بیکاری در ایران،علل و راه حل های رفع بیکاری

بیکاری ظاهراً پدیده‌ئی است که در اثر فقدان موازنهٔ میان تعادل عرضه و تقاضای کار و فزونی عرضه بر تقاضا به‌وجود می‌آید. یعنی از یک‌سو حجم و ترکیب جمعیت که خود تحت‌ تأثیر شرایط اقتصادی گذشته تکوین یافته است به عنوان منبع و سرچشمه اصلی عرضه‌کننده و مولد نیروی کار و نیز نظام آموزشی به‌عنوان مشخص‌کنندهٔ میزان آگاهی حرفه‌ئی و قابلیت‌های فنی و علمی نیروی کار مطرح است، و از سوی دیگر شرایط تولیدی و شالوده‌های اقتصادی جامعه به عنوان ارائه‌کننده‌ٔ فرصت‌های شغلی و جذب‌کنندهٔ نیروی کار.

انواع بیکاری

۱-بیکاری اصطکاکی:

به بیکارانی گفته می شود که برای آنها شغل وجود دارد ولی هنوز شغل خود را پیدا نکرده اند.هنگامی که افراد به دنبال شغل هستند،مدت زمانی،بیکار هستند که به این نوع بیکاری، بیکاری اصطکاکی گویند.افراد شاغل نیز ممکن است برای یافتن شغل بهتر،شغل خود را رها کنند و مدتی به دنبال کار باشند که در این زمان دچار بیکاری اصطکاکی هستند.
۲-بیکاری سیکلی(ادواری):

این بیکاری هنگام رکود بوجود می آید.در دوران رکود،تولید کاهش می یابد.بنابراین اشتغال کاهش می یابد و بیکاری به وجود می آید. به عبارتی، به بیکاری که در دوران رکود بوجود می آید،بیکاری سیکلی یا ادواری گفته می شود.راه مبارزه با این نوع بیکاری،اتخاذ سیاست های مالی و پولی انبساطی است تا تقاضای کل افزایش یابد و به دنبال آن تولید ملی و اشتغال افزایش یابد.
۳-بیکاری ساختاری:

این بیکاری به دلیل ساختار اقتصادی به وجود می آید. یک نوع از این بیکاری،بیکاری تکنولوژیکی است.با تغییر تکنولوژی،بعضی شغل ها از بین می رود و شغل های جدید به وجود می آید،اگر افرادی که شغل خود را از دست داده اند،نتوانند آموزش لازم را ببیند و شغل های جدید پیدا نمایند،بیکار می شوند که بیکاری ساختاری نام دارند.

بیکاران پنهان به افرادی گفته می شود که شغل دارند ولی در تولید نقشی ندارند. مثلاٌ اگر در شرکتی ۱۰۰ نفر کار کنند و با ۸۰ نفر نیز همان تولید را بتوان انجام داد،گفته می شود که ۲۰ نفر از آنها بیکار پنهان می باشند
۴-بیکاری فصلی:

به بیکارانی گفته می شود که به دلیل فصلی بودن شغل آنها،در بعضی از فصول سال بیکار می شوند.مثلاٌ کارگران پیست های اسکی در تابستان بیکار هستند و یا کارگران ساختمانی در فصول سرد سال بیکار هستند که به بیکاری فصلی معروف می باشد.
۵-بیکاری آشکار و پنهان:

بیکاران آشکار به بیکارانی گفته می شود که شغلی ندارند. بیکاری های سیکلی،ساختاری،فصلی و اصطکاکی از نوع بیکاری آشکار می باشد. بیکاران پنهان به افرادی گفته می شود که شغل دارند ولی در تولید نقشی ندارند. مثلاٌ اگر در شرکتی ۱۰۰ نفر کار کنند و با ۸۰ نفر نیز همان تولید را بتوان انجام داد،گفته می شود که ۲۰ نفر از آنها بیکار پنهان می باشند.البته بیکاری پنهان در آمارگیری،محاسبه نمی شوند ولی در بعضی از تحقیقات،برآوردهایی از این نوع بیکاری،ارائه می شود

علل بیکاری در ایران

واردات بی رویه و حمایت نکردن از تولید و صنعت داخلی

ارائه مجوزهای فراوان در بخش های مختلف برای انجام واردات بی رویه به کشور، عدم حمایت بانکی در تامین نقدینگی و سرمایه در گردش واحدها، تحریم ها و افزایش قیمت مواد اولیه تولید عواملی است که طی سال های گذشته اشتغال کشور را به شدت تهدید کرده است.

