تهدید جدی بر ذخایر آبزیان

تدبیر24: در دهه های گذشته، تمام کشورهایی که گام های توسعه ای را سریعتر از بقیه برداشته بودند و تنها به تولید هرچه بیشتر در کوتاه ترین زمان ممکن می اندیشیدند، عاقبت آنان چیزی جز ناهنجاری های اقلیمی، زیست محیطی، آلودگی منابع، افزایش فقر و گسترش لجام گسیخته فرهنگی عاید بشریت نکرد.

تغییرات اقلیمی کره زمین، گرم شدن آب و هوا، بروز پدیده های بسیار نادر همچون گردبادهای شکننده، تورنادوها، سیلابهای افسار گسیخته، بارش های بی امان سیل آسا، خشکسالی های پی در پی، ذوب شدن یخ های قطبی و عواقب آن کمتر برکسی پوشیده است اما کمبود آبهای سالم زنگ خطری است برای قرن های آینده چرا که آب مایه حیات است و هیچ جایگزین دیگری نخواهد داشت.

ادامه چنین روندی علاوه بر توقف تولید محصولات، متعاقب آن زندگی انسان ها، جانوران و گیاهان را تحت الشعاع قرار می دهد حال توسعه در ایران به خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس(دهه سازندگی) شتاب گرفت به طوری که آمارهای دهه گذشته از وضعیت اقتصادی ایران رشد توسعه ای در بخش های مختلف صنعت، کشاورزی و مصرف را نشان می دهد.

طبق آمارها، توسعه کشاورزی در حدی بوده که در سال 86 تولیدات کشاورزی از 20 میلیون تن در سال به بیش از 100 میلیون تن و تولید مواد پروتئینی از 3/3 میلیون تن به حدود 12 میلیون تن رسید.

در حوزه آبزی پروری و ماهیگیری نیز روند توسعه براساس آمارهای ارائه شده سازمان شیلات از شتاب باور نکردنی برخوردار بوده به طوری که از سال 81 میزان کل صید و آبزی پروری 401 هزار و 670 تن که در سال 91 به 838 هزار و 892 تن رسید این بیانگر بیش از دو برابر رشد در این بخش است.

طی سالهای 81 تا 91 نه تنها شاهد صید در آب های شمال کشور نبوده ایم بلکه با کاهش 5 درصدی آن نیز مواجه شدیم و این در حالیست که افزایش صید در آب های جنوب کشور نیز 5/1 برابر شد یعنی از 133 هزار و 285 تن صید به 235 هزار و 830 تن رسیدیم که در نهایت فشار بر سطح دریاها و ذخایر آبزیان را منجر شد.

همچنین طبق آمارهای منتشر شده طی این مدت، میزان آبزی پروری در کشور از 89 هزار و 827 تن به 338 هزار و 877 تن رسید که رشد 4 برابری را نشان می دهد و در سال 81 تعداد شناورهای بکار گرفته شده 11 هزار و 168 ناوگان بوده که در سال 91 این رقم به 11 هزارو 586 ناوگان افزایش یافت.

همچنین در سال 81 سهم صید ماهی قزل آلای رنگین کمان به عنوان تنها ماهی سردابی کشور از 16 هزار و 26 تن در سال 91 به 131 هزار تن رسید که این نیز افزایش 9 برابری را نشان می دهد که سهم استان چهارمحال و بختیاری 13 درصد، مازندران و لرستان هر کدام 10 درصد، کرمانشاه و کهکیلویه و بویراحمد هرکدام 8 درصد، آذربایجان غربی و فارس نیز هرکدام 6 درصد بوده است.

طی سالهای مذکور، برداشت ماهیان گرمابی از 54 هزار و 801 تن در سال 91 به 154 هزار و 565 تن رسید که این نیز حدود 3 برابر افزایش را نشان می دهد و سهم خوزستان و مازندران هر کدام 30 درصد، گیلان 25 درصد و گلستان 13 درصد بوده است.

برداشت از منابع طبیعی و نیمه طبیعی از 13 هزار و 10 تن در سال 81 به 42 هزار و 363 تن در سال 91 رسید که این نیز رشد 3 برابری را نشان می دهد.

