تاریخ سینمای ایران یک کمدین دارد

تدبیر24: در پی درگذشت حسن رضیانی، ایفاگر نقش عین‌الله باقرزاده در سری فیلم‌های «صمد»، یک طنزنویس در نوشتاری، با بررسی شرایط و تعریف کمدین‌ها در سینما و برخی نمونه‌های تاریخ سینمای ایران، این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که کشورمان تنها یک کاراکتر واجد شرایط تام عنوان کمدین را به خود دیده است.

در متن فرزین پورمحبی آمده است:

کمدین در دنیای سینما دارای تعاریفی است. این تعاریف شامل کمیت در تعداد نقش آفرینی ها و یا کیفیت در نوع بازی و یا حتی سطح کیفی فیلم های کمدی یک بازیگر نمی‌شود. بلکه منظور شاخصه هایی است که بازیگر فیلم های کمدی باید واجد انها باشد تا در وهله اول حایز شرایط برای دریافت لقب «کمدین» شود. هنگامی که بازیگر در این جایگاه قرارگرفت، آنگاه می توان به ارزیابی نقش آفرینی های وی بر اساس الگوهای هنری رایج در سینمای کمدی پرداخت و بدین ترتیب سطح بازی یک کمدین را ضعیف؛ متوسط یا قوی نامید.

البته در همه رشته های هنری این مورد صادق است. به‌عنوان مثال هر کسی را به صرف قرار گرفتن در جلوی دوربین بازیگر نمی نامند، بازیگری به لحاظ بیان و حرکت دارای حداقل پارامترهایی است که بعد از احرازشان ابتدا می توان وی را یک بازیگر نامید و سپس سطح هنرنمایی او را مورد نقد قرارداد. تعیین حداقل ها در ورزش هم وجود دارد. به‌عنوان مثال، در یک مسابقه همچون المپیک تنها فعالیت ورزشکارانی مورد ارزیابی قرار می گیرند که موفق به کسب رکوردهای ورودی شده اند.

بر همین اساس در تاریخ سینمای کشورمان تنها نام یک کمدین با توجه به تعاریف موجود به چشم می خورد. البته سینمای ما همواره در عرصه کمدی، بازیگران قابل و توانایی داشته که غالب آنها از عهده بازی در سخت ترین نقش ها هم برآمده اند. اما همچنان نمی توان آنها را در زمره کمدین ها قرار داد و تنها باید به لفظ بازیگرفیلم های کمدی برای آنها بسنده کرد و هدف از این نوشتار هم تعیین شاخصه های کمدین و تفاوت آن با بازیگر فیلم های کمدی است .اما شاخصه های کمدین را می توان این‌گونه نام برد.

- تعریف کاراکتر و ثبات نقش در چند فیلم متوالی

اولین شاخصه کمدین تثبیت در نقش است؛ یعنی بازی در چند فیلم مختلف با یک کاراکتر ثابت. غالب کمدین ها شخصیت ثابت و از پیش شناخته شده ای را در چند فیلم متوالی تکرار کرده اند. همچون لویی دوفونس، لورل هاردی، چارلی چاپلین، باستر کیتون، هارولد لوید، جری لوییس، نورمن ویزدوم، مستر بین و... که همواره با کاراکتری مشخص و آشنا به ایفای نقش در فیلم های متعدد و متفاوت پرداخته اند.

فیلم‌نامه این فیلم ها بر اساس ویژگی های خاص و منحصر به‌فرد کمدین نوشته می شود و رویدادهای داستان نیز بر همین اساس پیش می روند.

کاراکتر کمدین، شامل خصوصیات رفتاری و روانی ثابت (مانند عصبی بودن لویی دوفونس، خونسردی لورل ، دست و پا چلفتی بودن نورمن و ...) و همچنین خصوصیات فیزیکی خاص؛ همچون چهره ، لباس، گریم و... (مانند کلاه و عصای چارلی، کت تنگ مستر بین، کلاه و عینک منحصر بفرد هارولد لوید، و...) وی می شود.

- توضیح: کاراکتر کمدی و ویزگی های آن خود مبحثی جداگانه ای را می طلبد- در سینما و آثار تلویزیونی ما هم معمولا شخصیت های قوی و خلاقانه ای خلق شده اند (همچون: بامشاد، مراد برقی، بهروز خالی بند و...) اما هیچکدام از آنها به شکل متوالی و ثابت در چند فیلم و در یک پروسه طولانی تکرار نشده اند و اگر هم شده اند، کاملا مقطعی و در زمان کوتاه و مشخصی بوده؛ در صورتیکه غالب کمدین ها با همان شخصیتی که خلق کرده اند سینما را ترک گفته اند.