رشد جمعیت در طول سی سال گذشته و عدم تمهیدات کافی برای اشتغال

بر اساس این گزارش به طور سالانه ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار نیروی کار جدید وارد بازارمی شود، بدون آنکه فرصت شغلی جدیدی در این مدت خلق شود و به این ترتیب هر سال ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار نفر به جمعیت بیکاران ایران افزوده می شود.
رشد پایین اقتصادی‌

پایین بودن رشد اقتصادی کشور عامل مهم دوم در بالا بودن نرخ بیکاری در ایران عنوان شده است.

برای جذب تمامی متقاضیانی که هر سال وارد بازار کار می‌شوند، لازم است رشد اقتصادی ایران حداقل به هشت درصد برسد.

خبرگزاری فارس نرخ رشد اقتصادی کشور را در سال ۱۳۸۸ تنها ۲ در صد اعلام کرده و این یعنی اینکه برای رسیدن به وضع مطلوب هنوز راه زیادی در پیش است.

عدم توجه دولت به طرح‌های کار‌آفرین از دیگر علل بالا بودن نرخ بیکاری در ایران عنوان شده است. بر اساس این گزارش با توجه به دولتی بودن اقتصاد ایران، حجم عمده‌ای از سرمایه‌ها به سمت صنایع سرمایه‌بر مثل نفت و گاز، فولاد، پتروشیمی و صنایع نظامی سوق داده می‌شود و این امر باعث بی‌توجهی دولت به پروژه‌های کارآفرین و در نتیجه بالا رفتن نرخ بیکاری شده است.

البته منکر تلاش دولت برای ارتقای طرح های زود بازده نیستم اما واقعا برایم جای سوال است که این آماری که راجع به این طرح ها ارائه می شود تا کجا محقق شده است؟!

بنگاه های زودبازده در سال اول اجرا یعنی سال ۸۵ ، بیش از ۸۰ هزار و ۳۴۳ میلیارد ریال اعتبار دریافت کردند که حاصلش ایجاد بیش از ۴۲۶ هزار شغل جدید بود. این میزان در سال ۸۶، ۹۲ هزار و ۹۳۹ میلیارد ریال تسهلات پرداخت شده و ایجاد بیش از۴۳۴ هزار شغل جدید بود. کارنامه سال ۸۷ طرح بنگاه های زودبازده نیز نشان می دهد در این سال تنها ۷۳ هزار شغل جدید با اعتبار صرف شده ۲۶ هزار و۹۵۰ میلیارد ریال ایجاد شد و در سه ماهه اول سال ۸۸ نیز بیش از ۳۹ هزار شغل جدید ایجاد شد.به عبارتی تا آن موقع بیش از یک میلیون شغل جدید با صرف بیش از ۲۰ هزار میلیارد تومان ایجاد شده بود. اما بعد از آن دیگر آمار رسمی ای وزارت از عملکرد بنگاه های زودبازه منتشر نکرد که شاید مهم ترین علتش این بود که به گفته معاون وزیر کار تاکنون در سال جدید تسهیلاتی به بنگاه های زودبازده داده نشده است.

دولت ایران طی ۱۰ سال گذشته با هدف کنترل سیل جوانان جویای کار به بازار کار سعی کرده است تا فضاهای دانشگاهی را گسترش دهد و حرکت این سیل عظیم به سمت دنیای بیکاران را کند، کند
افزایش تعداد دانشجویان‌

بر اساس این گزارش، دولت ایران طی ۱۰ سال گذشته با هدف کنترل سیل جوانان جویای کار به بازار کار سعی کرده است تا فضاهای دانشگاهی را گسترش دهد و حرکت این سیل عظیم به سمت دنیای بیکاران را کند، کند.
نتیجه این ضعف سیستم آموزشی به همراه نبود فرصت‌های مناسب شغلی آن شده است که در حال حاضر بسیاری از جوانان تحصیلکرده به مشاغلی غیرمرتبط با آموزش خود از جمله رانندگی تاکسی یا خرید و فروش روی آورده‌اند.