براساس آمارها، توسعه ماهیان زینتی در سال 81 حدود صفر بوده که در سال 91 به 148 میلیون قطعه رسید که 35 درصد آن مربوط به استان اصفهان، 28 درصد تهران و 13 درصد قزوین بوده است.

این در حالیست که تعداد مزارع پرورش ماهیان سردابی از سال 81 از 461 مزرعه در سال 91 به یک هزار و 907 مزرعه و تعداد مزارع پرورش ماهیان گرمابی نیز طی همین مدت از 3 هزار و 802 مزرعه به 14 هزار و 295 مزرعه رسید که حدود 4 برابر افزایش داشته است.

یک کارشناس شیلات و آبزیان گفت: متاسفانه ماهی قزل آلا بهترین منابع آبی کشور یعنی سرچشمه ها، رودخانه ها و چاه ها را هدف قرار داده بنابراین هرگونه افزایش تولید به معنی افزایش تولید آلودگی آبهای شیرین، سرد، جاری و با کیفیت است.

محمود حافظیه اضافه کرد: بالا بودن آلودگی ناشی از دفعیات، آنتی بیوتیک ها و سایر داروهای شیمیایی در آب ها به دلیل استفاده از غذاهای کم کیفیت صنعتی (به دلیل بالا بودن قیمت غذاهای صنعتی با کیفیت)، استفاده از غذاهای دست ساز و نبود مدیریت مسئولانه به طور قطع در آینده نه چندان دور موجب کمبود شدید آب جاری با کیفیت را در کشور در پی خواهد داشت که در آن صورت از توسعه اقتصادی شیلات و آبزی پروری نیز خبری نخواهد بود.

وی اظهارداشت: توسعه تولید کپورماهیان (ماهیان گرمابی) با توجه به نیاز سیستم پرورشی خود با افزایش مصرف کودهای (حیوانی و شیمیایی)، مواد شیمیایی (آهک) و انواع سموم همراه بوده و این موضوع نه تنها به آلودگی اکوسیستمیک انجامیده بلکه میزان تجمع زیستی این مواد در پیکره این آبزیان پرورشی را با رشد معنی داری همراه کرده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: پرورش میگو در سال 81 حدود 5 هزار و 960 تن بوده که در سال 91 به 101 هزار و 525 تن رسید که خوشبختانه به دلیل استفاده از آبهای آزاد و شاید توسعه کمتر نسبت به سایر آبزیان مخاطرات زیست محیطی کمتری را به همراه داشته است اما طی سالهای اخیر ارتقا سیستم پرورشی از روش غیرمتراکم به روش متراکم، بروز بیماری هایی چون بیماری ویروسی لکه سفید میگو را برای این صنعت به ارمغان آورد.

این استاد دانشگاه معتقد است؛ صید آبزیان تجاری به نسبت افزایش تلاش صیادی هر روز کمتر و کمتر می شود و از این رو فشار صیادی بدنبال جبران از دست رفته ها، طول استاندارد صید آبزی را بشدت کاهش داده به نحوی که طی این سالهای اجازه تولید مثل طبیعی از آبزیان گرفته شده و این به معنای نابودی صید و آبزی پروری کشور است.

حافظیه گفت: علاوه بر آن روش های مخرب صید که در راستای سیاست افزایش بهره برداری (توسعه اقتصادی) صورت می گیرد نه تنها به ذخایر زیستی بلکه به اکوسیستم های آبی آسیب های جدی وارد کرده و موجب تخریب مرجانها، اسفنج ها و بطور کلی ساختار کف دریاها شده و این مهم خود به نابودی هرچه سریعتر زیستگاه های دریایی و آبزیان کمک می کند.

وی افزود: این در حالیست که ناوگان های صیادی در راستا بهره برداری حداکثری از منابع طبیعی، روزهای طولانی را به دنبال گله های صید در دریاها سپری می کنند و تا مخازن سردخانه ای خود را پرنکنند، به ساحل باز نخواهند گشت، در این فرایند طولانی مدت به شدت از کیفیت صید کاسته می شود به طوری که بار باکتریایی صید به دلیل فشار تناژ بالا، آب یخ پودر شده سردخانه ای در خونابه خود غرق می شود و زمینه ایجاد هیستامین بافتی در آنها فراهم خواهد شد.

