ارس خروشان افسانه میشود

تدبیر24: سال های بس درازی است که مردم آذربایجان از رودخانه ارس و طغیان وحشیانه اش با افسانه 'سارای گلین' یاد می کنند و از بی مهری اش که چگونه جان عروس مغان را گرفت، سخن می گویند.

مردم این دیار برای سارای که افسانه غیرت و ناموس آذربایجان شد، چنین می خوانند:

' آرپا چایی (آراز ) آشدی داشدی / سیل سارانی گوتی گئدی '

' گدون دیوزخان چوبانا / گلمسین بو ایل مغانا '

' گلس باتار ناحاق قانا / آپاردی سللر سارانی بیر اوجابویلی گلینی '

این اشعار محلی چنین معنا می شود: 'رودخانه آرپاچایی (ارس) طغیان کرد و خروشید، سیل سارا را برداشت و با خود برد، بروید به خان چوپان بگویید که امسال به مغان نیاید، که اگر بیاید گرفتار خون به ناحق ریخته می شود، سیل سارای آن عروس بلند بالا را با خود برد'.

سارای سمبل زن عفیف و ناموس دار آذربایجان است که برای حفظ حریم و قداست دختر آذربایجان در برابر هوس حاکمان زر و زور، خود را به امواج خروشان رودخانه ارس انداخت.

افسانه سارای به درازای تاریخ در قالب لالایی و فرهنگ عامه ورد زبان مردم آذربایجان بوده و ارس به یاد سارای گلین، 'عروس مغان' نام گرفته است و هر جا سخن از پرآبی، سیل و طغیان آب باشد، ارس شاهد مثالی آن است.

عروس مغان همیشه تاریخ خروشیده و طغیان کرده است؛ برای مهارش دیواره ها ساخته و سدها بنا کرده اند و بسیار مادرانی که نفرین فرزندان قربانی خود در امواج آب را به این رودخانه وحشی نثار کرده اند.

رودخانه ارس از منطقه 'آرپا چای' در آناتولی ترکیه سرچشمه گرفته، از مرز ترکیه، نخجوان و ارمنستان گذشته و پس از گذر از مرز ایران و جمهوری آذربایجان وارد این کشور شده و به رودخانه کورا و در نهایت به دریای خزر می ریزد.

تصور تمام شدن آب ارس از گذشته های دور از خیالات محسوب می شد و همگان در طول سال های دراز این تصور را مساوی با خیال و اوهام می دانستند؛ خیالی که بالاخره دامن ارس را در برگرفت همانگونه که دامن دهها رود و دریاچه ایران را گرفته است.

ارس سال ها مایه حیات به دشت بزرگ مغان هدیه کرده، سرسبزی مغان به آب ارس است؛ زندگی 400 هزار ساکن منطقه مغان در استان اردبیل به آب این رودخانه وابسته است.

ارس اما این اواخر به درد خشکسالی که سرطان وار در سرزمین ایران زمین گسترده می شود، مبتلا شده و افسانه پایان ناپذیری آب های خروشانش می رود که رنگ واقعیت بگیرد.

مسوولان امور آب استان اردبیل از خشک شدن تدریجی آب این رودخانه و مشکلاتی که این معضل برای منطقه راهبردی و مرزی مغان در پی دارد، سخن می گویند.

داوود نجفیان مدیرعامل آب منطقه ای اردبیل می گوید: خشکی ارس دیگر یک خیال و اوهام نیست؛ ما وارد مرحله خشکسالی این رودخانه بزرگ شده ایم و اگر تمهیدات لازم صورت نمی گرفت، سد ارس نیز تیر ماه گذشته خشک شده بود.

وی علت عمده کم آبی ارس را کاهش شدید بارندگی ها ذکر کرد و افزود: حجم آب سد ارس امسال نسبت به پارسال 45 درصد کاهش یافته و اکنون به حجم 'مرده آب' رسیده است.

او اضافه کرد: مساله خشکسالی در شمال استان دیگر فاجعه نیست و به یک واقعیت تبدیل شده است که مردم و بخصوص کشاورزان منطقه باید خود را شرایط جدید وفق دهند.