- غلبه کاراکتر بر نام بازیگر

تمامی کمدین ها به قدری شخصیت خلق شده‌اشان را قوی، درونی و باورپذیر می سازند که این شخصیت محبوب‌تر از شخص خود بازیگر می شود و به همین خاطر آنها غالبا با نام شخصیت فیلم هایشان شناخته می شوند. به‌عنوان مثال نام «روان اتکینسون» چندان آشنا نیست، حداقل به اندازه «مستر بین» ... البته این شاخصه تا حدی در سینما و آثار تلویزیونی ایران و حتی در آثار جدی هم رایج بوده؛ به‌عنوان مثال، برخی «حمید لولایی» را با نام «خشایار» می شناسند. اما این جریان به حدی نبوده که باعث فراموشی نام اصلی بازیگر در یک مدت زمان نسبتا طولانی شود و بیشتر در حد یک موج چند صباحی مانده و بعد هم نام شخصیت از یاد ها می رود. در صورتیکه این نام اصلی کمدین هاست که به‌تدریج فراموش می شود و نام کاراکترش همچنان در اذهان می ماند.

- نقش اول بودن کمدین در فیلم

همانگونه که اشاره شد، کلیه حوادث و رویدادهای فیلم بر اساس ویژگی های کمدین طراحی می شوند. بنابراین نقش کمدین در فیلم می بایست به حدی باشد که برغالب اتفاقات فیلم اثر گذار بوده و آنها را بر اساس کاراکتری که تعریف کرده هدایت نماید ... در سینما و آثار تلویزیونی کشورمان هم غالبا شخصیت هایی هستند که واجد شاخصه های بالا هستند اما نقش اول نیستند و تنها نمک و یا چاشنی طنز این آثار را به‌عهده داشته و در حوادث فیلم اثرگذار نیستند. به‌عنوان مثال، می توان از شخصیت ساده و ترسوی «میری» یا از شخصیت لمپن مرتضی عقیلی و یا شخصیت متکبر و احمقانه عین‌الله باقرزاده در فیلم ها نام برد.

بازیگر فیلم های کمدی نه کمدین

با تعاریف بالا هیچ یک از بازیگران سینمای کمدی ایرانی را نمی توان به‌عنوان کمدین نام برد؛ چراکه بیشتر آنها همچون مهران مدیری، مهران غفوریان، علیرضا خمسه، اکبر عبدی و... هیچگاه نتوانستد کاراکتر ثابتی را در چند فیلم متوالی تکرار کنند و نام شخصیت خلق شده اشان را در یک پروسه طولانی متعلق به خود کنند، به‌طوریکه مردم آنها را با نام کاراکترشان بشناسند و نه نام اصلی اشان ویا کاراکترهای متفاوتشان ... البته باز هم یادآور می شویم که هر یک از این افراد در جای خود دارای استعداد شگرفی در زمینه خلق موقعیت های کمدی بوده و توانایی های فوق العاده ای در خنداندن مردم را دارند. اما هیچکدام از آنها نتوانسته حایز کسب شرایط فوق برای دریافت عنوان کمدین شود. به‌عنوان مثال اکبر عبدی گاه در نقش بچه، گاه پیرزن، گاه زن و .... ظاهر شده و البته هر یک از این نقش ها را هم بسیار استادانه بازی کرده اما کمدین به شمار نمی رود. چراکه نام وی همچنان به‌عنوان اکبر عبدی شناخته می شود و نه به‌عنوان شخصیت خلق شده ثابت در چند فیلم متوالی .... با این وجود می توان از وی به‌عنوان یک سوپراستار فیلم های کمدی نام برد.

نکته آخر:

با توجه به تعاریف بالا و منهای کیفیت بازی و یا درجه کیفی فیلم هر بازیگری که الگوهای فوق را داشته باشد، به‌عنوان کمدین شناخته می شود اما همانگونه که اشاره شد، در عین حال یک کمدین با توجه به کیفیت فیلم و نوع بازیش می تواند یک کمدین ضعیف یا قوی لقب گیرد و به همین خاطر هم گروه گرشا، سپهرنیا و متوسلانی، علی رغم واجد بودن شرایط فوق، کمدین های ضعیفی به‌حساب می‌آیند، چرا که سطح کیفی فیلم هایشان به‌قدری پایین است که می توان نام آنها را از لیست کمدین های ایرانی بیرون گذاشت ....

و بدین ترتیب تنها می توان به نام «صمد» به‌عنوان تنها کمدین ایرانی اشاره کرد که حسن رضیانی هم با نقش عین‌الله باقرزاده در سری فیلم‌های آن بازی چشمگیری را داشت...