اشباع دستگاه‌های دولتی‌

پر شدن ظرفیت جذب نیرو در دستگاه‌های دولتی عامل دیگر در افزایش بیکاری معرفی شده است. به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی و به ویژه پس از پایان جنگ افزایش تعداد حقوق‌بگیران دولتی در دستور کار دولتمردان ایران قرار گرفت.

اکنون از یک‌سو ظرفیت جذب نیرو در دستگاه‌های دولتی به نهایت خود رسیده و از سوی دیگر بار مالی سنگینی در اثر جذب نیروهای بیش از اندازه بر دولت ایران تحمیل شده است

عوامل تشدیدکننده بیکاری در ایران

الف- خروج سرمایه و ارز از کشور در خلال مبارزات اخیر و پس از آن و به‌تبع آن کاهش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، خاصه در نقاط شهری، و ناممکن بودن کاربرد سرمایه ثابت (عمرانی) بخش دولتی به‌دلیل نارسائی در تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی کشور و سقوط میزان تولیدات صنعتی به‌میزان ۲۰ درصد نسبت به شش ماهه اوّل سال ۱۳۵۷.

ب- تشدید تورم- افزایش دستمزدها و در نتیجه ازدیاد هزینه‌های سرمایه‌ئی و هزینه‌های تولیدی.

ج- وابستگی به‌مواد خام اولیّهٔ کشورهای خارجی و تشتت در امور بازرگانی خارجی کشور.

د- تغییر سیاست‌های ارزی و گمرکی کشور و تغییر در نحوه و روند مبادلات بازرگانی.

هـ - کاهش خدمات بانکی، توریستی، خدمات خانگی، حمل و نقل.

و- کاهش فعالیت‌های ساختمانی به‌دلیل وجود کارهای نیمه تمام ساختمانی و نامشخص بودن نحوهٔ مالکیت در بخش خصوصی.

ز- تراکم شدید نیروی کار در بخش‌های خدمات دولتی و بخش‌های کشاورزی و اختلاف ملکی بین مالکان و کشاورزان. در بعضی از مناطق کشور و راکد ماندن این اراضی در نقاط روستائی.

ح- عدم انطباق برخی از فعالیت‌ها با موازین اسلامی.

ط- فقدان تأسیسات و تسهیلات زیربنائی در بسیاری از نقاط روستائی کشور در زمینهٔ استقرار نیروی کار جدید و جلب آن‌ها.

ی- فشار شدید مقررات موجود بیمه‌های اجتماعی کارگران بر کارگاه‌های کوچک اشتغال‌زا و فقدان امکان پرداخت میزان بیست درصد سهم کارفرما توسط صاحبان این گونه کارگاه‌ها- به‌علت سوددهی کم آن (در شرایط کنونی تولید).

پیامد های بیکاری بر جامعه ایران(تاثیرات مادی و معنوی)

اول باید این موضوع را در این بخش تحقیق بیان کنیم که اثرات بیکاری در هر جامعه 2 اثر کلی بر پیکر جامعه کشور بر جای میگذارد: اثر مادی و اثر معنوی.
اثر مادی مانند تاثیر اقتصادی هم برای فرد بیکار و هم برای کشور که در بخش های قبلی در موردش صحبت شد اما اثر معنوی آن به هرحال سنگین تر از اثر مادی است و تاثیرش جبران ناشدنی می باشد.مانند خود کشی.
هزینه های اقتصادی بیکاری در ایران به عنوان یک چالش بزرگ اقتصادی تا حد زیادی شفاف وآشکار و قابل محاسبه است اما نتایج غیر اقتصادی یا معنوی معمولا مخفی است و به راحتی نیز قابل محاسبه نیست.
نتایج بررسی ها نشان میدهد که بیکاری مهم ترین عامل فقر در ایران است.حدود 60درصد از خود کشی ها در ایران به طور مستقیم با مساله بیکاری در ارتباط است.
فقدان فرصت شغلی مناسب برای قشر تحصیل کرده و نخبگان جامعه ایران موجب بروز معضل فرار مغز ها شده است و برآورد می شود که سالانه بین 100 تا 225هزار نفر از متخصصان و تحصیلکرده های ایران کشور خود را ترک می کنند.
آمار منتشر شده توسط مرکز آمار ایران تعداد بیکاران را 2 میلیون و 949 هزار نفراعلام کرده است.به گفته کارشناسان یکی از مهم ترین دلایل مهاجرت نخبگان به خارج از کشور بیکاری است.جامعه شناسان می گویند از بالا رفتن سن ازدواج گرفته تا افزایش آمار طلاق در ده سال گذشته رد پای بیکاری در همه این معضلات اجتماعی مشهود است.معضلاتی که سر انجام به افسردگی و سرخوردگی جوانان می انجامد منجر میشود تا میزان نشاط اجتماعی را با وجود داشتن جمعیتی جوان کاهش دهد.حتی جامعه شناسان به آمار معتادان اشاره کرده و بیکاری را یکی از متهمان پرونده اعتیاد جوانان میدانند.