وی با بیان این که در زمینه تامین آب کشت اول در منطقه مغان با مشکلاتی مواجه بودیم، گفت: این مشکلات با تدابیری از جمله آبیاری شبانه و تامین 90 میلیون متر مکعب آب از خروجی زهکشی ها حل شد اما با تداوم وضعیت کنونی امکان آبیاری محصولات کشت دوم در این منطقه بسیار سخت خواهد بود.

رضا شهابی مدیر امور منابع آب منطقه مغان نیز می گوید: میزان خشکسالی رخ داده در این منطقه در 40 سال گذشته بی سابقه است.

معاون امور عمرانی استاندار اردبیل نیز با اشاره به کاهش 23 درصدی بارش ها در سطح این استان نسبت به میانگین دراز مدت در سال جاری، خواستار توجه جدی و مدیریت بهینه منابع آبی موجود شد.

علی آذرنژاد افزود: متوسط بارش ها در استان نسبت به سال قبل 15 درصد کاهش نشان می دهد که البته این امر محدود به اردبیل نیست و کل کشور در خشکسالی فرو رفته است.

وی اضافه کرد: اگر تا امروز این کمبود چندان حس نمی شد، به دلیل مدیریت مقطعی بود اما کاهش روند بارندگی ها نسبت به میانگین دراز مدت و در مقایسه با سال گذشته زنگ خطر جدی برای مسوولان، مردم و بویژه کشاورزان است.

مسوولان و کارشناسان هشدار می دهند که باید برای مقابله با پدیده خشکسالی و کم آبی بسیاری از الگوهای مصرفی مردم و حتی کشاورزی در منطقه اصلاح شود.

معاون امور عمرانی استاندار اردبیل بر فرهنگ سازی برای استفاده صحیح از منابع آبی تاکید دارد و می گوید: همه دستگاه ها و افراد باید خود را در این زمینه مسوول بدانند و با استفاده از رسانه های ارتباط جمعی مشکلات را به طور صریح و شفاف مشکلات ایجاد شده را به مردم اطلاع دهند.

آذرنژاد با تاکید بر این که نباید اختیار الگوی کشت در دست کشاورزان باشد، گفت: جهاد کشاورزی باید با آموزش کشاورزان، روش های مختلف آبیاری بهینه را جایگزین شیوه غرقآبی کند وگرنه در آینده و بخصوص در مغان که بهترین منطقه کشاورزی استان است، دچار مشکلات جدی خواهیم شد.

وی معتقد است که با حرکت جامعه به سمت زندگی مدرن، استفاده از آب نیز افزایش یافته به طوری که آب سالم و تصفیه شده از مصرف آشامیدنی تا شست و شوی خودروها بی رویه هدر می رود که این روش زندگی باید مدیریت و اصلاح شود.

معاون برنامه ریزی استانداری اردبیل نیز می گوید: متاسفانه در استان اردبیل الگوی کشت بیشتر به سمت محصولات کشاورزی با آب بَری بیشتر سنگینی می کند و این شیوه کشت منابع آبی استان را هدر می دهد.

به گفته محمدباقر بهشتی، کشت محصولاتی چون سیب زمینی، گندم و دیگر محصولات پرمصرف آب باید با محصولات با نیاز آب کم جایگزین شود.

داوود نجفیان مدیر عامل آب منطقه ای اردبیل می گوید: در حالی که سایر کشور تنها 40 درصد منابع خود را مصرف کرده و به دنبال ذخیره سازی باقی منابع هستند، اما در ایران حدود 80 درصد منابع آبی مصرف می شود.

وی افزود: اگر شرایط با همین منوال پیش برود، باید در آینده نزدیک کشاورزی را کنار بگذاریم.

نجفیان تاکید کرد: هرچند هیچ کشوری مانند ایران 85 درصد اعتبارات را برای تغییر الگوی آبیاری (تحت فشار) اختصاص نداده است، اما کشاورزان از این امر استقبال نمی کنند.

وی افزود: باید تعارف را کنار بگذاریم و با اجباری کردن الگوی آبیاری تحت فشار، از فعالیت کشاورزانی که به این طرح تن نمی دهند، جلوگیری کنیم.

نجفیان تاکید کرد: بحث خودکفایی گندم با توجه به هزینه های تولید به هیچ وجه مطرح نیست و باید به سمت تولید محصولاتی با هزینه کمتر حرکت کنیم.