری زنجانی، سبحانی، جوادی آملی در قم و حضرات آیات بشیر نجفی و محمد اسحاق فیاض و جمع دیگری از استادان دروس عالی حوزه‌های نجف، کربلا، لبنان، قطیف و احسا و افغانستان بر روی این سامانه اطلاع رسانی قابل دسترسی است. در کنار این سایت، حوزه آنلاین تمام دروس حوزه تا سال دهم (پیش از درس خارج) را روی شبکه جهانی قرار داده است. حوزه علمیه تبیان نیز بخشی از پورتال تبیان است که علاوه بر متن، و صوت تمام دروس به اخبار، تاریخ حوزه، راه و رسم طلبگی و مسائلی از این دست بی توجه نبوده است.

مولد نرم افزار

مؤسسه نور از مؤسسات حوزوی است که به صورت تخصصی به تولید نرم افزار می پردازد. این مؤسسه به طور تخصصی به استفاده از فن‏آوری اطلاعات و ارتباطات برای پژوهش، آموزش و تولید نرم‏ افزارهای پژوهشی ، آموزشی، فرهنگی و تبلیغی مبادرت ورزیده است. این موسسه تا کنون تولیدات فراوانی که به طور خاص مرتبط با پژوهش در علوم دینی است تولید نموده است، موضوعاتی چون: «قرآن و حدیث، تفسیر، فقه و اصول، ادعیه و زیارات، احکام و…». این مرکز علاوه برآن در زمینه فضای مجازی نیز به صورت فعال حضور دارد و علاوه بر آن که امکان فروش محصولات خود را در فروشگاه مجازی فراهم آورده است، اقدام به راه اندازی دو سایت اندیشوران حوزه و نورمگز کرده است. اندیشوران حوزه andishvaran.com همان طور که از نامش پیدا است، دائرة المعارفی است از حوزویانی که به نوعی دارای آثاری هستند. اما پایگاه http://www.noormags.org آنطور که در این پایگاه اطلاع رسانی آمده است، بزرگترین بانک نشریات حوزوی و علوم انسانی است و کاربران می توانند پس از عضویت در این سایت، از ۶۲۱ عنوان نشریه استفاده کنند. حوزه علمیه اصفهان هم علاوه بر پایگاه اطلاع رسانی، مرکز تحقیقات رایانه ای تأسیس کرده است و در زمینه نرم افزار نیز تولیدات فراوانی ارائه نموده است.

حوزویان روی نت

استفاده حوزه و حوزویان از شبکه جهانی، محدود به مراجع نیست. این روزها بازار اینترنت در قم داغ است و طلبه ها سعی می کنند از این ابزار ارتباطی، بهترین استفاده را ببرند. سایت هایی که مربوط به حوزه و حوزویان می شود، تنها به آنچه در این گزارش مورد اشاره قرار گرفت محدود نیست و طلبه ها به دنبال تولید محتوا در اشکال جدید در فضای مجازی هستند. حوزوی هایی که بتوانند سایت می زنند و اگر دستشان به سایت نرسد، از وبلاگ نویسی دریغ نمی کنند. بیشتر طلبه ها ایمیل دارند و هر کس به فراخور دغدغه های خویش سعی می کند از این ابزار استفاده بهینه ببرد.