آمار بیشترین بیکاری در استانهای کشور

بر اساس آخرین اعلام مرکز آمار ایران، بیشترین تعداد بیکاران کشور مربوط به استان های چهارمحال و بختیاری با 16.9 درصد، خراسان شمالی 13 درصد، سمنان 17.4 درصد، فارس 14.1 درصد، کرمانشاه و کهکیلویه و بویراحمد هر یک با 14.7 درصد، گلستان 13.7 درصد، گیلان 13.6 درصد، لرستان 20.3 درصد و هرمزگان با 13.8 درصد است.

طبق آمارها تهران و مرکزی هر یک با 7.2 درصد، کمترین بیکاری کشور را در خود جای داده اند و اختلاف بیکاری این استان ها با لرستان که با 20.3 درصد بالاترین نرخ بیکاری کشور را دارا است به 13.1 درصد رسیده است. یکی از برنامه های وزارت کار، کاهش اختلاف نرخ بیکاری در استان های کشور اعلام شده است.

جدول سهم اشتغال خصوصی در استان ها

امار بیکاران در پیش از انقلاب

برطبق داده‌های آماری سرشماری جمعیت، در آبان‌ماه سال ۱۳۵۵ از کل جمعیت فعال کشور حدود ۹۴۴ هزارنفر بیکار بودند (۱۹۲ هزارنفر در جامعه شهری و ۷۵۲ هزارنفر در جامعه روستائی). در طول سال‌ بعد به‌علت برخی از محدودیت‌های اقتصادی به‌ویژه از نظر مصالح ساختمانی و نارسائی در سیستم حمل و نقل، بارگیری و تخلیه، تراکم شدید نیروی کار در بخش خدمات دولتی و تورم شدید و بالا رفتن دستمزدها - تنها ۲/۳ از ۳۰۰ هزار عرضه جدید نیروی کار و در طول سال دیگر نیز تنها ۲۰ درصد از نیروی کار جدید امکان اشتغال در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور یافت. بنابراین در اوّل آبان ماه سال ۱۳۵۷ مجموع جمعیت بیکار ایران بالغ بر ۱٫۲۸۸ میلیون نفر می‌شد. و از ابتدای آبان‌ماه سال گذشته یعنی اوج مبارزات مردم ایران تاکنون به‌طور خالص حدود ۳۰۰ هزار نیروی کار جدید وارد بازار کار شده است. بر این مبنا مجموع جمعیت بیکار کشور بدون محاسبه بیکاری ناشی از تغییر شرایط تولیدی در این ایام، بالغ بر ۱٫۶۰۴ میلیون نفر می‌شود.


بنابراین مجموع بیکاران کشور در حال حاضر رقمی معادل ۲٫۲۰۴ میلیون نفر می‌شود که نزدیک به ۸۰۰ هزارنفر آن‌ها بیکار فصلی‌آند. به‌این شرح:

برخی از ویژگی‌های جمعیت بیکار ایران

براساس آمارهای گردآوری شده از جویندگان کار که در تابستان امسال به‌ادارات کاریابی کشور مراجعه کرده‌اند نزدیک به۸۱ درصد از متقاضیان کار را مردان و ۱۹ درصد بقیه را زنان تشکیل می‌دهند. در صورتی که ۴ سال قبل در همین مقطع زمانی این نسبت‌ها به ترتیب ۸۸ درصد و ۱۲ درصد بود.

از لحاظ مدارج تحصیلی ۱۲ درصد جمیعت بیکار بیسوادند و ۳۳ درصد تحصیلاتی بالاتر از دیپلم دارند.