این کارشناس شیلات و آبزیان ادامه داد: براساس ادعای برخی از کارشناسان محیط زیست و شیلاتی، نه تنها روند توسعه در برخی شاخه های شیلاتی کشور به ویژه ماهیان سردابی باید متوقف شود بلکه از تعداد مزارع موجود نیز باید کاسته شود.

وی تاکید کرد: استفاده از مکانیزاسیون به منظور افزایش تولید در واحد سطح، تجدیدنظر بر تولید صنعتی غذای آبزیان، حذف کارخانه های تولیدکننده غذای بی کیفیت، جلوگیری قانونی از تولید غذای دست ساز، اجباری شدن بیمه گذاری آبزی پروری اعم از محصول و مزرعه در تمام مراحل تولید از جمله تخم چشم زده تا مزارع حدواسط، پرواری و مولد ساز بسیار حائز اهمیت است.

وی اضافه کرد: در حوزه ماهیان گرمابی نیز بنظر می رسد ضمن استفاده از مکانیزاسیون، رویکرد تولید ارگانیک ضرورت دارد و به طور قطع برای هرگونه توسعه، مطالعات GIS ضروری است.

به گفته این کارشناس شیلات و آبزیان، در حوزه میگو نیز باید به موضوع پساب خروجی توجه جدی شود، بهره گیری از پروبیوتیک ها به خصوص باکتری هایی که در جلوگیری از تعویض آب نقش ایفا می کنند، بهره گیری از بهترین غذاهای تولیدی در این صنعت و تاکید به استفاده از سیستم های مکانیزاسیون در آن توجیه سبز خواهد داشت.

وی گفت: در حوزه صید و صیادی ضمن حذف روش های صید مخرب چه از لحاظ آبهای داخلی و آبهای آزاد، با برآورد دقیق ذخایر موجود، رعایت فصول صید براساس تدوین زمان بندی تحقیقات و تولید مثل طبیعی آبزیان ضروری است.

وی با بیان اینکه استفاده از ترالرها باید محدود شود، افزود: همچنین چشمه های تور استاندارد باید مورد استفاده قرار گیرد و از بکارگیری چشمه تورهای غیراستاندارد جلوگیری شود.

حافظیه تصریح کرد: روش های ارزش افزوده برای صید مهمترین پارامتر در کاهش فشار صیادی خواهد بود به طور مثال استفاده از روش Long Liner و روش های استاندارد در صید و خونگیری ساقه دمی و قرارگیری در برفاب یا یخ آب به منظور کاهش سریع دمای بدن و تا حد مجاز به طور همزمان در سردخانه های ذخیره سازی می تواند باعث شود صید در تازه ترین شکل ممکن به ساحل منتقل و پس از فرآوری محصول به بهترین شکل به بازار عرضه شود.

وی گفت: در صورت عرضه محصول با کیفیت و تازه به بازار، قیمت فروش هر کیلوگرم ماهی معادل قیمت فروش 10 کیلوگرم صید با ساختار فعلی خواهد بود که از این طریق علاوه بر کاهش هزینه های صید اعم از مصرف سوخت، استفاده طولانی از شناور و کارگر می توان کاهش 10 برابری فشار صید را منجر شد که چنین مدیریت مسئولانه ای به منظور منفعت طلبی بیشتر خواهد بود، چرا که در این روش با ارزش افزوده به غریزه منفعت طلبی که جزء لاینفک سرمایه گذاری است، پاسخ مثبت داده می شود.

وی ادامه داد: البته اخذ تصمیمات قانونی، اجرای دقیق قانون، سهمیه بندی، تجهیز سردخانه شناورهای صیادی به سیستم های برودتی انجمادی(جلو گیری از استفاده از یخ پودر شده در صیادی های طولانی مدت، جلوگیری از روش های مخرب زیست محیطی) نیز از دیگر ضروریات مدیریت مسئولانه در حوزه ماهیگیری و صیادی است که باید مورد توجه قرار گیرد.