این ارقام بیانگر تفاوت بسیار آشکار سطوح آموزشی جمعیت بیکار فعلی جامعه در قیاس با بیکاران ۴ سال پیش است. به‌این معنا که بیکاران کنونی از سطح تحصیلات بالاتری برخورددارند به‌طوری که در حدود ۳۳ درصد آن‌ها را دیپلمه‌ها و تحصیلکرده‌های سطوح بالای آموزشی تشکیل می‌دهد. لازم به‌یادآوری است که معمولاً جویندگان کار روستائی مقیم نقاط شهری به‌ندرت به‌ادارات کاریابی و مشاغل وزارت کار و امور اجتماعی رجوع می‌کنند. بنابراین این شمارها نمی‌تواند مبیّن ابعاد دقیق سطح تحصیلی همه جمعیت بیکار کشور باشد امّا تا حدودی تصویرگر وضعیت تحصیلی آن‌ها است. پس می‌توان تأکید کرد که بخش عظیمی از بیکاران فعلی کشور را باسوادان سطوح بالای آموزشی تشکیل می‌دهند که معمولاً دیر به‌کارهای دستی و ساده غیراداری تن در می‌دهند.

پیشنهاد ها وارایه راه حل های رفع بیکاری در جامعه ایران
برای رفع مشکل بیکاری راه حل های زیر پیشنهاد میگردد که به اختصار هر کدام را توضیح می دهیم:
راه حل اول: افزایش ساخت مسکن می باشد، زیرا ساخت مسکن سبب ایجاد مشاغل متنوع می شود.چنانچه این امر مورد توجه قرار بگیرد نه تنها نیاز اصلی اکثر جوانان که نیاز به مسکن است را تامین می کند ازطرفی سبب ایجاد مشاغل متعدد گشته و همچنین کارگاه ها و کارخانه های کوچک و بزرگ هم می توانند ازآن بهره گیرند.
راه حل دوم: توسعه جهانگردی و گردشگری میباشد. با توجه به اینکه کشور ما از جاذبه های گردشگری فراوان برخوردار است با توجه بیشتر به این بخش می توان از این طریق باعث ایجاد شغل های جدید در جامعه شد.
راه حل سوم:توسعه فعالیت های عمرانی
راه حل چهارم:
اصلاح قوانین کار در کشور مسأله ای که در مورد قوانین مربوط به کار ایران معروف است، گذاشتن بارهای زیاد برای کارفرمایان است. مثلاً قوانین، دست کارفرمایان را در خصوص اخراج کارکنان و تعدیل نیروی کار با تغییر تکنولوژی بسته است و امنیت کا ذب برای کارگران به وجود آمده که کارگری می تواند بدون انجام کارهای محوله همچنان به شغل خود ادامه دهد در حالی که بازدهی او پائین است. بنابراین با توجه به این شرایط، هزینه های کارنکردن و عدم مهارت نیروی استخدامی را کارفرما می پردازد در حالی که در کشورهای پیشرفته، دولت اینگونه هزینه ها را می پردازد تا کارفرمایان متضرر نشوند. بنابراین اصلاح قوانین موجود و کاستن از هزینه های کارفرمایان، موجب افزایش سرمایه گذاری ها و ایجاد اشتغال خواهد شد.
راه حل پنجم:
توسعه فعالیت های تکنولوژی اطلاعات توسعه فعالیت های آی تی سبب به کارگیری نیروهای جوان و بااستعداد کشور می شود وسبب اشتغال زایی و همچنین موجب ارز آوری قابل ملاحظه ای می شود.
راه حل ششم:
جلوگیری از قاچاق کالاها قاچاق کالا سبب می شود بسیاری از شرکت های تولیدی ورشکست شده و بسیاری از کارکنان آنها بیکار شوند جلوگیری از قاچاق و حمایت از کالای ایرانی سبب اشتغال زایی شده و از بیکاری جلوگیری می کند.
راه حل هفتم:
حمایت از کارافرینی و کار آفرینان این راهکارکه اینجانب نیز با توجه به اطلاعات خود آن را پیشنهاد می کنم می تواند در اشتغال زایی بسیار موثر باشد. حمایت از جوانان ایرانی و استعداد آنهادر زمینه های مختلف اعم از علمی و هنری باعث می شود آنها به خود باوری رسیده و بخش عمده ای از نیروی جوان و فعال ازبیکاری رهایی یابند.